Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΒΑΛΛΗΝΔΡΑΣ ΣΤΙΣ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗ

Ο Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής είναι Διδάσκαλος του Γένους. Όχι κάτι λιγότερο. Ως κράτιστος φιλόλογος – έτσι τον αποκαλεί ο Μητροπολίτης Νικόδημος Βαλληνδράς – μας άνοιξε δρόμους με την αξεπέραστη διατριβή του «Νεοελληνικαί πηγαί του Σολωμού» (1968) και τα περίφημα «Μεσαιωνικά δημώδη κείμενα» (1977), ενώ το 1980 πραγματοποιεί μια μεγάλη επανάσταση με την κυκλοφορία του μνημειώδους έργου του «Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής 1453-1821» (έκδοση της Εθνικής Τράπεζας). Είχε προηγηθεί το 1975 μια πρώτη αποτύπωση του τεράστιου εγχειρήματος στα «Μουσικά Χειρόγραφα 1453 - 1832».

Για πρώτη φορά στα χρονικά ένας φιλόλογος, ένας σύγχρονος σπουδαίος νεοελληνιστής ασχολείται με τον πλούτο των μεταβυζαντινών χειρογράφων εκκλησιαστικής μουσικής, αναδεικνύει τον δυναμισμό του Γένους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, προβάλλει με τρόπο επιστημονικό την ιστορία της εκκλησιαστικής μουσικής μετά την Άλωση, ανοίγει δρόμους στην έρευνα, υποδεικνύει ότι η υπόθεση αυτή δεν είναι δουλειά των ψαλτών ή της Εκκλησίας, αλλά της καθόλου επιστήμης, χωρίς παρωπίδες και ιδεολογικές προλήψεις.
Το βιβλίο αυτό του Χατζηγιακουμή περιλαμβάνει εν σμικρώ το σύμπαν, για την εκκλησιαστική μουσική από την Άλωση μέχρι την Επανάσταση. Παραπέμπεται από όλους τους ερευνητές που ασχολήθηκαν με επιμέρους ζητήματα, σκυλεύεται, δυστυχώς, από διάφορους τυχάρπαστους, οι οποίοι χωρίς συνείδηση το αντιγράφουν, το παραποιούν και εν τέλει το κακοποιούν, μη δυνάμενοι να αντιληφθούν την σύλληψη και πρωτοποριακή επεξεργασία του θέματος από τον συγγραφέα.
Το βιβλίο αυτό συνοδευόταν και από ένα δίσκο βινυλίου στον οποίο έψαλε ο αείμνηστος άρχοντας πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. Θρασύβουλος Στανίτσας. Μια ιστορική ηχογράφηση, που έμελλε να αποτελέσει την απαρχή μιας μνημειώδους σειράς ηχογραφήσεων παραδοσιακών ψαλτών, οι σπουδαιότεροι των οποίων δεν είναι πλέον εν ζωή. Θρασύβουλος Στανίτσας, διακο - Διονύσιος Φιρφιρής, Λεωνίδας Σφήκας, Ματθαίος Τσαμκιράνης, π. Παναγιώτης Τσινάρας. Αξιολογότατοι είναι και οι εισέτι ζώντες ερμηνευτές: π. Γεώργιος Τσέτσης, Αγιορείτες πατέρες, Χαρίλαος Ταλιαδώρος, Βασίλειος Εμμανουηλίδης, Δημήτριος Νεραντζής, Γιώργος Κυρμελής, Παναγιώτης Νεοχωρίτης.
Από αυτήν την χορεία των εξαιρετικών ψαλτών δεν θα μπορούσε να λείπει ο Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς, ο οποίος άρχισε να ηχογραφεί στο πρόγραμμα του Μ. Χ’’γιακουμή ήδη από το 1988. Ο Μητροπολίτης Νικόδημος ερμηνεύει μια τεράστια ποικιλία μελών: Το Ειρμολόγιο Καταβασιών Πέτρου Πελοποννησίου, Πολυελέους, Καλοφωνικούς Ειρμούς, τα ιδιόμελα των Κυριακών της Μ. Τεσσαρακοστής, οκτάηχες συνθέσεις, μέλη από τις ακολουθίες της Εκκλησίας κατά την δική του εκφορά και τέλος δικές του συνθέσεις.
Έτσι ο Μητροπολίτης Νικόδημος απαντά και στις δύο μεγάλες σειρές που άρχισε να εκδίδει από το 1999 (Κέντρο Ερευνών & Εκδόσεων) ο Μανόλης Χατζηγιακουμής: «Μνημεία» & «Σύμμεικτα» Εκκλησιαστικής Μουσικής. Στη σειρά των «Μνημείων» έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα τέσσερις κασετίνες: Οι «Ανθολογίες – Πρώτη έως δέκατη» (10 ψηφιακοί δίσκοι – Αθήνα 2000), τα «Οκτάηχα μέλη και συστήματα» ( Μέρος Α’ cd 1 – 11 {2002}, Μέρος Β’ cd 12 – 22 {2006}) και οι «Καλοφωνικοί Ειρμοί» (14 cd – 2007).
