ΑΘΗΝΑ ΚΑΚΟΥΡΗ: «la revolutione terminata ma non completa»: ἡ Ἐπανάσταση πού τερματίστηκε ἀλλά δέν ὁλοκληρώθηκε

Σημείωση Ιδιωτικής Οδού:

Στο Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών - Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία, πραγματοποιήθηκε στις 29 του περασμένου Μαϊου η παρουσίαση του νέου βιβλίου της συγγραφέως Αθηνάς Κακούρη με τίτλο «1821: Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε» (εκδόσεις Πατάκη).
Το σχετικό ρεπορτάζ δείτε εδώ.
Στη  συνέχεια παραθέτουμε την ομιλία της συγγραφέως Αθηνάς Κακούρη σ' εκείνη την εκδήλωση.

Της Αθηνάς Κακούρη
Εὐχαριστῶ τό φιλόξενο καί ἱστορικότατο αὐτό Μουσεῖο – μέ συγκινεῖ πολύ ὅτι αὐτό τό βιβλίο παρουσιάζεται ἐδῶ, ὅπου πλανᾶται ἡ σκιά τῆς εὐφυέστατης βασίλισσας Ἀμαλίας καί τοῦ εὐσυνείδητου βασιλιᾶ Ὄθωνα, πού ἦρθαν ἐδῶ παιδιά σχεδόν, λάτρεψαν τήν Ἑλλάδα, κόσμησαν τήν Ἀθήνα καί ξόδεψαν τή ζωή τους γιά νά ὑπηρετήσουν τόν τόπο μας. 

Εὐχαριστῶ ἐπίσης τούς ἑπτά διακεκριμένους ἱστορικούς πού εἶχαν τήν καλωσύνη νά διαβάσουν τό κείμενό μου, νά τό σχολιάσουν καί νά προλάβουν λάθη μου, παραλείψεις καί παρανοήσεις. Δέν ἀναφέρω τά ὀνόματά τους γιά νά μήν τούς ἀποδοθοῦν τυχόν ἀδυναμίες αὐτῆς τῆς ἀφήγησης. 

Μέ τό βιβλίο αὐτό μπαίνω –ὁμολογουμένως– σέ ξένα χωράφια. Ἀλλά ἡ Ἱστορία, βλέπετε, εἶναι λίγο πολύ ξέφραγο ἀμπέλι. Τελευταῖα μάλιστα ἐδῶ στόν τόπο μας, ἔχει γίνει καί ἕνα κάπως συνωστισμένο ξέφραγο ἀμπέλι – κι αὐτός εἶναι ἕνας ἀπ’ τούς λόγους πού μπῆκα κι ἐγώ μέσα. 

Ὄχι γιά νά ἀνατρέψω τά ἤδη γνωστά. Πρός τοῦτο θά χρειαζόταν ἕνα ὀγκῶδες σύγγραμμα, ὅπου κάθε καινοφανῆ μου ἰδέα νά τήν τεκμηριώνω μέ πλῆθος παραπομπές καί ὑποσημειώσεις, προκειμένου νά τήν ὑποβάλω πρῶτα πρῶτα στήν κρίση τῶν κορυφαίων ἱστορικῶν ἐπιστημόνων – καί ὄχι βεβαίως νά τήν περάσω κατ’ εὐθείαν, ἁπλοποιημένη, σ’ ἕνα μαθητή ἤ στόν ἀνυποψίαστο τηλεθεατή, προκαλώντας ἔτσι γενική σύγχυση καί ἐκρήξεις εἴτε θυμοῦ εἴτε καί θυμηδίας. 

Ἐγώ δέν ἔρχομαι λοιπόν νά πῶ πράγματα καινούργια, ἔρχομαι νά πῶ τά πράγματα μέ καινούργιο τρόπο. 

