ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Νίκου Ψιλάκη
«Πολυφίλητη»
«Πολυφίλητη»
Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ
Πολιτικού Μηχανικού ΕΜΠ
«Πολυφίλητη» μπορεί να ‘ναι γυναίκα. Μπορεί να ‘ναι τόπος, πατρίδα που χάθηκε, νησί. Μπορεί και να ‘ναι μνησιπήμων πόνος, ανάμνηση. Μπορεί να ‘ναι η Κρήτη, το τελευταίο πετράδι στην κορώνα της βενετσιάνικης Ανατολής ͘ ο Χάνδακας, που ασφυκτιούσε στην 22χρονη πολιορκία των Οθωμανών, μέχρι το Σεπτέμβριο του 1669, που παρέδωσε τα κλειδιά του, πάνω σε ασημένιο δίσκο στο Μεγάλο Βεζύρη Αχμέτ Κιοπρουλή, τον Πρωθυπουργό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που στα 22 του χρόνια, έμπαινε τροπαιούχος στη ρημαγμένη πόλη από την πύλη του Αγίου Ανδρέα. Μπορεί, πολυφίλητα, να ‘ναι όλα μαζί: Η μνήμη και ο ίμερος (πόθος) των τελευταίων Βενετοκρητικών υπερασπιστών του, για την πατρίδα που αποχαιρετούσανε, αγναντεύοντας την για τελευταία φορά από το απέναντι ξερονήσι της Ντίας, όπως ο Αδάμ τον παράδεισο που έχανε. «Πολυφίλητοι», μπορεί να‘ ναι και όλοι εκείνοι που έπαιρναν το δρόμο της προσφυγιάς, φορτώνοντας το εναπομείναν βιός τους και τα ιερά κειμήλια στις βενετσιάνικες γαλέρες και σε κάθε λογής άρμενο που ζύγωνε τις ακτές του Χάνδακα. Άλλοι για τα Επτάνησα κι άλλοι για τη Βενετιά, προδομένοι για πολλοστή φορά από τους ηγέτες της Δύσης ͘ τον Φίλιππο Β’ της Ισπανίας, το Βασιλιά Ήλιο της Γαλλίας και τον Πάπα Κλήμη IX που ξεπούλησαν τη «διεθνοποίηση» του προβλήματος της Κρήτης.
Μέσα σ’ ένα διαρκές τοπίο συλλογικής εθνικής παρακμής, ο ερίτιμος φίλος Νίκος Ψιλάκης, αιφνιδιάζει ευχάριστα με το τελευταίο του πόνημα «ΠΟΛΥΦΙΛΗΤΗ». «Σαν έτοιμος από καιρό», με πολύχρονη και καλλίπλουτη διακονία στη δημοσιογραφία, τα κρητολογικά γράμματα, την ιστοριογραφία και τη λαογραφία, με πολλές περγαμηνές και πετράδια σε κάθε τι που έχει καταπιαστεί, ο Ν. Ψιλάκης αποπειράται για δεύτερη φορά και στο χώρο της λογοτεχνίας˙ εκείνης της ιστορικής μυθιστορίας. Αγγίζει, μια άγνωστη σε πολλούς εποχή, τον μεγάλο Κρητικό Πόλεμο και την πολιορκία του Χάνδακα, τη μεγαλύτερη πολιορκία στην ιστορία του κόσμου, που για τα δεδομένα της εποχής ισοδυναμούσε με παγκόσμια σύρραξη. Δεν την αναβιώνει όμως ιστοριογραφικά, αλλά αναδημιουργεί την ατομική ζωή και συγκίνηση μέσα από φανταστικά πρόσωπα και γεγονότα. Μας δίνει το καθημερινό, το οικείο, το ανθρώπινο˙τη ζωή μέσα σε μια πολιορκημένη πόλη στις καθημερινές στιγμές της. Άλλωστε, αυτή είναι και μια δεσπόζουσα άποψη για το ιστορικό μυθιστόρημα: Η εξεικόνιση της ατομικής ζωής και συγκίνησης σε περιστάσεις και χρόνια ιστορικού ενδιαφέροντος.
