Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΠΕΡΙ ΤΡΙΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

Δύο Ρώμες και μία στον ...αέρα

Του Roni Bou Saba

amen.gr

Με μεγάλη έκπληξη διάβασα τo ανακοινωθέν του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας για το πρωτοφανές διεθνές «πολιτιστικό» και «διαφωτιστικό» σχέδιο «Τρεις Ρώμες», που διοργανώνει η Εκκλησία της Ρωσίας αυτή την άνοιξη. Η είδηση δεν μπορεί παρά να προβληματίσει κάθε μέλος της Εκκλησίας σχετικά με την κατάπτωση του εκκλησιολογικού φρονήματος στην μετακομμουνιστική Εκκλησία της Ρωσίας, και την εκκοσμικευμένη πορεία που παίρνει. Η επικοινωνιακή κατεύθυνση του τίτλου του σχεδίου, δεν περνάει απαρατήρητη. Στοχεύει, φοβούμαι, στη διαστρέβλωση της Ιστορίας και τη δημιουργία λανθασμένων εντυπώσεων σε όσους δεν ξέρουν περί τίνος πρόκειται. Κατ’ αρχάς ουδέποτε υπήρξε η «δεύτερη» Ρώμη για να υπάρχει και τρίτη. Το φεστιβάλ όμως λέγεται «τρεις» Ρώμες. Ξέραμε για δύο, η τρίτη ποιά είναι, από πότε, και ποιός την έκανε; Η Κωνσταντινούπολη ονομάστηκε, εκκλησιαστικώς, και Νέα Ρώμη στη Β’ Οικουμενική Σύνοδο, στην επιχειρηματολογία να προηγείται η Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως των Εκκλησιών Αλεξανδρείας και Αντιοχείας. Στη μια Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δημιουργήθηκε μια νέα πόλη χωρισμένη σαν την Ρώμη σε 14 περιοχές, πράγμα που σημαίνει ότι της έμοιαζε, ότι ήταν πολεοδομικά μια άλλη Ρώμη. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν εγκαταστάθηκαν οι συγκλητικοί στη «Νέα Ρώμη» βρήκαν να τους περιμένουν πανομοιότυπες κατοικίες με αυτές που είχαν στην «παλαιά Ρώμη». Ο τίτλος Νέα Ρώμη ήταν δικαιολογημένος επίσης, γιατί η Κωνσταντινούπολη έγινε η νέα πρωτεύουσα της ίδιας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τον καιρό εκείνο ο κόσμος για τους Ρωμαίους πολίτες αποτελούνταν από την Οικουμένη και τους υπόλοιπους λαούς. Πιστεύει κανείς το ίδιο πράγμα σήμερα, που ο κόσμος δεν αναγνωρίζει θεωρητικά καμία αυτοκρατορία; Ή μήπως πιστεύει κανείς ότι ο χριστιανικός κόσμος είναι μια ενιαία αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Μόσχα;

Όμως πέρα από τον τίτλο, οι Οικουμενικές Σύνοδοι έδωσαν και σειρά προνομίων στην Εκκλησία της Νέας Ρώμης, ακριβώς για την πρωτεύουσα σημασία που απέκτησε στον χριστιανικό κόσμο. Προνόμια Ιερά, θεμελιωμένα στη θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, βάσει των οποίων άλλωστε η πρωτόθρονη και Οικουμενική Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως απέδωσε τα αυτοκέφαλα σε πάλαι ποτέ εκκλησιαστικές της επαρχίες, όπως συνέβη και με την Μόσχα. Προνόμια που δεν έχει καμία άλλη Ορθόδοξη Εκκλησία, εννοείται ούτε και η Ρωσική η οποία καταλαμβάνει την πέμπτη θέση στα δίπτυχα της Ορθοδοξίας. Άρα μάλλον μάταια μοιάζει η διεκδίκηση του τίτλου της «τρίτης Ρώμης», κατάλοιπο τσαρικών οραματισμών αναβίωσης του Βυζαντίου, και μάλιστα όταν αυτός ο τίτλος δεν πρόκειται να έχει αντίκρισμα – υπό φυσιολογικές συνθήκες τουλάχιστον – σε επίπεδο δικαιωμάτων. Ας παραμείνουμε όμως στο εξαιρετικά φιλόδοξο, όπως όλα δείχνουν, φεστιβάλ για τις «τρεις Ρώμες»! Ο τίτλος του αναφέρει ότι είναι… διαφωτιστικό! Και αναρωτιέμαι σε ποιό σκοτάδι ζει ο κόσμος και έρχεται αυτή η σπονδυλωτή εκδήλωση, σε Ρώμη, Κωνσταντινούπολη και Μόσχα, για να τον «φωτίσει»; Γνωρίζαμε λανθασμένη Ιστορία και έρχεται μια συναυλία να μας τη διορθώσει, να μας αποκαλύψει την αλήθεια, και να μας βγάλει από το σκοτάδι της πλάνης; Το σχέδιο, όμως, είναι και πολιτιστικό... Σύμφωνα με το ανακοινωθέν, το Φεστιβάλ τονίζει «την διαδοχικότητα του χριστιανικού πολιτισμού»! Τι σημαίνει άραγε η διαδοχικότητα, και μάλιστα «από την Μόσχα μέχρι την Ρώμη»; Από πότε ο χριστιανισμός έγινε «πολιτισμός»; Το θέμα είναι πολύ πιο σημαντικό απ’ ό,τι μπορεί να νομίζει κανείς. Η Εκκλησία της Ρωσίας συζητάει με το Βατικανό για τη διοργάνωση του φεστιβάλ, μετά από ασταμάτητες επιθέσεις και κατηγορίες εναντίον του. Από την άλλη απευθύνεται στην Τουρκική Κυβέρνηση για να πραγματοποιήσει την εκδήλωση στην Εκκλησία της Αγ. Ειρήνης. Άραγε εξέφρασε την επιθυμία της και ενημέρωσε για τα σχέδιά της το Οικουμενικό Πατριαρχείο ή αρκέστηκε απλά να συνεργαστεί με την Ισλαμική Κυβέρνηση Ερντογάν;

