ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΜΙΓΚΡΑΤΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Valeriy Ismagilov, Καλλιτέχνες τῆς ρωσικῆς ἐμιγκράτσιας στήν Ἑλλάδα τοῦ μεσοπολέμου. Ἄγνωστες πτυχές τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς ἱστορίας, Ἐκδόσεις Πελασγός, Ἀθήνα 2016, σελ. 491 

Μία μελέτη ἡ ὁποία «ἐπιδιώκει νά ἀφηγηθεῖ τή ζωή καί τήν ἐπαγγελματική, πολιτιστική, παιδαγωγική δραστηριότητα περίπου 20 καλλιτεχνῶν … καί νά ἀνιχνεύσει καί νά ἀποτιμήσει τό μέγεθος τῆς συμβολῆς τους στό πολιτιστικό γίγνεσθαι τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας κατά τήν περίοδο τοῦ μεσοπολέμου» (σ. 13), παρουσιάζω στήν σημερινή μου κατάθεση. 

Συγγραφέας τοῦ βιβλίου εἶναι ὁ V. Ismagilov, ἀπόφοιτος τοῦ Κρατικοῦ Ὠδείου Τσαϊκόφσκι τῆς Μόσχας καί διδάκτωρ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. 

Στίς εἰσαγωγικές σελίδες τοῦ βιβλίου (σσ. 11-48) δίνεται μία εἰκόνα τοῦ λεγόμενου «ἀργυροῦ αἰώνα» τῆς ρωσσικῆς λογοτεχνίας καί τέχνης. Τό 1917 ἡ ἐπανάσταση στήν Ρωσσία ὁδήγησε σέ ἐξορία περίπου 2-3 ἑκατομμύρια ἀνθρώπους, μεταξύ τῶν ὁποίων πολλούς ἐκπροσώπους τῆς φιλοσοφίας, τῆς λογοτεχνίας καί τῆς τέχνης (σσ. 29-31). Ἔτσι, ἡ Ρωσσία στερήθηκε ὁρισμένα ἀπό τά πιό δημιουργικά τμήματα τοῦ λαοῦ της. Βεβαίως οἱ Ρῶσσοι τῆς Διασπορᾶς καλλιέργησαν καί ἀνέδειξαν τήν δημιουργικότητά τους καί ἐκτός Ρωσσίας. 

Ἐπισημαίνεται ἀπό τόν Ismagilov ὅτι «τό κύριο κύμα τῶν ἐκπροσώπων τῆς τέχνης ἀπό τη Ρωσία ἐμφανίστηκε στήν Ἑλλάδα κατά τή δεκαετία τοῦ 1920» (σ. 45). Προσθέτει δέ ὁ συγγραφέας ὅτι «ἡ παροῦσα μελέτη ἑστιάζει στίς προσωπικότητες τῆς μουσικῆς τέχνης πού ἦρθαν στήν Ἑλλάδα … καί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στή μουσική ζωή καί στήν ἀνάπτυξη τῆς μουσικῆς τέχνης στήν Ἑλλάδα» (σ. 48). Καταγράφονται λοιπόν εἴκοσι καλλιτέχνες πού ἔζησαν καί παρουσίασαν ἕνα ἀξιόλογο ἔργο, μουσικό καί παιδαγωγικό, στήν Ἑλλάδα, μεταξύ τῶν ὁποίων θά ἀναφέρω τόν Β. Φρήμαν (σσ. 49-107), τόν Ἰ. Μπούτνικωφ (σσ. 131-201) καί τόν Ἀριστοτέλη Κουντούρωφ (σσ. 213-306). Γιά κάθε μουσικό ξεχωρστά, ὁ Ismagilov ἔχει καταγράψει, κατόπιν διασταυρώσεως τῶν στοιχείων, ἐκτός ἀπό τά βασικά στοιχεῖα τοῦ βίου του, τά ἔργα του, τά Ὠδεῖα ὅπου δίδαξε καί τίς συναυλίες πού ἔδωσε στήν χώρα μας. Μάλιστα γιά τήν τεκμηριωμένη παρουσίαση τῶν στοιχείων ὁ συγγραφέας ἔχει χρησιμοποιήσει, ἐκτός τῆς ἑλληνικῆς, τήν ρωσσόφωνη σχετική βιβλιογραφία.

Ἀναφερόμενος στήν συμβολή τῶν Ρώσσων μουσικῶν πού ἦρθαν στήν χώρας μας στά χρόνια τοῦ μεσοπολέμου, ὁ συγγραφέας τονίζει συνολικά ὅτι «οἱ μουσικοί ἀπό τή Ρωσία διακρίθηκαν σέ ὅλες τίς σφαῖρες τῆς μουσικῆς τῆς Ἑλλάδας, εἴτε λόγιας εἴτε ἐλαφρᾶς: ὑπῆρξαν λαμπροί πιανίστες, διηύθυναν τή συμφωνική ὀρχήστρα, πρωταγωνιστοῦσαν στό λυρικό θέατρο, ἦταν ἐπικεφαλῆς τοῦ ἐλαφροῦ μουσικοῦ θεάτρου, συνέθεταν μουσική, ἔγραφαν ἄρθρα γιά τά ἐκπαιδευτικά καί τά καλλιτεχνικά προβλήματα τοῦ τόπου, γαλούχησαν μία πλειάδα διακεκριμένων Ἑλλήνων μουσικῶν πού εμφανίστηακν στίς παγκόσμιες μουσικές σκηνές» (σ. 381). 

Στό Παράρτημα τῆς παρούσης μελέτης ὑπάρχει ἕνα σπάνιο φωτογραφικό καί ἀρχειακό ὑλικό (σσ. 389-445). 

Σέ μία γενικότερη ἀποτίμηση, θά παρατηρἠσω ὅτι ἡ μελέτη τοῦ V. Ismagilov καλύπτει ἕνα κενό στήν βιβλιογραφία τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς ἱστορίας, ἀναδεικνύοντας κατά τόν καλύτερο τρόπο τήν παρουσία καί τήν συμβολή τῶν Ρώσσων μουσικῶν στήν Ἑλλάδα τοῦ μεσοπολέμου. 

Ὁπωσδήποτε ἡ παροῦσα μελέτη θά προκαλέσει τό ἐνδιαφέρον τῶν ἀσχολουμένων μέ τήν μουσική παιδεία τῆς χώρας μας, ἱστορικῶν καί καλλιτεχνῶν, ἀλλά καί τοῦ εὐρύτερου κοινοῦ, μέ ἱστορικά καί παιδαγωγικά ἐνδιαφέροντα.