Σάββατο 3 Ιουνίου 2023

ΓΙΑ ΤΟ ΟΡΑΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ "ΠΥΡΙΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ" ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ


Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Κάθε χρόνο της Πεντηκοστής θυμάμαι ιδιαίτερα τον Γιάννη Χρήστου και ακούω το περίφημο ορατόριό του Πύρινες Γλώσσες. 
Με τον μέγιστο έλληνα συνθέτη Γιάννη Χρήστου (1926 – 1970) γνωρίστηκα σαν ήμουν στην αρχή της εφηβείας. Όταν χρειάστηκε, μαζί με κάποιους άλλους συνομηλίκους μου, να κάνουμε κάτι κραυγές – κυριολεκτικά! – στο έργο του «Αναπαράσταση ΙΙΙ» (Ο Πιανίστας) στο Αρχαίο Ωδείο της Πάτρας, στις αρχές της δεκαετίας του '80. 
Μια συναυλία σύγχρονης μουσικής, που είχαν διοργανώσει οι μετέπειτα δάσκαλοί μου Στέφανος Βασιλειάδης και Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου, στο πλαίσιο ενός διεθνούς συνεδρίου, νομίζω ιατρικής. Θυμούμαι πάντως κάτι Ιάπωνες να αλαλάζουν μετά τον Πιανίστα του Χρήστου, που έπαιζε μοναδικά ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο. Τότε δεν καταλάβαινα φυσικά. Όταν ήρθα στην Αθήνα μυήθηκα για τα καλά στην υπόθεση σύγχρονη ελληνική μουσική, που είχε ως πατριάρχη της, θα έλεγε κανείς, τον πρόωρα αναχωρήσαντα Γιάννη Χρήστου.
Όπου παιζόταν έργο του Χρήστου στην Αθήνα ήμουν παρών. Και βέβαια μάζευα μετά μανίας το δυσεύρετο υλικό των ηχογραφημένων έργων του, που συνήθως ήταν «ζωντανές» εκτελέσεις.
Εντόπισα αμέσως και κάτι που μου κίνησε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον. Ανάμεσα στα έργα του κι ένα, μοναδικό, ορατόριο: Πύρινες γλώσσες (Tongues of Fire)! Ορατόριο της Πεντηκοστής για μέτζο σοπράνο, βαρύτονο, τενόρο, μεικτή χορωδία και ορχήστρα (1964). Ένα έργο που ήταν ειδική παραγγελία του Αγγλικού Φεστιβάλ Bach του Λονδίνου, και συγκεκριμένα της διευθύντριάς του Λίνας Λαλάντη, και παρουσιάστηκε σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση από την Ορχήστρα και Χορωδία του Φεστιβάλ Bach υπό την διεύθυνση του Piero Guarino στην Πανεπιστημιακή Εκκλησία της Παρθένου Μαρίας της Οξφόρδης, στις 27 Ιουνίου 1964. 