Όλες οι πτυχές του γεγονότος δείχνουν ότι η Εκκλησία της Ρωσίας προσπαθεί να μοιάσει στο Βατικανό. Έχει βάλει στην άκρη την εκκλησιαστική τάξη, η οποία δεν ρυθμίζει εξουσίες αλλά διακονήματα, υιοθετώντας μιαν εξουσιαστική εκκοσμικευμένη αντίληψη. Η αγωνιώδης – και μάλλον καθόλου κεκαλυμμένη πλέον - προσπάθειά της να ηγηθεί των υπολοίπων Ορθοδόξων Εκκλησιών φανερώνει την επιρροή τού, κατά τ΄ άλλα απεχθούς, Βατικανισμού στην ρωσική εκκλησιαστική σκέψη, κυρίως επειδή αυτή η σκέψη τροφοδοτείται από την αριθμητική υπεροχή της και την αίσθηση της πολιτικής δύναμης του «ορθόδοξου» Ρωσικού κράτους. Η Εκκλησία της Ρωσίας ψάχνει να γίνει religio imperii και ας είναι χωρίς imperium. Η επιμονή της από το 16ο αιώνα μέχρι σήμερα να ονομαστεί «τρίτη Ρώμη», μόνο και μόνο γιατί πιστεύει ότι πληροί τις προϋποθέσεις(!), αποκαλύπτει μια «θρησκειοποίηση του εκκλησιαστικού γεγονότος» για να χρησιμοποιήσω τις λέξεις του Χρήστου Γιανναρά. Δηλαδή, δείχνει να επιζητεί την προοδευτική μετατροπή της σε έναν κοινωνικό οργανισμό. Σε μια Εκκλησία που επιδιώκει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ενός κρατικού φορέα, να γίνει ένα κέντρο εξουσίας με ολοσέλιδους τίτλους κλπ. Η αναζήτηση τίτλων και η προσπάθεια επιβολής τους με πλάγιους τρόπους δεν είναι τίποτε άλλο από μια ένδειξη βαθιάς εκκοσμίκευσης, η οποία παρακάμπτει όποια γνώμη του Σώματος της καθόλης Εκκλησίας για να επιβάλλει την δική της. Μ’ αυτό απλώς μιμείται τους τρόπους και τους τύπους του κόσμου. Η Κωνσταντινούπολη έγινε Νέα Ρώμη σε μια Οικουμενική Σύνοδο, η Μόσχα αγωνίζεται να ονομαστεί «τρίτη Ρώμη» μέσω των ΜΜΕ, της χρηματοδότησης της από το Ρωσικό κράτος αλλά και μέσω των έργων του Τσαϊκόφσκυ και του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Ιλαρίωνα. Το φεστιβάλ «Τρεις Ρώμες» είναι η αρχή μιας νέας φάσης στις ρωσικές εκκλησιαστικές σχέσεις, όπου –φοβάμαι πράγματι- εισάγεται στην Εκκλησία ο σωβινισμός, ο εθνοφυλετισμός και τα συναφή. Οι Ρωμαιορθόδοξες – και όχι ελληνορθόδοξες - Εκκλησίες οφείλουν να στηρίξουν τη μαρτυρική Νέα Ρώμη, και συνεπώς την οικουμενικότητα και την καθολικότητα της Ορθοδοξίας. Είναι τώρα καιρός να διαμηνύσουν με σαφήνεια στην Εκκλησία της Ρωσίας, να εγκαταλείψει τέτοιες ενέργειες που προκαλούν ερωτηματικά για την σκοπιμότητά τους και ενδέχεται να αποτελέσουν την αιτία για τριβές στις διορθόδοξες σχέσεις με μεγάλες και επικίνδυνες συνέπειες στην λειτουργία του Συνοδικού συστήματος.

Υστερόγραφο: Το εν λόγο ανακοινωθέν αποσύρθηκε σήμερα από την ιστοσελίδα του Πατριαρχείου Μόσχας αλλά και από ελληνική ιστοσελίδα που το αναδημοσίευσε. Μέχρι πριν λίγες ώρες εμφανιζόταν στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.mospat.ru/gr/2010/03/04/news14046/ . Άραγε τι μεσολάβησε;