Ο Ν. Ψιλάκης, δίνει ξανά τα επιτυχημένα και επάξια διαπιστευτήριά του και στο χώρο της σύγχρονης ποιοτικής ελληνικής λογοτεχνίας, σ’ εκείνο το δύσκολο κομμάτι του ιστορικού μυθιστορήματος. Μέσα από ένα σημαντικό κοσμοϊστορικό γεγονός, πλάθει ήρωες με συναισθήματα και αναγωγές που πιστοποιούν ότι η λογοτεχνία είναι εδώ για να εξακολουθεί να μας θυμίζει ότι η ζωή δεν είναι αρκετή.
Μια νέα γυναίκα μ’ ένα νόθο βρέφος στην αγκαλιά της, περιπλανάται ώσπου να προλάβει να κλειστεί στην πολιορκημένη πόλη. Το επόμενο βράδυ, το αφήνει έκθετο στα σκαλιά του Αγίου Σαλβαδόρου, και κλείνεται στη μοναξιά της προσπαθώντας να επιβιώσει σε μια θρηνητική πόλη που δεν τη χωράει. Κοιμάται σε χαλάσματα και σε ξενώνες, γίνεται τροφός ενός ορφανού κοριτσιού και τελικά καταλήγει σε μια γειτονιά στα ακρομπέντενα του Κάστρου, όπου ζει το ζόφο της 22χρονης πολιορκίας και αποκλεισμού.
Η μέχρι σήμερα λογοτεχνική απόδοση του Κρητικού Πολέμου στην ελληνική μεταπολεμική πεζογραφία, κυρίως, περιοριζόταν σε έναν τόμο της τριλογίας του Διονύση Ρώμα «Ο θρήνος της Κάντιας» και σε τμήμα των «Μαυρόλυκων» του Θαν. Πετσάλη – Διομήδη. Έργα διαχρονικά, που γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια και μέχρι σήμερα αποτελούν δύο από τις πιο ενδιαφέρουσες πεζογραφικές προσεγγίσεις του μεγάλου Κρητικού Πολέμου. Δεν συνιστούν όμως, τόσο ιστορικές μυθιστορίες, όσο χρονικά. Το κενό αυτό, στο σύγχρονο ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα έρχεται με το έργο του «Πολυφίλητη» να το καλύψει με το χρωστήρα της γραφής του, ένας διαπιστευμένος πλέον θεράποντας της μυθιστορίας και ένας εύμουσος υπηρέτης της συλλογικής μνήμης, όπως ο Ν. Ψιλάκης.
Δεν θέλω να ερμηνεύσω το συγγραφέα, που ασφαλώς όπως όλοι, έτσι κι εκείνος, όταν αρχίζουν την αναμέτρηση με τη λευκή σελίδα, θα ήθελε το έργο του να συνδιαλέγεται με τους αναγνώστες και να «κλείνει το μάτι» σε αλληγορίες, συμβολισμούς και συνειρμούς για τα πιστεύω του, που αφήνει σαν μαγιά μέσα από αυτή την περιπέτεια της γραφής. Άλλωστε, στη λογοτεχνία υπάρχει αυτή η αμφίπλευρη ερμηνευτική όσμωση των συναισθημάτων μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη και το να υφαίνει κάποιος μια ιστορική μυθιστορία στον ιστορικό χρόνο, είναι εξίσου σημαντικό με το να ανακαλύπτει αλληγορίες και αναγωγές στον ενεστώτα. Θα τολμούσα να πω, ότι στον παρόντα χρόνο προβάλλονται, ο φόβος και ο αποκλεισμός. Ο κάθε φόβος και ο κάθε αποκλεισμός που καταλήγει στην εξορία και τον ξεριζωμό. Τα συναισθήματα της Φραντζέσκας (πρωταγωνίστριας) δεν διαφέρουν καθόλου από το φόβο και τον αποκλεισμό που βιώνει σήμερα μια νεαρή Παλαιστίνια κοπέλα, στη βάρβαρη πολιορκία διαρκείας στη Γάζα της Παλαιστίνης. Και σίγουρα, σε μικρότερο βαθμό, οι κάθε λογής αποκλεισμένοι και αποσυνάγωγοι των ημερών μας, μέσα από τη διαχρονική πολιορκία που βιώνουν, από έναν αόρατο εχθρό που έχει περιζώσει την ελληνική και τις δυτικές κοινωνίες. Κι ακόμη αν το γενικεύσουμε, ο αποκλεισμός της εκούσιας απομόνωσης του σύγχρονου ανθρώπου στον εαυτό του, απ’ «τα τείχη τα μεγάλα κι αψηλά που έχτισε γύρω του» κατά τον ποιητή.
