ΤΟ ΠΕΝΘΙΜΟ ΚΟΝΤΣΕΡΤΟ

Γιώργος Δεμερτζής

Κarl Amadeus Hartmann

Την ερχόμενη Τρίτη 15 Απριλίου, αγαπητοί φίλοι, η Ορχήστρα Πατρών, υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Βύρωνα Φιδετζή, θα παρουσιάσει ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα κατά τη συναυλία της στο Δημοτικό Θέατρο Απόλλων.

Συγκεκριμένα:

- Το έργο του έλληνα συνθέτη Πέτρου Πετρίδη «Χορικό και Παραλλαγές, αρ.2, πάνω στο βυζαντινό θέμα Χριστός Ανέστη». Το έργο γράφτηκε στα έτη 1939-1940 και βασίζεται στα δύο βυζαντινά μέλη «Κύριε των Δυνάμεων» και «Χριστός Ανέστη».

- Το έργο «Concerto Funebre για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων» του Karl Amadeus Hartmann, με σολίστ τον διακεκριμένο Γιώργο Δεμερτζή, ιδρυτή και ψυχή του "Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου".

- Τη σύνθεση «Δύο βαλς για έγχορδα, έργο 54, αρ.1 και αρ. 4» του Τσέχου Αntonin Dvorak που χαρακτηρίζεται από έντονους χρωματισμούς και ρυθμικότητα, από εθνικά στοιχεία (σλάβικοι χοροί), συνδυάζοντας την κληρονομιά της ευρωπαϊκής λόγιας μουσικής, το τσέχικο εθνικό μουσικό ιδίωμα και το αμερικάνικο (negro spirituals και λαϊκά τραγούδια).

- Τέλος, οι «Παραλλαγές πάνω σ’ ένα θέμα του Frank Bridge»(1937), του Άγγλου συνθέτη Benjamin Britten, βασισμένες σ’ ένα θέμα από το δεύτερο από τα «Τρία Ειδύλλια για κουαρτέτο εγχόρδων»(1906) του Bridge.

Ο Γιώργος Δεμερτζής που με τιμά πραγματικά με την φιλία του, μου έστειλε ένα κείμενό του για το περίφημο Concerto Funebre του Hartmann, το οποίο και δημοσιεύω ασμένως στη συνέχεια. Χαίρομαι πολύ που το κείμενο του Γ. Δεμερτζή φωτίζει την Ιδιωτική Οδό μου.

"Είναι δύσκολο να διανοηθεί κανείς το θάρρος που χρειάζεται να είσαι αντιστασιακός στην Γερμανία των Ναζί. Να αρνείσαι την δόξα που υποσχόταν η πανίσχυρη Γερμανία που ετοιμαζόταν για τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο, σε όσους συμπορεύονταν με τις αισθητικές της ιδέες. Το να γράψεις όμως ένα έργο όπως το Concerto Funebre, "το πένθιμο Κοντσέρτο," θρηνώντας για την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία αγγίζει το αδιανόητο. Μιλάμε για τον Karl Amadeus Hartmann (1905 – 1963) έναν από τους λιγότερο γνωστούς, σπουδαίους Γερμανούς συνθέτες του εικοστού αιώνα. Η αδικία αυτή, ίσως να ενισχύθηκε και από το ότι ο συνθέτης, ουδέποτε συμβιβάστηκε με την ανάγκη να γράψει «εύκολα» ώστε να διαδοθεί ευκολότερα.

Πολλά από τα έργα του, ιδίως αυτά που χρησιμοποιούν σόλο όργανα, αγγίζουν καμιά φορά τα όρια του αδύνατου σε τεχνικό επίπεδο. Κι όμως μιλάμε για έναν από τους πιο ιδιαίτερους συνθέτες του εικοστού αιώνα, με πλούσιο έργο και μια μουσική προσωπικότητα με ευρύτατη δράση (η σειρά Musica Viva στο Μόναχο ένα δείγμα της γενικότερης του δράσης). Πάνω απ’ όλα όμως, θα πρέπει να επισημανθεί η υποστήριξη που έδειξε σε νέους συνθέτες όπως τους Hans Werner Henze, Luigi Nono, Dallapicolla, ή τον δικόν μας Γιάννη Ξενάκη, δείγμα όχι μόνο ενός μοναδικού μουσικού, αλλά ενός μοναδικού ανθρώπου.

Το Concerto funebre θεωρείται ίσως το σπουδαιότερό του έργο. Ακολουθώντας μια οργανολογική παράδοση που μας οδηγεί πολλά χρόνια πίσω, στην εποχή του ύστερου Μπαρόκ, το έργο αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη, που εκτελούνται χωρίς διακοπή. Λίγα έργα στην ιστορία της μουσικής καταφέρνουν να εκφράσουν με πιο άμεσο τρόπο αισθήματα όπως αυτά της λύπης, ακόμα και της απελπισίας, της οργής, αλλά και αυτό της ελπίδας, κάτι που καθιστά το έργο ένα από τα αριστουργήματα του εξπρεσιονισμού. Η στιγμή κατά την οποία μετά την δραματική κορύφωση του «πολεμικού» τρίτου μέρους, ακούγεται το θέμα «επέσατε θύματα εσείς…» είναι μοναδική και σπαραχτική. Το βιολί, έχοντας κάνει τα πάντα στα πλαίσια των τεχνικών του δυνατοτήτων –και πάνω απ’ αυτές – κλείνει το έργο τραγουδώντας το επαναστατικό σοβιετικό θέμα σε μια στιγμή εθνικιστικής ευφορίας, που δεν πρόδιδε, ακόμα, την καταστροφή που ερχόταν".

Γιώργος Δεμερτζής