ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΠΕΡΙ ΑΝΑΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ

Πίνακας του Georges Rouault

Αναθεματολογίας το ανάγνωσμα (κεφάλαιο δεύτερο), νεοέλληνες πρόσχωμεν!

Του Κώστα Νούση

Προ ημερών έγραψα κάποιους προβληματισμούς αναφορικά με την αυξανόμενη επισκοπική κακοδαιμονία και τη συνοδική δυσλειτουργία που εκπορεύονται από την ιεραρχία της αυτοκέφαλης ελλαδικής εκκλησίας. Το προσάναμμα ήταν, βέβαια, ένας τολμητίας επίσκοπος, υπό τις ενέργειες του οποίου περιθάλπονται συναφείς πόθοι και ψυχικές διαθέσεις πολλών ανάμεσά μας, τα καθαιρετέα αίτια, όμως, όπερ και το δέον μέλημά μας, είναι πολύ βαθύτερα, πολύ πιο επώδυνα και ανησυχητικά, διό και πιότερο καταθλίβοντα και χρήζοντα θεραπείας.

Ήταν σχεδόν αναμενόμενο να δυσαρεστηθούν αρκετοί με την ανάγνωση των σκέψεών μου, ακριβώς διότι ο εν λόγω επίσκοπος αποτελεί ηρωική μορφή και σύμβολο του αγώνα κατά του οικουμενισμού και των σύγχρονων ορατών και αοράτων εχθρών της Ορθοδοξίας. Η φυσική, επομένως, αντίδραση εν προκειμένω ήρθε (και) στο πρόσωπο ενός πολύ φίλου, αδελφού και συναδέλφου, ο οποίος λίγο πολύ με ενεκάλεσε για light θεολογικό λόγο και για αντιπαραδοσιακή στάση επικαλούμενος σύγχρονους «αντιοικουμενιστές» (κατ’ αυτόν εννοείται), όπως τον π. Επιφάνιο Θεοδωρόπουλο, για να με επαναφέρει στην τάξη και, προφανώς κατ’ αυτόν, στην ορθοδοξία. Αφορμής δοθείσης, λοιπόν, από την παρατήρησή του, στον οποίο θα έδινα ούτως ή άλλως μια απάντηση, σκέφτηκα να κοινοποιήσω τις σκέψεις μου ευρύτερα και να ασχοληθώ λίγο με τον κίνδυνο της πλάνης, που αποτελεί κατά την εκτίμησή μου τη βαθύτερη ουσία των πάσης φύσεως εκκλησιολογικών εκτροπών και που ελλοχεύει γενικότερα σε κάθε βήμα του πνευματικού εν Χριστώ αγώνα, και δη σε ανθρώπους αγωνιστές και στην τεράστια γκάμα των «καλών» τους προθέσεων, διότι θεωρώ ότι το θέμα έχει ήδη λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και οι αποδέκτες του θα έπρεπε να είναι περισσότεροι του ενός.   Η φύση της πλάνης, στην οποία προκαταβολικά διευκρινίζω ότι συγκαταλέγω και τις σύγχρονες τάσεις πρόκλησης εκκλησιαστικού σχίσματος, είναι εξ ορισμού δυσδιάκριτη, διό και τα μάλα επικίνδυνη. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια σχετική ιστορία που διάβασα στον βίο ενός σχεδόν σύγχρονου αγιορείτη πνευματικού (του παπα Σάββα ή του παπα Καλλίνικου, μου διαφεύγει ακριβώς) για έναν άλλο αγιορείτη μοναχό, ο οποίος λέγοντας την ευχή κατά τις ακολουθίες εντός του καθολικού της Μονής του, προκαλούνταν γύρω του τοπικός σεισμός και ταραχή! Τελικά, για να μη μακρηγορώ, αποδείχτηκε πως υπήρχε μέσα του κρυφή έπαρση, οπότε και ο Θεός επέτρεπε το έκτακτο ενοχλητικό αυτό φαινόμενο. Το αξιοπρόσεχτο εδώ ήταν πως ούτε ο μοναχός το συνειδητοποιούσε τότε αυτό ούτε διάφοροι γεροντάδες και πνευματικοί για πολύ καιρό μπορούσαν να το ερμηνεύσουν. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως ο εν λόγω πλανηθείς μοναχός προσευχόταν στον Κύριο και μάλιστα με την πιο δυνατή προσευχή των ορθοδόξων. Δε νομίζω να υπάρχει κάποια ένσταση αναφορικά με τις προθέσεις του - το φοβερό είναι πως ούτε και από τον ίδιο ετίθετο τέτοιο ζήτημα ακόμα και σε στοιχειώδες διανοητικό επίπεδο. Και όμως…

