MARIA GRAVIDAS

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου

Ἐπανειλημμένως ἱστάμεθα μετ’ ἀπορίας πρὸ τῶν μετ’ ἀπροκαλύπτου καὶ ἀμέσου ἐντονότητος παραστατικῶν ἐκφράσεων καλλιτεχνῶν τῆς Δύσεως καὶ τῆς Ἀνατολῆς, οἱ ὁποῖοι συχνάκις εἰς ὁρισμένα ἔργα των ἐμφανίζουν "δυσχερῆ" εἰκονογραφικὰ θέματα τῆς Θείας Οἰκονομίας1. Καὶ μεταξὺ αὐτῶν καὶ δὴ τῶν εἰδικῶς ἀναφερομένων εἰς τὴν Θεοτόκον, ἠμποροῦν νὰ μνημονευθοῦν θέματα γεννητικὰ καὶ γυναικολογικά, ὡς ἡ Θεοτόκος ἐπίτοκος (Expectatio beatae Mariae Virginis) γνωστῆς ἐν τῇ Δύσει καὶ ὡς "Nuestra Señora de la O", ἐκ τοῦ ὅτι ἡ κοιλία της ἔχει κυκλικὸν σχῆμα ἢ ἐκ τῶν Ο - Ἀντιφώνων τῆς πρὸ τῶν Χριστουγέννων περιόδου, ἢ τὸ Maria in Ährenkleid (μετ’ ἐνσταχύου ἐνδύματος), τὰ ὁποῖα ἀπαντοῦν κυρίως μεταξὺ τοῦ 15ου καὶ 16ου αἰῶνος, ὁ Ἀσπασμὸς τῆς Θεοτόκου μετὰ τῆς Ἐλισάβετ, ἡ μάμμη καὶ ἡ βοήθεια κατὰ τὴν Γέννησιν, ἡ λοχεία τῆς Θεοτόκου, ἡ σκηνὴ τοῦ λουτροῦ, ἡ Γαλακτοτροφοῦσα κ.ἄ.

Οὕτω εἰς τὴν σύνθεσιν μετὰ τῆς Ἐλισάβετ, αἱ δύο γυναῖκες ἀπεικονίζονται μὲ ἐξογκωμένας τὰς κοιλίας των ἢ καὶ μὲ τὰ δύο ἀγέννητα (foetus typus) βρέφη, τοῦ Ἰησοῦ καὶ τοῦ Προδρόμου, τὰ ὁποῖα παραπέμπουν εἰς τὴν ἄφεσιν τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος ὑπὸ τοῦ Κυρίου, διὰ τοῦ Προδρόμου αὐτοῦ.

Τὸ εἰκονογραφικὸν θέμα τῆς ἐγκυμονούσης Θεοτόκου ἰδιαιτέραν ἐκτίμησιν ἀπολαμβάνει εἰς τὴν Ἱσπανίαν, ἔνθα ἡ Θεομήτωρ ἀπεικονίζεται μὲ ἐμφανῶς ἐξέχουσαν καὶ κυρτωμένην τὴν κοιλίαν, ἐπὶ τῆς ὁποίας ἐνίοτε σχεδιάζεται λαμπρὸς ἥλιος δηλῶν τὸν Χριστόν, ἀλλὰ καὶ σύμβολα, τὸ μονόγραμμα τοῦ Χριστοῦ, ἡ Δόξα (Aureole) καὶ ὁ Σταυρός.

Piero della Fransesca (1415-1492)

H περίφημη «Εγκυμονούσα Παναγία» (Madonna del Parto).

Νωπογραφία της βασιλικής του Αγίου Φραγκίσκου στο Αρέτσο

Εἰς τὴν καθ’ ἡμᾶς ὅμως Ἀνατολὴν ἐμφανίζεται καὶ τὸ εἰκονογραφικὸν θέμα σπουδαιοτάτου εἰκονολογικοῦ περιεχομένου τῆς Πλατυτέρας, τῆς Θεοτόκου, τοῦτ’ ἔστιν τῆς ἐπιλεγούσης νὰ χωρέσει εἰς τοὺς κόλπους της τὸν Ἀχώρητον. Ἡ "Χώρα τοῦ Ἀχωρήτου".

