ΜΗ ΜΟΥΤΡΩΝΕΤΕ ΑΛΛΑ "ΚΟΡΥΒΑΝΤΙΑΤΕ"

Έργο Ευθύμη Βαρλάμη

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

"Πολύ μοι μᾶλλον ἢ τῶν κορυβαντιώντων 

ἥ τε καρδία πηδᾷ" 

(Πλάτωνος Συμπόσιον 215) 

"Θυμοῦ κράτε" 

(Δελφικὰ Παραγγέλματα κατὰ Παυσανίαν) 

Τὸ ἔτος 2000 ὁ ζωγράφος Ε. Βαρλάμης μᾶς ξάφνιασε μὲ μιὰ ἔκθεση στὸ Γκάζι τῆς Ἀθήνας, χιλίων προσώπων τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου, τὰ ὁποῖα εἶχαν μεταξύ τους παραλλαγές, ἐνῶ περέμεναν κοινὰ ὁρισμένα βασικὰ χαρακτηριστικά τους, καθὼς καὶ τὰ 250 πρόσωπα τοῦ Χριστοῦ εἰς τὴν ἔκθεσιν τοῦ Βυζαντινοῦ Μουσείου τῆς Θεσσαλονίκης (2012). Ἀσφαλῶς ἕνα δύσκολο ἐγχείρημα γιὰ καλλιτέχνη. Ὅμως ὁ ἀριθμὸς αὐτὸς οὐδὲν σημαίνει ἔναντι τῶν μυριάδων ἑκατομμυρίων ἀνθρωπίνων προσώπων ἀπὸ καταβολῆς κόσμου μέχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, τὰ ὁποῖα διαφέρουν μεταξύ τους μορφολογικὰ καὶ ψυχικά. Ἕνα μυστήριον τῆς δημιουργίας, τεκμήριον τῆς πανσοφίας τοῦ Θεοῦ. Βέβαια ὑπάρχουν καὶ "ὅμοιες" ὁμαδοποιήσεις, ὅπως τῶν φυλῶν καὶ κατοίκων διαφόρων περιοχῶν τοῦ κόσμου, οἱ ὁποῖες ὅμως πάλιν ἐσωτερικὰ εἶναι ἀνόμοιες. Ὑπάρχουν καὶ οἱ "σωσιόμορφες" κουκλίστικες καλλονές, "δημιουργήματα" τῆς συγχρόνου αἰσθητικῆς καὶ πλαστικῆς χειρουργικῆς, ἀπότοκα τῆς αἰωνίου ματαιοδοξίας τοῦ θήλεος. 

Ὅπως ὅμως κι’ ἂν ἔχει τὸ πρᾶγμα, ἐδῶ ὁ λόγος περὶ τοῦ προσώπου, ἄλλως τοῦ μούτρου. Τοῦτο προέρχεται ἐκ τοῦ ἰταλικοῦ mutria, σημαῖνον μεταφορικὰ καὶ μειωτικά, τὸν ἀνήθικο, τὸν κακόφημο ἄνθρωπο, τὸν κατεργάρη καὶ σκωπτικὰ τὸν πονηρό, μουτράκι δέ, τὸ μικρὸ συμπαθητικὸ πρόσωπο, τὴ μουρίτσα, τὸ μουσοῦδι εἰς ἀντίθεση πρὸς τὴ μουτράκλα. Σχετικὰ γνωστὲς εἶναι καὶ οἱ ἐκφράσεις: Κάνω μοῦτρα: θυμώνω, Πέφτω μὲ τὰ μοῦτρα: ἀφοσιώνομαι σὲ κάτι, Δὲν ἔχει μοῦτρα νὰ μὲ δεῖ: ἀποφεύγει νὰ μὲ ἀντικρύσει ἀπὸ ντροπὴ στὰ φταιξίματά του. 

Ἀπαντᾶ ἐπίσης καὶ ἡ λέξη φάτσα, ἀπὸ τὸ ἰταλικὸ faccia, ποὺ σημαίνει ὄψη, μορφή, ἀλλὰ καὶ τὴν πρόσοψη ἑνὸς κτηρίου καὶ τὸ πλοῖο ποὺ κινεῖται ὄρτσα. Καὶ ἐδῶ ἔχουμε τὶς ἐκφράσεις: una fazza una razza καὶ faccia carta. 