Στη σειρά «Σύμμεικτα», που περιλαμβάνει μέλη τα οποία εξακολουθούν να επιβιώνουν στη σύγχρονη λειτουργική πράξη, έχει εκδοθεί μία κασετίνα (10 cd – 2005).
Ο Μητροπολίτης Νικόδημος δεσπόζει πραγματικά στη σειρά των μεγάλων ψαλτών. Και ο Μανόλης Χατζηγιακουμής εξαίρει την μουσική του προσωπικότητα στον σχολιασμό των μελών που ερμηνεύει. Για τις Καταβασίες του Πέτρου ( Ανθολογία όγδοη) σημειώνει:
«Η ερμηνεία στο Ειρμολόγιο των Καταβασιών του Πέτρου Πελοποννησίου αποτελεί, στην πραγματικότητα, λειτουργική ψαλτική παρακαταθήκη του Σεβασμιοτάτου Νικοδήμου Βαλληνδρά. Και στην περίπτωση αυτή, ένα ολόκληρο μουσικό βιβλίο (296 σελίδες), από τα σημαντικότερα και εκφραστικότερα στην ιστορία της Εκκλησιαστικής μουσικής, και με καταβολές σε μια αρχαιότατη παράδοση, έχει ηχογραφηθεί και ερμηνευθεί κατά τρόπον αυθεντικό και γνήσιο από έναν Αρχιερέα και σπουδαίο ψάλτη μιας μεγάλης ερμηνευτικής γενιάς (η οποία δυστυχώς εκλείπει σιγά-σιγά)». Για την απόδοση Καλοφωνικών Ειρμών (cd 8o της κασετίνας) ο Μ. Χ’’γιακουμής τονίζει: «Το σπουδαιότερο και περισσότερο ιδιοπρόσωπο, στις ερμηνείες του Μητροπολίτου Νικοδήμου Βαλληνδρά είναι η εμμελής απόδοση του πρωτογενούς αρχαϊκού χαρακτήρα των μελών αυτών, στοιχείο κυρίαρχο, γενικότερα, στους παλαιούς Καλοφωνικούς Ειρμούς (της περιόδου 1600 – 1720)».
Για τις προσωπικές συνθέσεις του Μητροπολίτου Νικοδήμου στη σειρά «Οκτάηχα μέλη & συστήματα» (cd 22) ο Μ. Χ’’γιακουμής σημειώνει εμφαντικά: « Τα μέλη αυτά, Ανοιξαντάρια, Μακάριος ανήρ, Θεοτόκε Παρθένε, δεν είναι μόνο από τις πιο ενδιαφέρουσες (και παραδοσιακές) εκκλησιαστικές συνθέσεις, αλλά ακόμη, ως αυτοπρόσωπες ερμηνείες, ειδικά πρότυπα αναφοράς και δημιουργικής ερμηνευτικής έκφρασης. Συνεχίζουν έτσι, με τις αναγκαίες «στοχαστικές προσαρμογές», τη μεγάλη συνθετική παράδοση της τόσο σπουδαίας, και αείποτε ζωντανής, εκκλησιαστικής αυτής τέχνης».
Όσον αφορά στα «Σύμμεικτα», cd 4 (όπου ο γράφων είχε την επιμέλεια των ισοκρατημάτων) ο Χατζηγιακουμής πάλι διατυπώνει με ακρίβεια και καθαρότητα την σπουδαιότητα του ψάλτη Μητροπολίτη και μελωδού:
«Οι εκτελέσεις εδώ του Σεβασμιοτάτου Νικοδήμου, ενώ ερμηνευτικά στοιχούνται στην παλαιά παράδοση, εκφράζουν ωστόσο παντού μια φυσική και ζώσα ψαλτική πραγματικότητα. Στην ουσία πρόκειται για δημιουργική συνέχεια και όχι για απλή αναβίωση ενός "νεκρού" παρελθόντος, και από την άποψη αυτή η περίπτωση παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Επιπλέον, μέλη παλαιά, σύγχρονες συνθέσεις, τρόπος εκφοράς, όλα αναδύνουν παντού την αίσθηση ιεροπρέπειας και λειτουργικής βίωσης. Έτσι, επιτυγχάνεται λαμπρά η ιστορική συνέχεια και, ταυτόχρονα, η πνευματική τέρψη και κατάνυξη του εκκλησιαστικού σώματος, πράγμα που αποτελεί άλλωστε και τον καθαυτό κύριο στόχο της μεγάλης αυτής μουσικής τέχνης».

Γενικά, οι ηχογραφήσεις του Μητροπολίτου Νικοδήμου στο πρόγραμμα του Μ. Χατζηγιακουμή διασώζουν και αναδεικνύουν ένα ψαλτικό ήθος που δεν συναντάμε πιά. Οι ηχογραφήσεις αυτές, καθαρές και λαμπρές, μοναδικές και ιστορικές, ουσιαστικές και γι’ αυτό διαχρονικές, μάλλον αποτελούν το διαβατήριο του Νικοδήμου Βαλληνδρά για την αιωνιότητα!

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στην πατρινή εφημερίδα ΓΝΩΜΗ (Κυριακή 13/1/08)