Παρόμοιο γεγονός διαβάζουμε και στον άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη. Σύμφωνα με την εξομολόγηση του ίδιου του Αγίου, για μεγάλο διάστημα έβλεπε μπροστά του δαίμονες και, ενώ προσευχόταν να φύγουν, αυτό δε συνέβαινε. Και πάλι ούτε ο ίδιος ούτε οι πνευματικοί που ρωτούσε κατανοούσαν για αρκετό καιρό την αιτία. Οι αγνές προθέσεις του Αγίου δεν ήταν ούτε εδώ ικανές να αποτρέψουν την αδιόρατη πνευματική αυτή πλάνη. Πόσο εύκολα, λοιπόν, κλέβει εκ δεξιών τους αγωνιστές ο πονηρός, είτε επισκόπους είτε ιερείς είτε θεολόγους είτε ό,τι  θέλει κανείς. Στο σημείο αυτό μου έρχεται μια φράση του γέροντα Πορφυρίου πως «όσοι κατηγορούν την Εκκλησία για τα λάθη των εκπροσώπων της, με σκοπό δήθεν να βοηθήσουν για τη διόρθωση, κάνουν μεγάλο λάθος. Αυτοί δεν αγαπούν την Εκκλησία. Ούτε, βέβαια, τον Χριστό»[1]. Συνδυάζοντας με τα προηγούμενα, υποπτεύεται εύκολα κάποιος μια μορφή εκκλησιολογικής πλάνης, η οποία σε μερικούς είναι προχωρημένη πνευματική ασθένεια που εκδηλώνεται συνήθως με ύβρεις, ασεβείς βωμολοχίες, (ιερο)κατακρίσεις και άλλα ων αισχρόν και το λέγειν. Διάβαζα τις προάλλες κείμενο γνωστού «αντιοικουμενιστή» θεολόγου, όστις αποκαλούσε «πάπα της ανατολής» τον Οικουμενικό Πατριάρχη και πολλές φορές τον προσφωνούσε «ψιλώς» κ. Βαρθολομαίο. Πέρα από το ότι ο εν λόγω θεολόγος αδικεί έτσι τον εαυτό του, αναρωτιέται κανείς τι άλλο μπορεί να δείχνει μια τέτοια στάση. Απλά μηδενισμό, προσθέτω εγώ, ένα είδος κενότητας, σίγουρα κάποιο πνευματικό πρόβλημα. Θλιβερό ανάμεσα σε χριστιανούς, αν αναλογιστούμε πως το διακριτικό μας γνώρισμα σύμφωνα με τον ίδιο τον Κύριο είναι η αγάπη (Ιω. 13:35).