Τό ἐνδιαφέρον τῶν Ρωμηῶν γιά τήν Ἱστορία εἶναι ἔντονο καί συνεχές. Τό ἀποτέλεσμα δέν εἶναι ἀντίστοιχο – δέν ξέρουμε καλά τήν Ἱστορία μας. Ὑπάρχουν λόγοι γι’ αὐτό: Ἡ Ἱστορία μας εἶναι πάρα πολύ μακρά (τριπλή καί τετραπλή ἀπό ὅ,τι τοῦ Γάλλου ἤ τοῦ Ἐγγλέζου). Ἡ φιλοδοξία νά τή διδαχθοῦμε ὁλόκληρη στό σχολεῖο εἶναι ἀπολύτως σεβαστή, πλήν ἀνεδαφική. Τελευταῖα τά σχολικά βιβλία ἐπιδείνωσαν τό πρόβλημα γιατί ἀφ’ ἑνός ἀφαίρεσαν τήν ἀφήγηση, ἀφ’ ἑτέρου δέ προσέθεσαν καί ἄλλη ὕλη – γιά ἄλλους πολιτισμούς, γιά τά παγκόσμια γεγονότα ὅλων τῶν ἠπείρων, γιά ἐπί μέρους τομεῖς… Τό μυαλό, ἐμπρός σ’ ὅλον αὐτόν τόν πλοῦτο τῶν πληροφοριῶν, σαστίζει, μπουχτίζει καί –σά στόμα παιδιοῦ πού τό παραταΐζουν μέ τό ζόρι– κλείνει ἑρμητικά! 

Παλαιότερα, πολλές ἐφημερίδες δημοσίευαν ἱστορικά ἀφηγήματα σέ ἐπιφυλλίδες, ἱκανοποιώντας καί καλλιεργώντας τό ἐνδιαφέρον τῶν ἐνηλίκων. Τώρα αὐτό ἔχει δυστυχῶς ἐκλείψει, καί μαζί χάθηκαν οἱ δημοσιογράφοι πού ἤξεραν νά γράφουν ἱστορικά κείμενα γλαφυρά καί καμιά φορά μέ πολλήν ἀκρίβεια καί ζωντάνια, ὅπως ὁ Σπύρος Μελᾶς στόν Γέρο τοῦ Μωριᾶ. Ἐπί πλέον ἡ πολιτική ἔκπαλαι –καί τώρα μάλιστα μέ τήν τηλεόραση– καπέλωνε τήν Ἱστορία καί παρέλυε τήν ἐπιστήμη της. 

Ἐν τούτοις λαός πού δέν ἐπικοινωνεῖ μέ τήν Ἱστορία του εἶναι ἄνθρωπος πού δέν ἐπικοινωνεῖ μέ τή μνήμη του – Ἀλτσχάιμερ τό λένε οἱ γιατροί νομίζω, καί νά μᾶς λείπει. 

Τό βιβλίο λοιπόν εἶναι μιά ἀπόπειρα νά τοποθετηθεῖ ὁ ἀναγνώστης στό ἐπίκεντρο τῆς Ἱστορίας ἔτσι ὥστε νά συνειδητοποιήσει ὅτι τά γεγονότα τοῦ παρελθόντος τόν ἀφοροῦν, ὅτι πρέπει νά ξέρει τή ροή τους ὡς τώρα 

καί προκειμένου νά βρίσκει τό σημερινό του στίγμα 

καί προκειμένου νά χαράσσει τήν ἑκάστοτε πορεία του.

Τώρα, ὡς γνωστόν, προσπαθώντας νά διηγηθεῖς κάτι τό καταλαβαίνεις πληρέστερα – ἡ ἀρχή πού δέν ὁλοκληρώθηκε, ὑπότιτλος τοῦ βιβλίου, εἶναι τό κατακάθι αὐτῆς μου τῆς προσπάθειας. Φίλη, πολύ βαθύτερος γνώστης τῆς ἐποχῆς καί τῶν πραγμάτων, μοῦ ὑπέδειξε ὅταν τῆς ἔστειλα τό βιβλίο ὅτι ὁ Οὖγκο Φώσκολο ἔγραψε τότε γιά τήν Ἐπανάστασή μας «la revolutione terminata ma non completa»: ἡ Ἐπανάσταση πού τερματίστηκε ἀλλά δέν ὁλοκληρώθηκε. 

Ἄλλο πού κατάλαβα γράφοντας εἶναι πώς ὁ Καποδίστριας δέν ἐμφανίζεται στήν ἑλληνική σκηνή στά 1827, ὅταν μετακαλεῖται στήν Ἑλλάδα ὡς Κυβερνήτης. Εἶναι παρών στά ἑλληνικά πράγματα πολύ πρίν ἀπό τήν Ἐπανάσταση. Τό 1803, ὅταν ὁ Ἀδαμάντιος Κοραῆς ἐκδίδει τό περίφημο Ὑπόμνημα περί τῆς παρούσης καταστάσεως τῆς Ἑλλάδος, ὁ Καποδίστριας συντάσσει ἤδη τό πρῶτο –φιλελεύθερο καί συνετό– Σύνταγμα πού ψηφίστηκε ἐλεύθερα ἀπό Ἕλληνες, στήν Κέρκυρα. Ὁ Καποδίστριας καί ἡ Ἐπανάσταση εἶναι ἐξ ἀρχῆς συνυφασμένα. 

