Αριστερά και Εκκλησία της αγάπης / Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης για τον πάπα Φραγκίσκο

Για ακόμη μια φορά, ο συγγραφέας ανατρέπει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις της ελληνικής κοινωνίας εναντίον
των Καθολικών και όλων εν γένει των άλλων χριστιανικών ομολογιών | ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΙΤΤΑΣ

Εφημερίδα των Συντακτών

Του Μιχάλη Πάγκαλου 

«Ο άνθρωπος της αριστεράς τούτης της χρονιάς ονομάζεται Φρανσουά. Θα θέλαμε βεβαίως να ήταν ο Φρανσουά Ολάντ. […]. Οχι, ο αριστερός της χρονιάς είναι ένα απρόσμενο πρόσωπο, […] : ο πάπας Φραγκίσκος». Αυτός που προβαίνει στην παραπάνω διαπίστωση δεν είναι άλλος από τον διευθυντή του γνωστού γαλλικού περιοδικού Nouvel Observateur, Λοράν Ζοφρέν (Laurent Joffrin). 

Το ίδιο απρόσμενα για όσους έχουν αυτονόητα συνηθίσει να ταυτίζουν την Εκκλησία με τη Δεξιά, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης μάς εξηγεί ότι η σχέση του πάπα Φραγκίσκου με την Αριστερά δεν είναι τυπική, αλλά ανιχνεύεται στις βαθύτερες ιδέες που εμπνέουν τη δράση και τη ζωή του: «Στο κοινωνικό κήρυγμά του, ο πάπας έχει επανειλημμένα και σταθερά στραφεί εναντίον του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, εναντίον μιας ανάπτυξης χωρίς δικαιοσύνη, μιας ανταγωνιστικότητας που καταστρέφει την αγορά εργασίας και δημιουργεί ανέργους, φτωχούς, εξαθλιωμένους και αποκλεισμένους νέους. […]. Η Εκκλησία τού εκουσίως πτωχεύσαντος Θεού (2 Κορ 8,9), δεν μπορεί παρά να είναι μια Εκκλησία φτωχή και των φτωχών». (Χριστιανισμός της χαράς, σ. 21). 

Για ακόμη μια φορά, ο συγγραφέας ανατρέπει τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις της ελληνικής κοινωνίας εναντίον των Καθολικών και όλων εν γένει των άλλων χριστιανικών ομολογιών. 

Για τον πάπα Φραγκίσκο, το Ευαγγέλιο εντέλλεται τη δικαιωματική «προτεραιότητα του φτωχού». Αυτή η επιλογή υπέρ των φτωχών ήταν βεβαίως παρούσα στον λόγο του μεγάλου κινήματος της «θεολογίας της απελευθέρωσης», που συγκλόνισε τη Λατινική Αμερική τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. 

Όπως σημειώνει ο Ζουμπουλάκης, ο νυν πάπας «έχει αφομοιώσει στη σκέψη του, στον λόγο του και κυρίως στην πράξη του» όλες τις θεμελιώδεις ιδέες αυτής της θεολογίας, χωρίς όμως «τα στοιχεία ενός βίαιου και αντιδημοκρατικού πολιτικού αριστερισμού που συχνά τη συνόδευε στην αρχή της» (σ. 25). Αλλά τι σημαίνει «προτεραιότητα του φτωχού» και μήπως η προτεραιότητα αυτή θα ήταν αντίθετη προς την απροϋπόθετη καθολικότητα του χριστιανικού μηνύματος;

Η απάντηση είναι ότι η χριστιανική αγάπη παύει να είναι μια άδεια ρητορεία και παίρνει σάρκα και οστά μόνον όταν ανοίγει σπλάχνα ελέους απέναντι στον ανήμπορο, τον φτωχό και τον ξένο. Η «προτεραιότητα του φτωχού» είναι επομένως ο μόνος τρόπος να σαρκώνεται η ηθική του Ευαγγελίου σε συγκεκριμένες και απτές καταστάσεις, εκεί όπου μακριά από τα παχυλά λόγια διακυβεύεται η ανθρωπιά του ανθρώπου. 

Η πνευματικότητα του Ευαγγελίου είναι ηθική: η καλοσύνη οφείλει, επί ποινή αυτοακυρώσεώς της, να πάρει θέση υπέρ των φτωχών και των αποκλεισμένων – όπως, αίφνης, συμβαίνει και στη λογοτεχνία του αριστερού Δ. Χατζή. 

Αν ο χριστιανισμός ιδωθεί ως μια «πολιτισμική ιδιαιτερότητα» ξεχωριστή από αυτή την ηθική στην οποία «ο ένας και μόνος Θεός, ο βασιλεύς του κόσμου, ταυτίζεται με τον τελευταίο από μας, με κάθε ανθρώπινο κουρέλι», τότε «μυστήρια, Θεία Ευχαριστία, λειτουργία, εικόνες, αρχιτεκτονικές και τα πάντα γίνονται ειδωλολατρία, καθαρή δεισιδαιμονία», λέει ο Ζουμπουλάκης σε ένα προηγούμενο καίριο βιβλίο του, στο οποίο απορρίπτει την Ορθοδοξία της «πολιτιστικής ταυτότητας» του Χρήστου Γιανναρά (Σταύρος Ζουμπουλάκης, Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο, πίστη ή πολιτιστική ταυτότητα;, σ. 62). 

Συζητώντας τις δύο ομιλίες του πάπα Φραγκίσκου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της Ευρώπης, ο συγγραφέας αναδεικνύει το πολιτικό αισθητήριό του, καθώς και τις μεταρρυθμιστικές του προσπάθειες που τον φέρνουν σε ευθεία σύγκρουση με την εκκλησιαστική γραφειοκρατία και τον άκαμπτο συντηρητισμό της. Το κείμενο, ωστόσο, που φέρει αποκλειστικά τη σφραγίδα του πάπα Φραγκίσκου είναι η αποστολική παραίνεση, Η χαρά του Ευαγγελίου.

Αντίθετα από τη διαδεδομένη εκείνη παρανόηση που ταυτίζει τον χριστιανισμό με τη βλοσυρότητα και την έφεση στον πόνο, ο χριστιανισμός, λέει ο Ζουμπουλάκης, είναι πριν από όλα η θρησκεία της χαράς, η ίδια η ιδέα της «αποστολικότητας» δεν ξεχωρίζει από αυτή τη χαρά. Στους «δημοκρατικούς μας καιρούς» (Τοκβίλ), η χριστιανική πίστη πρέπει να ξαναϊδωθεί υπό το φως αυτής της χαράς, της χαράς της καλοσύνης. 

Η πίστη αυτή δεν είναι τυφλό συναίσθημα, αλλά ενεργείται διά της αγάπης προς τους συνανθρώπους (Γαλ 5,6). Η «τραυματισμένη και λαβωμένη Εκκλησία», η Εκκλησία που είναι η ίδια «υπαίθριο νοσοκομείο» για τον φτωχό και τον ανήμπορο –αντίθετα από την Εκκλησία του συναγελασμού με την εξουσία, του εθνικισμού, του αντισημιτισμού, του καριερισμού των αρχιμανδριτών και των μιτροφορούντων δεσποτάδων–, αυτή η Εκκλησία που οικοδομείται από τις πράξεις της αγάπης μέσα στις οποίες λάμπει το πρόσωπο του Χριστού, είναι ακριβώς η Εκκλησία με την οποία θα μπορούσε να συνομιλήσει και μια σύγχρονη, αδογμάτιστη, δημοκρατική και φιλάνθρωπη Αριστερά.