Η τρωθείσα, να μην πω, απολεσθείσα εκκλησιολογία δεν είναι μια αστεία υπόθεση ούτε κάποια αμελητέα πνευματική διάσταση, όπως δυστυχώς απαντά τόσο στη συνείδηση των  απλών πιστών όσο και σε επίπεδο ειδικών, κληρικών και θεολόγων. Είναι αυτή αύτη η ουσία της πνευματικής ζωής, άρρηκτα συνδεδεμένη με το γεγονός της σωτηρίας. Πράγματα, δηλαδή, πολύ σοβαρά και απτόμενα της αιωνιότητας. Η προχειρότητα και η εν πολλοίς φαιδρότητα με την οποία προσεγγίζονται ένθεν και ένθεν συνιστούν δείκτη τεθλασμένης πνευματικότητας. Έλλειψη πνευματικής εμπειρίας και αίσθησης φόβου Θεού και πίστης στη μεταθανάτια κρίση του. Και δε θα το έλεγα αυτό αν δεν έβλεπα την ακριβώς αντίθετη στάση σε γέροντες μεγάλης αγιότητας και δυνατών πνευματικών εμπειριών και αισθητηρίων. Πιστεύουμε ότι η κρίση του Θεού είναι η πιο σοβαρή υπόθεση της ζωής μας και ότι σωζόμαστε από την αιώνια απώλεια και τη φριχτή κόλαση μέσα στο Σώμα του Χριστού, την Εκκλησία. Όποιος απρόσεχτα αλλοιώνει την ενότητά της και τη μαρτυρία της αγάπης του Θεού χωρίς την άνωθεν έγκριση και συγκατάβαση – δε θα αναφερθώ στο πώς μπορεί κάποιος να πληροφορηθεί σχετικά με αυτό, διότι θα πάρει άλλο τόσο να αναλυθεί, σίγουρα όμως η θέση εκάστου στην Εκκλησία (λαϊκός ή κληρικός) τον αμνηστεύει ή τον ενοχοποιεί ανάλογα για την εκκλησιαστική του στάση - αμαρτάνει στον ίδιο τον Χριστό χωρίς να το αισθάνεται (δυστυχώς). Πόσο μπορεί άραγε να είναι σίγουρος όποιος τολμά να προσβάλει την ενότητα και την ειρήνη της Εκκλησίας, χωρίς να έχει την επί τούτω εκκλησιαστική διακονία και αρμοδιότητα, πως δε θα ισχύει για αυτόν εκείνο που είχε πει κάποτε ο π. Εφραίμ ο Κατουνακιώτης: «πάτερ, δεν μπορούμε να θεολογήσουμε, διότι δεν είμαστε θεολόγοι. Μεταλαμβάνουμε Σώμα και Αίμα Χριστού. Περισσότερο δεν μπορούμε να πούμε, μήπως και πέσουμε σε κάνα δογματικό λάθος και θα το βρούμε εμπόδιο μετά τον θάνατό μας».[2] Οι αναλογίες φανερές. Αν για παράδειγμα αντικατασταθούν οι λέξεις «θεολογήσουμε, θεολόγοι, δογματικό λάθος» με εκκλησιολογικούς όρους, προφανώς δεν αποφεύγεται η τραγική κατάληξη της συλλογιστικής του γέροντα.

Μαζεύονται πραγματικά πολλά γεγονότα και πνευματικές παραινέσεις αγίων που συνηγορούν σε μια στάση διαφορετική από την επαναστατική και κινδυνολογική εκκλησιολογία που κυκλοφορεί το τελευταίο διάστημα. Θα επαναλάβω πράγματα γνωστά ίσως, όπως τη διόλου τυχαία φωτογράφηση του γέροντα Παϊσίου (+1994) λίγο προ της κοιμήσεώς του με τον νυν «αιρεσιάρχη του Βοσπόρου», καθώς και την προσευχή επί τη εκλογή του νυν Οικουμενικού Πατριάρχη και χαρά επί τη ειδήσει αυτής του μεγάλου προορατικού και θαυματουργού μακαριστού π. Ιακώβου Τσαλίκη (+1991)[3]. Αξίζει εδώ να μνημονευθεί η (εν Πνεύματι) πληροφορία των γερόντων Ιωσήφ του Σπηλαιώτου (+1959) και του ηγιασμένου μαθητή του π. Εφραίμ του Κατουνακιώτη (+1998) για επιστροφή στον χώρο της Εκκλησίας μέσω αποκατάστασης της κοινωνίας με το Πατριαρχείο της Κων/πολης  λόγω της πρότερης ζηλωτικής εκκλησιαστικής στάσης της συνοδείας τους. Διαβάζουμε χαρακτηριστικά: «με το που ξύπνησε, κατάλαβε την σημασία του ονείρου και άρχισε να αμφισβητή την ορθότητα της ζηλωτικής στάσεώς του. Αλλά και ο παπα - Εφραίμ ο Κατουνακιώτης, όταν προσευχόταν για το ίδιο θέμα, πληροφορήθηκε με μια δυνατή φωνή, που του είπε: ‘Εν τω προσώπω του Φλωρίνης απεκήρυξες όλη την Εκκλησίαν’. Παρομοίως, λίγο αργότερα και ο Γέροντας Ιωσήφ άκουσε στην προσευχή του αισθητά θεία φωνή να του λέη: ‘η Εκκλησία βρίσκεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στην Κωνσταντινούπολι».[4] Θεωρώ πως θα μπορούσαμε πλέον να μιλάμε για ένα consensus partum επί της εν προκειμένω εκκλησιολογικής στάσης. Σημειωτέον πως η αλλαγή του ημερολογίου τότε συνιστούσε εκκλησιολογική εκτροπή στο πλαίσιο της οικουμενιστικής πολιτικής του Οικουμενικού Θρόνου. Και πάλι όμως…