Αὕτη παριστᾶ τὴν Θεομήτορα ἐκτείνουσαν τὰς χεῖρας ὡς Δεομένην (Orante) καὶ ἔχουσαν πρὸ τοῦ στήθους ἐν μεταλλίῳ (clipeus) τὸν Χριστὸν ὡς Ἐμμανουήλ, ἄλλοτε δὲ ὡς Ἔνθρονον κρατοῦσαν τὸν Κύριον. Διὰ τῶν τύπων τούτων, δηλοῦται τὸ δόγμα τῆς σαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου.

Ἀλλὰ καὶ ἡ Βλαχερνίτισσα ἀποτελεῖ τύπον τῆς Πλατυτέρας, οὐχὶ ὅμως τῆς Βρεφοκρατούσης, διὸ καὶ ἔχει τὸν Χριστὸν πρὸ τοῦ στήθους ἐν μεταλλίῳ, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ εἰσέτι ἐν γαστρί αὐτῆς Θεὸς Λόγος, εἶναι δηλαδὴ ἡ κυοφοροῦσα εἰσέτι Παναγία, ἡ ὁποία εἰς τὴν Ρωσίαν ἀποκαλεῖται "Παναγία τοῦ Σημείου" (Znamenie) διότι τὸ Παιδίον ἀνακαλεῖ τὸ τοῦ Ἡσαΐου: "…δώσει Κύριος αὐτὸς ὑμῖν σημεῖον• ἰδοὺ ἡ Παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ" (7, 14).

Βαρύτερον τυγχάνει τὸ κηρυγματικὸν περιεχόμενον τῆς ἐγκυμοσυνο-θεματολογίας εἰς τὴν θρησκευτικὴν ποίησιν μέχρι τοῦ 11ου αἰῶνος. Τοῦτο παρατηροῦμεν καὶ εἰς τοὺς ἐξαιρέτους χαρακτηρισμοὺς περὶ Αὐτῆς εἰς τὸν Ἀκάθιστον Ὕμνον, ὅπως: Γαστὴρ ἐνθέου σαρκώσεως, Βλαστοῦ ἀμαράντου κλῆμα, Ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρμῶν, Γῆ τῆς ἐπαγγελίας, Δένδρον ἀγλαόκαρπον, Σοφίας Θεοῦ δοχεῖον, Πύλη τῆς σωτηρίας κ.ἄ. Καὶ τοῦτο σημαίνει διὰ τὴν μὲν Μαρίαν τὴν ἔξαρσιν τῆς μεσιτειακῆς της ἰδιότητος, διὰ δὲ τὸν Χριστόν, τὸν τονισμὸν τῆς θεανδρικῆς του φύσεως, τουθ’ ὅπερ διὰ τοὺς πιστοὺς κέκτηται σωτηριολογικὴν σημασίαν.

Η κυοφορούσα Παναγία της Gordana Radojevic

Ἡ ἐγκυμοσύνη τῆς Θεοτόκου παρὰ τὰ ἑορταστικὰ μυστήρια τοῦ Εὐαγγελισμοῦ καὶ τοῦ Ἀσπασμοῦ μετὰ τῆς Ἐλισάβετ, ὑπῆρξε κατ’ ἐξοχὴν λατρευτικὴ εἰκὼν εἰς τοὺς μοναστικοὺς κύκλους καὶ τὴν λαϊκὴν εὐσέβειαν τοῦ 13ου καὶ 14ου αἰῶνος. Πάντως ἡ μορφολογικὴ προέλευσις τῆς ἰατρικῆς παραμέτρου τοῦ γεγονότος, ἀξιοπεριέργως δὲν ἐπεκράτησεν, ἀλλὰ μᾶλλον ἔχει μείνει εἰς τὸ περιθώριον2. Ὅθεν ἀναφωνοῦμεν:

Χαῖρε Νύμφη ἀνύμφευτε.

____________________________________

1- G. M. Lechner, Marianische Gravidabilder des Mittelalters, Österreichisse Ärztezeitung 6 (1984).

2- J. Schmidt-Voigt, Ikonen und Medizin, Βασιλεία 1994. E. Barnes, Die Medizin in der Kunst, Λονδῖνο 2011.