Ο συγγραφέας, βαθύς γνώστης της ιστορίας, αλλά που γνωρίζει να απομακρυνθεί αρκούντως και διακριτικά από αυτή, (αφού δεν θέλει να την ξαναγράψει), με τη δημιουργική φαντασία του, που αποτελεί βάση του μυθιστορήματος, μας θυμίζει ότι η ποιοτική ιστορική μυθιστορία, είναι μια απόπειρα φορτισμένη με νοήματα στον ύψιστο βαθμό. Ο δημιουργός, ξέρει να βάζει την ιστορία σε τέτοιο ποσοστό, ώστε να του επιτρέπει να αναπτυχθεί ελεύθερα σαν μυθιστόρημα ˙ έτσι που ούτε η πρώτη να παραβιάζεται, αλλά ούτε και το δεύτερο να ζημιώνεται αισθητικά. Η αυτούσια ιστορία άλλωστε και οι ιστορικές μορφές δεσμεύουν το συγγραφέα να επιτύχει την ιδεώδη σύνθεση του φανταστικού με το ιστορικό, του εικονικού με το πραγματικό που αποτελεί και την επιτομή του ιστορικού μυθιστορήματος. Και ο Ν. Ψιλάκης με μια αξιοθαύμαστη μαεστρία και συνέπεια στη δημιουργική φαντασία του, καταφέρνει να τηρήσει με εξαιρετική πιστότητα και ακρίβεια τη σύνθεση ενός συναρπαστικού έργου. Άλλωστε η απάντηση στο αίνιγμα της συγγραφής, είναι να παραμένει κανείς πιστός στη φαντασία του, λέει ο Χ. Λ. Μπόρχες. Και ο συγγραφέας αυτό, το πέτυχε.
Μέσα σ’ ένα διαρκές τοπίο συλλογικής εθνικής παρακμής, ο ερίτιμος φίλος Νίκος Ψιλάκης, αιφνιδιάζει ευχάριστα με το τελευταίο του πόνημα «ΠΟΛΥΦΙΛΗΤΗ». «Σαν έτοιμος από καιρό», με πολύχρονη και καλλίπλουτη διακονία στη δημοσιογραφία, τα κρητολογικά γράμματα, την ιστοριογραφία και τη λαογραφία, με πολλές περγαμηνές και πετράδια σε κάθε τι που έχει καταπιαστεί, ο Ν. Ψιλάκης αποπειράται για δεύτερη φορά και στο χώρο της λογοτεχνίας˙ εκείνης της ιστορικής μυθιστορίας. Αγγίζει, μια άγνωστη σε πολλούς εποχή, τον μεγάλο Κρητικό Πόλεμο και την πολιορκία του Χάνδακα, τη μεγαλύτερη πολιορκία στην ιστορία του κόσμου, που για τα δεδομένα της εποχής ισοδυναμούσε με παγκόσμια σύρραξη. Δεν την αναβιώνει όμως ιστοριογραφικά, αλλά αναδημιουργεί την ατομική ζωή και συγκίνηση μέσα από φανταστικά πρόσωπα και γεγονότα. Μας δίνει το καθημερινό, το οικείο, το ανθρώπινο˙τη ζωή μέσα σε μια πολιορκημένη πόλη στις καθημερινές στιγμές της. Άλλωστε, αυτή είναι και μια δεσπόζουσα άποψη για το ιστορικό μυθιστόρημα: Η εξεικόνιση της ατομικής ζωής και συγκίνησης σε περιστάσεις και χρόνια ιστορικού ενδιαφέροντος.