Στώμεν καλώς. Η μετάνοια, η αλλαγή εκκλησιαστικής νοοτροπίας και η επιστροφή στο πνεύμα της ενότητας και της εν Κυρίω αγάπης ας γίνει οδοδείκτης μας. Μη σχίσωμεν την Εκκλησίαν με υποθέσεις και ασαφείς προβλέψεις. Αυτό ήταν διαχρονικά το πνεύμα και η έκκληση των Αγίων (βλ. ενδεικτικά τον Χρυσόστομο επί των ημερών της εξορίας του). Επαναλαμβάνω ότι η επιλεκτική χρήση θέσεων αγίων (π.χ. του αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς) προς στήριξη του «αντιοικουμενιστικού» πνεύματος πρέπει να γίνεται διακριτικά και όχι γενικευτικά. Κανείς σοβαρός και εχέφρων ορθόδοξος δε διαφωνεί πως ο θρησκευτικός συγκρητισμός είναι αίρεση ούτε θα κάτσει με σταυρωμένα χέρια αν δει κινήσεις εκκλησιαστικών ηγετών υπερβαίνουσες τα εσκαμμένα. Από κει και πέρα, η επαναλαμβανόμενη παράθεση των ανωτέρω, με λογικούς ακροβατισμούς και συσχετίσεις στόχον εχούσας αποτείχιση και πρόκληση αποσχιστικών διαθέσεων, καθίσταται σαφέστατα επικίνδυνη.

Η αλήθεια είναι πως κάθε εποχή έχει τα ζηλωτικά της. Πάντα κάτι θα βρίσκεται ή θα κατασκευάζεται, για να μαχόμαστε επιβεβαιώνοντας την ορθοδοξία μας και να απασχολούμαστε, τουλάχιστον, στην πλήξη μας, στην ανία μας, στην πεζή μας καθημερινότητα. Δε χρειάζεται να αποδεικνύουμε διαρκώς πως δεν ενασχολούμαστε με τον Θεό και εξαιτίας αυτού επισυμβαίνουν τα προηγούμενα. Ειδικότερα, όταν οι «αγώνες μας» και οι κορώνες μας κατά αιρετικών αγγίζουν τα όρια της αμαρτίας και υπερβαίνουν τα επιτρεπτά όρια της εκκλησιολογικής τάξης, εισάγοντάς μας στον χώρο του σχίσματος και της πλάνης. Ας σκεφτόμαστε εδώ τη δικαιολογημένη φοβία του γέροντα των Κατουνακίων ότι θα μας δυσκολέψουν μετά θάνατον. Αυτά ας τα αναλογιστούν πρώτοι οι πρωτεργάτες και υποδαυλιστές τοιούτων εκκλησιολογικών εξεγέρσεων, οφικιάλιοι του Οικουμενικού Θρόνου, πανεπιστημιακοί καθηγητές, επίσκοποι και έτεροι καππαδόκες. Επειδή θα κατάλαβαν οι ίδιοι και αρκετοί άλλοι σε ποιους αναφέρομαι, θα τους απευθύνω μια έκκληση – προειδοποίηση: αν θεωρούν ότι οι εμπειρίες και οι άνωθεν πληροφορίες τους υπερβαίνουν την αντίθετη στάση που κρατούσαν και πρότειναν επί των θεμάτων αυτών οι προαναφερόμενοι μεγάλοι άγιοι των ημερών (Πορφύριος, Εφραίμ κλπ.), τότε ας συνεχίσουν. Ειδάλλως, να αλλάξουν ρότα και να αγωνίζονται πιο προσεκτικά και νηφάλια, προπαντός με πνεύμα αγάπης, ταπείνωσης και ενότητας. Δεν πρόκειται εδώ ούτε για κομματικές αντιπαραθέσεις ούτε για ιδεολογικές διαμάχες. Ας μην παίζουμε εν ου παικτοίς. Ποτέ δεν είναι αργά για μετάνοια. Ο μεγάλος στην ιστορία αναγνωρίζεται και με την ευελιξία που επιδεικνύει στη διόρθωση λαθών και παραλείψεων. Ο Θεός δε θα μας κρίνει ποτέ για τη σιωπή μας λόγω εμμονής σε έναν ταπεινό και ησύχιο προσωπικό πνευματικό αγώνα, αλλά για τη λήψη πρωτοβουλιών επί εκκλησιαστικών διοικητικών και δογματικών θεμάτων πέρα και πάνω από τη σχετική μας διακονία, κλήση και τάξη στο εκκλησιαστικό σώμα. Το ζητούμενο, εξάλλου, για όλους είναι να γραφούμε στο βιβλίο της ζωής (Λουκ. 10:20) και όχι σε αυτό της ιστορίας, που εμπεριέχει και υποψίες κενοδοξίας.