Μυστήριο ἀποτελεῖ γιά μένα γιατί αὐτή ἡ τεράστια φυσιογνωμία –ὁ Καποδίστριας– δέν δεσπόζει ὅπως θά ἔπρεπε στό ἑλληνικό μας στερέωμα, μέτρον ἀρετῆς τῶν ἑκάστοτε κρατούντων καί γιά μᾶς τούς ὑπολοίπους κανόνας τῶν ὅσων δικαιούμαστε νά ἀπαιτοῦμε ἀπό τούς κυβερνῆτες μας. 

Ποιός φταίει γι’ αὐτό; Οὐσιαστικά, ποιός φταίει γιά τήν πορεία τοῦ τόπου μας, πού φαντάζει τόσο ἀπογοητευτική σήμερα; Φταῖνε οἱ πολιτικοί; Φταίει τό σύστημα; Φταῖμε ἐμεῖς οἱ ψηφοφόροι;

Ὁ Καποδίστριας δέν ἀμφέβαλε στιγμή γιά τήν ἀξία τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ – τόν ἀγάπησε τόν ἑλληνικό λαό, τόν θαύμασε καί τοῦ ἀφιερώθηκε. Πίστευε ὅμως πώς, ὅσο ὑπῆρχε ἡ δική του γενιά, θά ἦταν ἀδύνατον νά διοικηθεῖ δημοκρατικά ὁ τόπος γιατί «οἱ προύχοντες, ἕνεκα συμφερόντων καί παθῶν συνενούμενοι, θά παραλύωσι ραδιουργοῦντες, πᾶσαν οἱανδήποτε τάξιν πραγμάτων, οὐδέποτε δέ θά ὑποστηρίξωσιν καί, τό χείριστον, οὐδέποτε θά δημιουργήσωσιν κυβέρνησιν». 

Ἀναρωτήθηκα κάποια στιγμή πόσο ἄραγε νά κράτησε αὐτή ἡ παροῦσα γενεά στήν ὁποίαν ἀναφέρεται ὁ Καποδίστριας. 

Στό διαδίκτυο βρίσκει κανείς ὅλες τίς κυβερνήσεις ἀπό καταβολῆς Ἑλληνικοῦ κράτους, καθώς καί τά διάφορα πολιτεύματα τῆς χώρας μας. 

Ὑπενθυμίζω ὅτι τούς βασιλεῖς μᾶς τούς διάλεγαν βασικά οἱ Ἄγγλοι καί μᾶς τούς ἔφερναν – ἤ τούς ἀνέτρεπαν, ὅταν δέν τούς ἔκαναν καί τίποτα χειρότερο. 

Τίς κυβερνήσεις ὅμως καί τά διάφορα Συντάγματα τά ἔκαναν μόνοι τους οἱ πολιτικοί μας. 

Σημειώνω ἐπίσης ὅτι λαϊκό κίνημα αὐθόρμητο, μή καθοδηγούμενο ἔξωθεν, δέν ἀνέτρεψε ποτέ καμία κυβέρνηση στήν Ἑλλάδα. 

Λοιπόν, ἔχουμε καί λέμε: 

• Μετά τή δολοφονία τοῦ Καποδίστρια ἐπεκράτησε τό χάος. Φυσικά στά χάλια πού εἶχαν καταντήσει τήν Ἑλλάδα οἱ ὀλιγαρχικοί/συνταγματικοί, δέν μᾶς ἔπεφτε οὔτε μισός λόγος γιά τήν τύχη μας. Ὅ,τι κι ἄν μᾶς ἔδιναν θά τό παίρναμε κάνοντας καί τεμενάδες. 

• Στά 1833 λοιπόν, μᾶς ἔφεραν τόν Ὄθωνα ὡς ἀπόλυτο Μονάρχη, καί ὡς τέτοιος βασίλεψε ἐπί 10 χρόνια. Οἱ κυβερνήσεις πού ἄλλαξαν ἦταν 8. 