Ο Ν. Ψιλάκης, δίνει ξανά τα επιτυχημένα και επάξια διαπιστευτήριά του και στο χώρο της σύγχρονης ποιοτικής ελληνικής λογοτεχνίας, σ’ εκείνο το δύσκολο κομμάτι του ιστορικού μυθιστορήματος. Μέσα από ένα σημαντικό κοσμοϊστορικό γεγονός, πλάθει ήρωες με συναισθήματα και αναγωγές που πιστοποιούν ότι η λογοτεχνία είναι εδώ για να εξακολουθεί να μας θυμίζει ότι η ζωή δεν είναι αρκετή.
Μια νέα γυναίκα μ’ ένα νόθο βρέφος στην αγκαλιά της, περιπλανάται ώσπου να προλάβει να κλειστεί στην πολιορκημένη πόλη. Το επόμενο βράδυ, το αφήνει έκθετο στα σκαλιά του Αγίου Σαλβαδόρου, και κλείνεται στη μοναξιά της προσπαθώντας να επιβιώσει σε μια θρηνητική πόλη που δεν τη χωράει. Κοιμάται σε χαλάσματα και σε ξενώνες, γίνεται τροφός ενός ορφανού κοριτσιού και τελικά καταλήγει σε μια γειτονιά στα ακρομπέντενα του Κάστρου, όπου ζει το ζόφο της 22χρονης πολιορκίας και αποκλεισμού.
Η μέχρι σήμερα λογοτεχνική απόδοση του Κρητικού Πολέμου στην ελληνική μεταπολεμική πεζογραφία, κυρίως, περιοριζόταν σε έναν τόμο της τριλογίας του Διονύση Ρώμα «Ο θρήνος της Κάντιας» και σε τμήμα των «Μαυρόλυκων» του Θαν. Πετσάλη – Διομήδη. Έργα διαχρονικά, που γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια και μέχρι σήμερα αποτελούν δύο από τις πιο ενδιαφέρουσες πεζογραφικές προσεγγίσεις του μεγάλου Κρητικού Πολέμου. Δεν συνιστούν όμως, τόσο ιστορικές μυθιστορίες, όσο χρονικά. Το κενό αυτό, στο σύγχρονο ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα έρχεται με το έργο του «Πολυφίλητη» να το καλύψει με το χρωστήρα της γραφής του, ένας διαπιστευμένος πλέον θεράποντας της μυθιστορίας και ένας εύμουσος υπηρέτης της συλλογικής μνήμης, όπως ο Ν. Ψιλάκης.