Κλείνω αφήνοντας να μας μιλήσει και πάλι ένας από τους μεγαλύτερους Αγίους της εποχής μας, ο γέρων Εφραίμ από τα ερημικά και δύσβατα Κατουνάκια του Άθωνα: «πήγαμε εκεί, ήρθε ο Ιβηρίτης, ο Πρωτεπιστάτης. Μας κέρασαν, τέλος πάντων. Λέει: Πάτερ, τι θα κάνουμε με τον Πατριάρχη; Λέω: Γέροντα, το χώρισμα, το σχίσμα εύκολα γίνεται, η ένωση είναι δύσκολος. Γέροντα, λέω, εγώ δεν παρακολουθώ τέτοια πράγματα, κοιτάω το κομποσχοινάκι μου, να πω την αλήθεια. Τι κάνουν οι Εκκλησίες, η Κοινότης, άλλοι μου τα λένε, ούτε ερευνώ να μάθω. Λέω: Γέροντα, είδες τι έκαναν οι Ρώσοι; Παρέδωσαν τα μυστήρια στους καθολικούς και οι καθολικοί στους Ρώσους. Η Εκκλησία τι τους έκανε, τους έδιωξε; Όχι. Υπομονή. Τώρα οι Ρώσοι, να με συγχωρέσετε, σφάλμα έχουνε κάνει. Έτσι κυβερνάται η Εκκλησία… Ανέκαθεν, πάτερ, η Εκκλησία είναι Μάνα και κάνει και επιείκεια, κάνει και συγκατάβαση, κάνει και πως δεν βλέπει, κάνει πως δεν ακούει, να μη γίνει σχίσμα! Όχι. Και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος που πήγε εξορία, οι άλλοι Δεσποτάδες ρωτούσαν. Όχι, λέει, να συλλειτουργήσετε, να μη γίνει σχίσμα, προς Θεού!»[5]

 Καλό Μεγαλοβδόμαδο και καλή Ανάσταση να έχουμε.

Κ.Ν.

Λάρισα

9/4/2012

---

[1] Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου. Βίος και Λόγοι. Χανιά: Ι. Μ. Χρυσοπηγής, 2007, σ. 202.

[2] Γέροντας Εφραίμ Κατουνακιώτης. Άγιο Όρος: Ι. Ησυχαστήριο «Άγιος Εφραίμ» Κατουνάκια, 2000. σ. 235.

[3] Παπαδόπουλος, Στ. Ο Μακαριστός Ιάκωβος Τσαλίκης. Αθήνα: Ακρίτας, 2001, σ. 158.

[4] Γέροντος Εφραίμ Φιλοθεΐτου. Ο Γέροντάς μου Ιωσήφ ο Ησυχαστής και Σπηλαιώτης (1897-1959). Αριζόνα: Ι. Μ. Αγίου Αντωνίου, 2008, σ. 317.

[5] Γέροντας Εφραίμ Κατουνακιώτης, ό.π., σσ. 212-213.