• 1843. Κίνημα (ὑποκινημένο ἀπό τούς Ἄγγλους) καί ἐπιβολή Συντάγματος. Ἔχουμε Συνταγματική Μοναρχία λοιπόν μέχρι τήν ἔξωση τοῦ Ὄθωνος τό 1863. Εἴκοσι χρόνια. Ἀλλάζουν 21 κυβερνήσεις. 

• Οἱ Ἄγγλοι μᾶς φέρνουν τόν Γεώργιο Α΄. Οἱ Ἕλληνες ἀλλάζουν τό πολίτευμα καί γράφουν νέο Σύνταγμα: Εἴμαστε τώρα Βασιλευομένη Δημοκρατία. Ἀπό τό 1864 μέχρι τό 1924, 60 χρόνια, ἀλλάζουμε 82 κυβερνήσεις. Ναί, θά μοῦ πεῖτε, ἀλλά ἔφταιγε ὁ Γεώργιος πού διαρκῶς ἀνέβαζε καί κατέβαζε πρωθυπουργούς. Μάλιστα – γιά νά δοῦμε! 

• Ἀπό τό 1864 πού ὁρκίζεται ὁ Γεώργιος στό νέο Σύνταγμα μέχρι τό 1909 καί τήν θεοσωτήριο Ἐπανάσταση στοῦ Γουδῆ, ἔχουμε 45 χρόνια καί 58 κυβερνήσεις. Ὁ Βενιζέλος ψηφίζει νέο Σύνταγμα καί τώρα νά δεῖς τί καλά πού θά πᾶμε! Μάλιστα. Ἀπό τό 1911 ὡς τό 1924, ὅταν καταλύεται ἡ βασιλεία, ἔχουμε μέσα σέ 13 ἔτη 22 κυβερνήσεις. Ἄρα δέν ἔφταιγε ὁ Γεώργιος γιά τό γαϊτανάκι τῶν κυβερνήσεων. 

• 1924. Τώρα πού διώξαμε τούς βασιλιάδες ὅμως, τά πράγματα θά σιάξουνε. Ἑλληνική Δημοκρατία: 1924 μέ 1935, 11 ἔτη, 14 κυβερνήσεις. Ἀλλά ἔχουμε καί 13 στρατιωτικά κινήματα καθώς καί μία δικτατορία μέσα σ’ αὐτά τά ἕντεκα μόλις χρόνια. 

• Ἀκολουθεῖ ἡ δικτατορία τοῦ Μεταξᾶ τέσσερα χρόνια. Στήν Κατοχή –μέγα κατόρθωμα– ἔχουμε τρεῖς κυβερνήσεις, μία ἡ κατοχική, μία ἡ νόμιμη στό Λονδίνο καί μία στό Βουνό. Ἀλλά ἄς πηδήξουμε αὐτά τά δέκα χρόνια. 

• Πᾶμε στό 1944 – ὅλα καινούργια καί καλά: 1944 μέ 1967 μᾶς κάνει 23 ἔτη καί ἔχουμε 34 κυβερνήσεις. 

• Ἀπό 1967 μέχρι 1974 ἔχουμε δικτατορία καί ἔτσι ἀφήνουμε κατά μέρος αὐτά τά ἑφτά χρόνια. 

• Ἔρχεται ἡ Τρίτη Ἑλληνική Δημοκρατία. Βασιλιάς δέν ὑπάρχει, οἱ πολιτικοί τά κανονίζουν ὅλα ὅπως πρέπει συντάσσοντας νέο Σύνταγμα. Και, ὤ του θαύματος, μέσα σέ 39 χρόνια δέν ἀλλάζουν παρά μόνον 14 κυβερνήσεις (χρεωκοποῦμε βέβαια, ἀλλά δέν πειράζει!). 

Σέ 39 χρόνια 14 μόνο κυβερνήσεις – ἀλλά καί τέσσερεις ἀναθεωρήσεις τοῦ Συντάγματος – καί ἐπίκειται πέμπτη. 

Συνολικά – γιά νά ξεκινήσουμε ἀπό τόν θάνατο τοῦ Κυβερνήτη: 1831-2013 μᾶς κάνει 182 χρόνια ζωῆς τοῦ Ἑλληνικοῦ κράτους. Βγάζουμε τά χρόνια δικτατορίας Μεταξᾶ, τήν Κατοχή καί τήν Ἑπταετία τοῦ Παπαδόπουλου, 17 χρόνια, 

μένουν 165 χρόνια ὅπου συνολικά ἔχουμε 173 ἀλλαγές κυβερνήσεων 

8 ἀλλαγές πολιτεύματος καί 14 (τουλάχιστον!) ἀλλαγές Συντάγματος! 

Λέω λοιπόν πώς οἱ ἀριθμοί δείχνουν ὅτι: 

ὁ μέν ἑλληνικός λαός εἶναι πειθήνιος, ὑπομονετικός, στωικός καί σχετικά φιλόνομος, 

ἐκείνη ὅμως ἡ παροῦσα γενεά στήν ὁποίαν ἀναφέρεται ὁ Καποδίστριας ἀναπαράγεται διαρκῶς κοντά δυό αἰῶνες, καί ἡ κύρια δραστηριότητά της μοιάζει νά εἶναι τό ρίξιμο τῆς κυβερνήσεως –ὁποιασδήποτε κυβερνήσεως, μέ ὁποιουσδήποτε ὅρους, μέ ὁποιαδήποτε μέσα, σέ ὁποιαδήποτε στιγμή, μέ ὁποιοδήποτε κόστος – καί μέ ἀπόλυτη περιφρόνηση γιά τούς Νόμους, τούς ὁποίους, ἐν τούτοις ἔχει ἡ ἴδια θεσπίσει – κυριότατα δέ ἐκεῖνον πού ὁρίζει τή διάρκεια τῆς θητείας κάθε κυβερνήσεως. 

Τό ρίξιμο τῆς κυβερνήσεως, μέ ὁποιοδήποτε μέσον, σέ ὁποιαδήποτε στιγμή, μέ ὁποιοδήποτε τίμημα, φαίνεται νά τό θεωροῦν δικαίωμα δικό τους, καί δέν πάει νά λέει ὁ Νόμος, καί δέν πάει νά καίγεται ὁ κόσμος! Σήκω σύ νά κάτσω γώ! 

Ἑκατόν ὀγδόντα χρόνια μετά τή δολοφονία τοῦ Κυβερνήτη, ἄν διαβάσουμε τά ὅσα ἔγραψε ὁ Παπαδιαμάντης τήν Πρωτοχρονιά τοῦ 1896 ἔχουμε, νομίζω, ἕναν καλό μπούσουλα γιά τίς ἐκλογικές ἐπιλογές μας: 

«… Τό ἐκήρυξεν ὁ θεῖος Ὅμηρος πρό ἐτῶν τρισχιλίων: Εἷς οἰωνός ἄριστος… Ἀλλά τίς ἔβαλεν εἰς πράξιν τήν συμβουλήν τοῦ θειοτάτου ἀρχαίου ποιητοῦ; Ἐκ τῆς παρούσης ἡμῶν γενεᾶς τίς ἠμύνθη περί πάτρης; … Ἄμυνα περί πάτρης θά ἦταν ἡ εὐσυνείδητος λειτουργία τῶν θεσμῶν, ἡ ἐθνική ἀγωγή, ἡ χρηστή διοίκησις, ἡ καταπολέμησις τοῦ ξένου ὑλισμοῦ καί τοῦ πιθηκισμοῦ, τοῦ διαφθείραντος τό φρόνημα καί ἐκφυλίσαντος σήμερον τό ἔθνος, καί ἡ πρόληψις τῆς χρεωκοπίας». 

Ἡ παροῦσα γενεά λοιπόν θεωρεῖ ὅτι –ἀδιάφορο μέ τί μέσα, μέ ποιούς συμμάχους, μέ πόσον κίνδυνο γιά τό σύνολο– ἐκείνη δικαιοῦται νά καταπιάνεται λυσσωδῶς νά ρίχνει τήν κυβέρνηση. 

Κι ἔτσι ἔχουμε σέ 165 χρόνια 173 κυβερνήσεις! 

Νά ποῦ στηρίζομαι ὅταν λέω πώς: Οἱ διῶκτες τοῦ Καποδίστρια, ἔχοντας μείνει ἀλώβητοι, βρῆκαν στό μέλλον ἱκανούς μιμητές πάλι καί πάλι καί πάλι. 

Ἤ μήπως ὄχι;