Βέβαια ποικίλλουν τὰ μοῦτρα, ὅπως τῶν βρεφῶν, τῶν νέων, τῶν μεσόκοπων καὶ τῶν γηραλαίων, τῶν ἀνδρῶν καὶ τῶν γυναικῶν, τῶν ὑγιῶν καὶ τῶν ἀσθενῶν, τῶν ἑτοιμοθανάτων, τῶν "τεθνεώτων ζώντων", τῶν νεκρῶν, τῶν καλῶν καὶ τῶν κακῶν, τῶν εὐειδῶν καὶ τῶν δυσειδῶν, τῶν γλυκῶν καὶ τῶν ὀξύνων, τῶν ἑλκυστικῶν καὶ τῶν ἀποκρουστικῶν, τῶν φωτεινῶν καὶ τῶν σκοτεινῶν, τῶν εὐφυῶν καὶ εὐήθων, τῶν δαιμονο-καὶ ζωομόρφων, τῶν βορείων καὶ ξανθῶν, τῶν νοτίων καὶ μελαγχροινῶν ἐκ τῶν κλιματικῶν, ἐδαφικῶν καὶ διατροφικῶν παραμέτρων κατὰ τὸν μέγαν Ἱπποκράτην. 

Σημειωθήτω δέ, ὅτι εἰς τὴν ζωγραφικὴν ἔχομεν περιέργως καὶ μοῦτρα μορφωθέντα ἐκ προϊόντων ζαρζαβατικῶν, ὀπωροκηπευτικῶν, ἰχθύων, πτηνῶν, ἐντόμων, τοπίων, δένδρων, ἀνθέων, βιβλίων, πανοπλιῶν, γυμνῶν ἀνθρώπων καὶ ἄλλων, μὲ τοὺς ἀνάλογους συμβολισμοὺς (G. Arcimboldi). 

Ἐξ ἄλλου εἶναι γνωστόν, ὅτι τὸ μοῦτρο, κατὰ τὸ "οἵα γὰρ ἡ μορφὴ αὐτοῦ τοιαύτη καὶ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ", τυγχάνει ὁ καθρέπτης τῆς ψυχῆς, ἐξ οὗ καὶ τὸ κακόψυχος, ἰδίως δὲ ὁρισμένα ὄργανα αὐτοῦ ὅπως τὰ μάτια, διαδραματίζουν σπουδαῖον ρόλον καὶ εἰς τὴν τέχνη τῶν Fayum καὶ τὴν βυζαντινή. Τοῦτο ὅμως δὲν συμβαίνει πάντοτε, διότι ἔχουμε καὶ τὸ προσωπεῖον, τὴν μάσκα, τὴν ὁποίαν ἐνδύονται συνήθως οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὄχι μόνον εἰς τὸ καρναβάλι. Αὐτὴ ἄλλωστε ἔχει τριπλῆν ἔκφρασιν: τῆς ἀποκρύψεως (Βενετία), τῆς φανερώσεως τῆς ταυτότητος (Ἀφρικὴ) καὶ τοῦ πολλαπλασιασμοῦ αὐτῆς (Ἑλλάς, Ἰαπωνία). 

Πολλoὶ μάλιστα ἔχουν οὐχὶ δυ- ἀλλὰ πολυπροσωπίαν, ὡς ὁ Ἑρμῆς καὶ ὁ Ἰανός, καὶ τὰ τρίμορφα τῆς Χριστιανικῆς τέχνης, τὰ ὁποῖα βέβαια συμβολίζουν τὴν Ἁγία Τριάδα. 

Διὰ τοῦτο, ἂς μὴ μουτρώνουμε γιὰ τὶς ἀραχνοΰφαντες, "σοφὲς" καὶ ἀξιοθρήνητες λοιδορίες τῶν συγχρόνων νεοφαρισαίων πλαγγωνοπαικτῶν καὶ τῶν αὐτοκλήτων "προμάχων" τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλὰ ἂς αἰνοῦμε τὸν Κύριον "ἐν τυμπάνῳ καὶ χορῷ", αἰνοῦμεν "αὐτὸν ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνῳ" (Ψαλμ. 150, 4).