Η ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΜΗΤΡΑΛΕΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΜΑΞΙΜΟ ΤΟΝ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗ

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΜΕΤΡΑΕΙ ΤΗ ΣΧΕΣΗ 

Κυκλοφόρησε και διατίθεται στο βιβλιοπωλείο του Θεοδώρου Παντούλα (Manifesto, Μαυροκορδάτου 2 και Ακαδημίας, Αθήνα) η αγγλόφωνη διατριβή φιλοσοφίας του δρ Σωτήρη Μητραλέξη (Freie Universität Berlin) με θέμα «Στάσις Αεικίνητος: Η έννοια του Χρόνου στην φιλοσοφία Μαξίμου του Ομολογητού υπό την οπτική γωνία μιας σχεσιακής οντολογίας» (Ever-Moving Repose: The notion of time in Maximus the Confessor’s philosophy through the perspective of a relational ontology. Πρώτος επιβλέπων: Prof. Dr. Wilhelm Schmidt-Biggemann, Freie Universität Berlin—δεύτερος επιβλέπων: Dr. Rowan Williams, Πανεπιστήμιο του Cambridge). 

Σε αυτήν, ο πονήσας εξετάζει την θεωρία για τη χρονικότητα και την οντολογική της σημασία, όπως αυτή μπορεί να ανασυντεθεί από το περιεχόμενο των έργων του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού (7ος αιώνας μ.Χ.). Ως μεθοδολογικό βοήθημα και ως ερμηνευτική προσέγγιση αξιοποιεί την απόπειρα του Χρήστου Γιανναρά για την δημιουργία μιας κριτικής και σχεσιακής οντολογίας, βασισμένης σε μια ριζική επικαιροποίηση κατηγοριών της βυζαντινής φιλοσοφίας, με κυρίως πηγή το έργο του Χρ. Γιανναρά «Προτάσεις Κριτικῆς Οντολογίας». 

Η υπόθεση εργασίας της διατριβής είναι πως ο άγιος Μάξιμος συνθέτει μια νέα φιλοσοφική θεώρηση των μεταφυσικών κατηγοριών της κινήσεως και του χρόνου, βασιζόμενος στην αριστοτελική περί κινήσεως και χρόνου θεώρηση. 

Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι από τα έργα του Μαξίμου προκύπτει μια τριμερής θεωρία για τη χρονικότητα, με αξιώσεις πρωτοτυπίας στην ιστορία της φιλοσοφίας και συγκεκριμένα των οντολογικών θεωρήσεων του χρόνου. Ο Μάξιμος δομεί τις προτάσεις του μεθοδικά πάνω στο αριστοτελικό πρωτότυπο, επεκτείνοντάς το σε μια τριμερή θεώρηση με αξιώσεις φιλοσοφικής πρωτοτυπίας. Διακρίνει μεταξύ της απλής χρονικότητας των αισθητών, του χρόνου, μιας δεύτερης μορφής χρονικότητας η οποία συνίσταται στον χρόνο άνευ κινήσεως, τον αιώνα (που δεν ταυτίζεται με την αιωνιότητα), και στην αεικίνητο στάση, δηλαδή στην χρονικότητα αποδεσμευμένη από τις αναγκαιότητες της κτιστότητας, σύμφωνα πάντοτε με τις κατηγορίες της οντολογικής και κοσμολογικής θεώρησης του Μαξίμου. 

Στον Αριστοτέλη, ο χρόνος μετράει την κίνηση, συνιστά μέτρηση της κινήσεως—ορισμό που επαναλαμβάνει και ο Ομολογητής. Όμως, για τον άγιο Μάξιμο η κίνηση σημαίνει πολύ περισσότερα από την μηχανιστική θεώρησή της: μιλά για ερωτική κίνηση μεταξύ κτιστών και Κτίστου, για επιστρεπτική κίνηση των κτιστών στο Άκτιστο, για κίνηση κατά φύση που καταφάσκει στο κάλεσμα του Θεού και για κίνηση παρά φύση που το αρνείται, επιλέγοντας την ά-σχετη ατομικότητα, την φθορά και τον θάνατο. Η κίνηση όμως είναι κατ' αρχήν συνάρτηση της αποστάσεως-διαστάσεως-διαστήματος, την οποία αίρει η πληρότητα της κοινωνίας των ετεροτήτων. Ή η οποία μεγεθύνεται με την άρνηση της κοινωνίας. Αυτήν την κατάφαση ή άρνηση, αυτήν την κίνηση, αυτήν την σχέση (είτε μεταξύ των κτιστών είτε μεταξύ κτιστών και Κτίστου) μετράει η χρονικότητα, πραγματωμένη είτε ως χρόνος, είτε ως αιών, είτε ως η αδιάστατη στάσις αεικίνητος της θεώσεως. Για τον Άγιο Μάξιμο, ο χρόνος μετράει την σχέση. 

Η ακαδημαϊκή διερεύνηση της θεολογικής και φιλοσοφικής γονιμότητας της σκέψης του αγίου Μαξίμου δεν έχει απλώς εξαντληθεί, αλλά βρίσκεται διεθνώς σε άνοδο, αποκαλύπτοντας νέα κοιτάσματα της ένθεης σοφίας του Ομολογητού. Ο οποίος αναγνωρίζεται όλο και ευρύτερα ως ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές των χριστιανικών αιώνων, και ίσως ως ο πληρέστερος διατυπωτής της φιλοσοφικής συνθέσεως της εκκλησιαστικής μαρτυρίας.

Υπενθυμίζουμε εδώ ότι στο τέλος Σεπτεμβρίου του 2014 έλαβε χώρα στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Freie Universität Berlin το διεθνές ακαδημαϊκό συνέδριο «Ο Άγιος Μάξιμος Ομολογητής ως Ευρωπαίος Φιλόσοφος», μια συνεργασία της Freie Universität Berlin και του Πανεπιστημίου Αθηνών με οργανωτική επιτροπή τους PD Dr. Sebastian Lalla, επικ. καθ. Δρ. Γεώργιο Στείρη και Δρ. Σωτήρη Μητραλέξη. 

Το συνέδριο είχε ως σκοπό να εξετάσει την σημασία της πολύπλευρης σκέψης του Αγίου Μαξίμου για την ιστορία της φιλοσοφίας της ευρωπαϊκής ηπείρου, καθώς και την γονιμότητα του έργου του σήμερα. (Ουκ ολίγοι δυτικοί Πατέρες θεωρούνται θεμέλια της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, με πιο προφανές παράδειγμα τον ιερό Αυγουστίνο. Η 'βυζαντινή' σκέψη μοιάζει ενίοτε να έχει εξορισθεί από το ενδεχόμενο να ληφθεί υπ' όψιν σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ακόμα κι όταν αναφερόμαστε σε κορυφώσεις της, όπως η μοναδική φιλοσοφική σύνθεση του ομολογητή της Εκκλησίας αγίου Μαξίμου.)

Στο συνέδριο συμμετείχαν πολλοί και διακεκριμένοι καθηγητές και μελετητές του Αγίου Μαξίμου, με ακαδημαϊκές ανακοινώσεις εξαιρετικά άρτιες και ενδιαφέρουσες.