Δεν θέλω να ερμηνεύσω το συγγραφέα, που ασφαλώς όπως όλοι, έτσι κι εκείνος, όταν αρχίζουν την αναμέτρηση με τη λευκή σελίδα, θα ήθελε το έργο του να συνδιαλέγεται με τους αναγνώστες και να «κλείνει το μάτι» σε αλληγορίες, συμβολισμούς και συνειρμούς για τα πιστεύω του, που αφήνει σαν μαγιά μέσα από αυτή την περιπέτεια της γραφής. Άλλωστε, στη λογοτεχνία υπάρχει αυτή η αμφίπλευρη ερμηνευτική όσμωση των συναισθημάτων μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη και το να υφαίνει κάποιος μια ιστορική μυθιστορία στον ιστορικό χρόνο, είναι εξίσου σημαντικό με το να ανακαλύπτει αλληγορίες και αναγωγές στον ενεστώτα. Θα τολμούσα να πω, ότι στον παρόντα χρόνο προβάλλονται, ο φόβος και ο αποκλεισμός. Ο κάθε φόβος και ο κάθε αποκλεισμός που καταλήγει στην εξορία και τον ξεριζωμό. Τα συναισθήματα της Φραντζέσκας (πρωταγωνίστριας) δεν διαφέρουν καθόλου από το φόβο και τον αποκλεισμό που βιώνει σήμερα μια νεαρή Παλαιστίνια κοπέλα, στη βάρβαρη πολιορκία διαρκείας στη Γάζα της Παλαιστίνης. Και σίγουρα, σε μικρότερο βαθμό, οι κάθε λογής αποκλεισμένοι και αποσυνάγωγοι των ημερών μας, μέσα από τη διαχρονική πολιορκία που βιώνουν, από έναν αόρατο εχθρό που έχει περιζώσει την ελληνική και τις δυτικές κοινωνίες. Κι ακόμη αν το γενικεύσουμε, ο αποκλεισμός της εκούσιας απομόνωσης του σύγχρονου ανθρώπου στον εαυτό του, απ’ «τα τείχη τα μεγάλα κι αψηλά που έχτισε γύρω του» κατά τον ποιητή.
Ο συγγραφέας, βαθύς γνώστης της ιστορίας, αλλά που γνωρίζει να απομακρυνθεί αρκούντως και διακριτικά από αυτή, (αφού δεν θέλει να την ξαναγράψει), με τη δημιουργική φαντασία του, που αποτελεί βάση του μυθιστορήματος, μας θυμίζει ότι η ποιοτική ιστορική μυθιστορία, είναι μια απόπειρα φορτισμένη με νοήματα στον ύψιστο βαθμό. Ο δημιουργός, ξέρει να βάζει την ιστορία σε τέτοιο ποσοστό, ώστε να του επιτρέπει να αναπτυχθεί ελεύθερα σαν μυθιστόρημα ˙ έτσι που ούτε η πρώτη να παραβιάζεται, αλλά ούτε και το δεύτερο να ζημιώνεται αισθητικά. Η αυτούσια ιστορία άλλωστε και οι ιστορικές μορφές δεσμεύουν το συγγραφέα να επιτύχει την ιδεώδη σύνθεση του φανταστικού με το ιστορικό, του εικονικού με το πραγματικό που αποτελεί και την επιτομή του ιστορικού μυθιστορήματος. Και ο Ν. Ψιλάκης με μια αξιοθαύμαστη μαεστρία και συνέπεια στη δημιουργική φαντασία του, καταφέρνει να τηρήσει με εξαιρετική πιστότητα και ακρίβεια τη σύνθεση ενός συναρπαστικού έργου. Άλλωστε η απάντηση στο αίνιγμα της συγγραφής, είναι να παραμένει κανείς πιστός στη φαντασία του, λέει ο Χ. Λ. Μπόρχες. Και ο συγγραφέας αυτό, το πέτυχε.
ΚΩΣΤΗΣ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΣ
komavr@otenet.gr
Χάρτης του Χάνδακα κατά την τελευταία περίοδο της πολιορκίας του (1666 – 69) που εκτυλίσσεται το ιστορικό μυθιστόρημα του Ν. Ψιλάκη, σχεδιασμένος από τον Ελβετό στρατιωτικό μηχανικό οχυρώσεων Hans Rudolf Werdmüller που δούλεψε εκείνη την περίοδο για λογαριασμό των Βενετικών Αρχών στην πολιορκούμενη πόλη. Ο χάρτης συμπληρωμένος και μεταγλωττισμένος δημοσιεύτηκε στα Κρητικά Χρονικά από τον Στ. Σπανάκη ενώ το πρωτότυπο βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ζυρίχης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου