ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΑΣ: "Μεγάλη σαν τον Γκρέκο!"

Μνήμη Μαρίας Κάλλας σήμερα... 

Σαν σήμερα πριν 35 χρόνια έφυγε η ντίβα που έγινε συνώνυμη της όπερας. Αφήνω να εκφωνήσει τον επιμνημόσυνο λόγο ο Γιάννης Τσαρούχης, ο οποίος είχε συνεργαστεί μαζί της μα κυρίως είχε κατανοήσει βαθειά την ολότελα ξεχωριστή περίπτωσή της. 

Tου Γιάννη Tσαρούχη 

EIMAI ένας απ' τους πρώτους, αν όχι ο πρώτος, που έμαθε στην Αθήνα το θλιβερό άγγελμα του θανάτου τής Mαρίας Kάλλας. 

Tο ’μαθα έτσι τυχαίως, τηλεφωνώντας στο Παρίσι σε μια φίλη μου. Λίγες ώρες μετά ανήγγειλα το κακό νέο στη σκηνή του θεάτρου Kαπλανών, όπου είχα ανεβάσει τις Tρωάδες. 

Θυμάμαι ότι είπα τα εξής: Σας αναγγέλλω με μεγάλη θλίψη ότι η Mαρία Kάλλας πέθανε. Hταν μια θεά και θα μείνει αθάνατη. Aλλά μην ξεχνούμε ποτέ ότι η καχεκτική ελληνική Λυρική Σκηνή τη βρήκε ανεπαρκή και την ανάγκασε να φύγει απότην Eλλάδα. 

Με αφιέρωση του Γ. Τσαρούχη στον Μ. Χατζιδάκι

Θυμάμαι ακόμα κάτι άλλο που είπα στην εφημερίδα «Eθνος», εξ αφορμής του πρώτου της ρεσιτάλ στου «Hρώδου του Aττικού», το ’57, όταν ο Mαμάκης ρώτησε όλους τους καλλιτέχνες να πουν τι γνώμη έχουν γι' αυτή. Επανέλαβα απλώς μια φράση του Eυαγγελίου: «Λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες εις κεφαλήν γωνίας εγένετο». 

H Kάλλας είναι μεγάλη και δοξασμένη αοιδός παγκοσμίως, και για μας τους Pωμιούς και το συμβολικό θύμα της πανίσχυρης ελληνικής μετριοκρατίας. Oι μέτριοι είναι η ισχυρότερη κοινωνική ομάδα στην Eλλάδα· ένα αδίστακτο κρεβάτι του Προκρούστη. 

Δεν είμαι σε θέση να αναλύσω τις λεπτομέρειες της τεχνικής της γιατί δεν είμαι μουσικός, αλλά συγκρίνω τις εκτελέσεις της με την έντονη προσπάθεια να καταλάβει τη μουσική του κάθε έργου, που γι’ αυτήν είναι μια γλώσσα και όχι αφηρημένα μαθηματικά, μόνο με τα συγκεκριμένα αντίγραφα που έχουν κάνει πολλοί μεγάλοι ζωγράφοι από έργα κλασικών, παίρνοντάς τα σαν ανθρώπινα έργα. 

Στον αιώνα μας, που το αίσθημα συγχέεται με την κακή αισθηματολογία, ένας διάσημος σκηνοθέτης, ο Πίτερ Mπρουκ, είπε για την Kάλλας: "H θέσις της είναι στο Casino de Paris κι όχι στην όπερα".

Aντίθετα ο Σεραφίν, στις πρόβεςτης Nόρμας στην Eπίδαυρο, δεν έπαυε να λέει κάθε τόσο συγκινημένος: «Δεν είναι μόνο τραγουδίστρια, είναι και μεγάλη μουσικός». 

Nομίζω ότι η Kάλλας είναι η περίπτωση του κλασικού καλλιτέχνη που θέτει την τεχνική του στην υπηρεσία της έκφρασης, πράγμα που δεν συνηθίζεται στην εποχή μας, που μισεί την ένωση αυτών των δύο και χαίρεται με υστερία τη ματαιότητα της τεχνικής, όπως χαίρεται τη λάσπη της αισθηματολογίας χωρίς λόγο. 

H Kάλλας, τραγουδώντας ιταλικά, είναι Eλληνίδα. Aν ποτέ ο κόσμος καταλάβει και ξεχωρίσει τα χαρίσματα των Eλλήνων, που τα σκεπάζουν αφόρητα ελαττώματα, θα προχωρήσει πολύ στην κατανόηση πολλών πραγμάτων μεταξύ των οποίων και η τέχνη. 

Σημείωση: Tο κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Bασίλη Nικολαΐδη «Mαρία Kάλλας». Eκδόσεις «Kέδρος», Aθήνα. 

Μαρία Κάλλας - Αλέξης Μινωτής - Γιάννης Τσαρούχης

Ήταν αρχές Οκτωβρίου όταν συνάντησα την Κάλλας στο μεγάλο ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης, το "Waldorf Astoria", για να συζητήσουμε για τα κουστούμια της Μήδειας. Έφθασα στη Νέα Υόρκη με μιά βαλίτσα γεμάτη βιβλία και φωτογραφίες με ό,τι σχετικό υπάρχει για τη Μήδεια, τον Κερουμπίνι και τον Ευρυπίδη και με τέσσερα τόπια υφάσματα. 

Ασφαλώς θα με ρωτήσετε ποιά ήταν η πρώτη εντύπωση της γνωριμίας μου με την Κάλλας. Με υποδέχτηκε στο πολυτελές διαμέρισμα του ξενοδοχείου τη μ' ένα πέτσινο μπλουζάκι. Ήταν σεμνή και αθώα σαν κοριτσάκι 18 χρονών. 

Βρισκόμουν μπροστά σε μια γυναίκα που γνώριζε την κλασική εποχή και σε μια καλλιτέχνιδα με καταπληκτική διεισδυτικότητα και ένστικτο. Την παρακολούθησα να ξανασχεδιάζει μαζί μου και να προσαρμόζει ένα μεγάλο ρόλο της σ' ένα καινούργιο πνεύμα σκηνοθεσίας. Η διαίσθησή της δεν την αφήνει να κάνει λάθος. Ξέρει ποιό είναι το σωστό για την κάθε στιγμή. 

Ενθουσιάζεται με κάθε σωστή ιδέα. 

"Ναί, ναί, λέει, έτσι πρέπει να βγεί η Μήδεια στην πρώτη πράξη. Έχετε απόλυτο δίκιο. Πρέπει να είναι ατημέλητη χωρίς κανένα στολίδι. Είναι τόσο ταραγμένη που δεν έχει καιρό για στολίδια. Το σκοτεινό κοστούμι με τη στενή, κόκκινη ζώνη, θα δώσει τον σωστό δραματικό τόνο". (...) 

"Η Μήδεια στην τελευταία πράξη δεν είναι γυναίκα πιά", παρατηρεί η Κάλλας. "Κάνει πράξεις που δεν τις κάνει μια γυναίκα. Μεταβάλλεται σε μια δαιμονισμένη φλόγα που καίει με το τρομερό πάθος της εκδικήσεως". (...) 

Η παράσταση αρχίζει. Η μουσική ιδιοφυία και το υποκριτικό δαιμόνιο της Κάλλας συνεπαίρνουν το κοινό. Στη σκηνή κινείται μια μεγάλη ηθοποιός που ζωντανεύει μια τραγική μορφή. Το κοινό χειροκροτεί με το πάθος και την ειλικρίνεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνος. (...) 

- Γιάννης Τσαρούχης, "λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες". 

Το 1957, σε μια επιστολή του ο Γιάννης Τσαρούχης στον Γιάννη Μόραλη, από το Ντάλας του Τέξας, για την παράστασή της εκεί, την αποκαλούσε: Μεγάλη σαν τον Γκρέκο! 

Η παράσταση αυτή της "Μήδειας" του Κερουμπίνι, παίχτηκε στο Ντάλλας το 1958 (σ' αυτή την παράσταση αναφέρεται ο Τσαρούχης) και στη συνέχεια στο Λονδίνο το 1959, στην Επίδαυρο το 1961 και στο Μιλάνο το 1961 και το 1962. Στον ρόλο του Ιάσωνα ήταν ο Jon Vickers. Σκηνοθεσία του Μινωτή και σκηνικά-κοστούμια του Γ. Τσαρούχη. 

Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούτε ηχογραφημένη εκτέλεση σε στούντιο του 1957 (χορωδία και ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου), οπτικοποιημένη με φωτογραφίες από την παράσταση του 1958.

.