Η μόνη ηχογράφηση του έργου, που περιλαμβάνεται σ’ έναν από τους 4 ψηφιακούς δίσκους με έργα του Γιάννη Χρήστου που εξέδωσε ο Σείριος του Μ. Χατζιδάκι, είναι αυτή η πρεμιέρα του. Με πολύ σημαντικούς σολίστ: ο μέγας Κώστας Πασχάλης (βαρύτονος), η θρυλική Ίρμα Κολάση (μέτζο σοπράνο) και ο τενόρος Gerald English. 
Οι Πύρινες γλώσσες παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα μόλις το 1992 (11 Ιανουαρίου) στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του Θόδωρου Αντωνίου. Μια παράσταση που είδα μαζί με τον Μάνο Χατζιδάκι!  
Ξανάκουσα ζωντανά το έργο σε συναυλία της Ορχήστρας των Χρωμάτων, υπό τον Μίλτο Λογιάδη, στο Ηρώδειο τον Ιούλιο του 2002. 
Τα κείμενα που χρησιμοποιεί ο συνθέτης στο ορατόριό του προέρχονται από την Καινή Διαθήκη, τους ψαλμούς, τις προφητείες καθώς και από ύμνους της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο Χρήστου αναπαριστά ηχητικά με τον πιο αξιοθαύμαστο τρόπο την εναγώνια προσμονή των πρώτων χριστιανών πριν από την Πεντηκοστή, που αντιστοιχεί στο ανεπανάληπτο δραματικό κορύφωμα του έργου. 
Σε σημειώσεις του για τις Πύρινες Γλώσσες ο Χρήστου γράφει: 
Να το κάνω δραματικό – με την αρχέτυπη έννοια. 
Η «διανοητικοποίηση» και ο συναισθηματισμός των αντιλήψεων του 18ου – 19ου αιώνα απορρίπτονται! Το στυλιζάρισμα της εποχής μπαρόκ απορρίπτεται! 
Το δράμα έγκειται στο εξής: Θα εισαγάγω τα μη ακροάσιμα μέρη της ελληνικής λειτουργίας, και το επίκεντρο όλου του έργου θα είναι το raison d’ être {ο λόγος ύπαρξης} της λειτουργίας, δηλ. η μετουσίωση του άρτου και του οίνου στο σώμα και το αίμα του Χριστού! Αυτή είναι η ύψιστη μυστηριακή στιγμή. 
Η στιγμή της επελεύσεως του Αγίου Πνεύματος αντιμετωπίζεται σαν καταλυτικό γεγονός! Ακριβώς «καθάπερ φερομένης πνοής βιαίας»! Έκσταση, έντονα δραματική πορεία, η οποία ξεκινώντας από τη σύγχυση και το χάος οδηγείται μέσα από την ένταση και την αγωνία στη λύτρωση και το φως! Γι’ αυτό και το έργο κλείνει θριαμβικά με τον ύμνο: «Φως ο Πατήρ, Φως ο Λόγος, Φως και το Άγιον Πνεύμα, όπερ εν γλώσσαις πυρίναις τοις αποστόλοις επέμφθη». 


Παραθέτω τη μαρτυρία του μακαρίτη Στέφανου Βασιλειάδη για τη σχέση του Χρήστου με την θρησκεία και τη μεταφυσική: 
«Έδειχνε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για ό,τι είχε σχέση με τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Όταν τον γνώριζε κανείς και έκανε συντροφιά μαζί του δεν μπορούσε να το υποπτευθεί. Δεν έκανε όπως συνηθίζουν οι λεγόμενοι καλλιεργημένοι άνθρωποι, να προβάλλουν αυτό τους το ενδιαφέρον. Πρόκειται για μια μυστική ζωή του Γιάννη Χρήστου και φαίνεται στο έργο του πολύ αυτή η επαφή και με την άλλη διάσταση, πέρα από τον κόσμο τον φυσικό. Ίσως όμως ο Γιάννης Χρήστου όλα αυτά να τα έβλεπε σαν μια ενότητα μέσα στο δικό του σύμπαν. Η μεταφυσική μπορεί να εκφρασθεί πολύ περισσότερο με αυτούς τους ήχους τους συμπαντικούς και όχι με την πολύ πεπατημένη οδό, όπου είναι πολύ πιο δύσκολο να γίνουν αντιληπτές τέτοιες έννοιες. 
Θυμάμαι όταν ο Γιάννης Χρήστου μου έβαλε να ακούσω τις «Πύρινες γλώσσες» μου περιέγραφε όλη αυτήν την πορεία προς Εμμαούς των δυο μαθητών του Χριστού που συζητούσαν για τα πράγματα τα οποία είχαν συμβεί και πως δήθεν τυχαία ένας διαβάτης τους πλησίασε και τους ρώτησε τι είναι αυτά που λένε. Ο Γιάννης Χρήστου δίνει ήχο από τον εσωτερικό κόσμο, από την ατμόσφαιρα που είχαν μέσα τους οι μαθητές από την δίκη, την σταύρωση και το μαρτύριο, και όλα αυτά δίνονται με τον μουσικό διάλογο του Χριστού που ακόμα δεν έχει αποκαλυφθεί στους μαθητές του, έναν ρόλο που ερμηνεύει σπουδαία ο βαρύτονος Κώστας Πασχάλης». 
Ο Γιάννης Χρήστου ήταν μοναδική περίπτωση. Νομίζω κυρίως λόγω της βαθιάς και ανυπόκριτης πνευματικότητάς του. Το επέκεινα τον ...έτρωγε... Και προσπάθησε με κάθε τρόπο να αποδώσει λάμψεις από το άβατο...


Παραθέτουμε, στη συνέχεια, την διάλεξη μας στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος "Λίλιαν Βουδούρη", στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (23-11-2015) για τις "Πύρινες Γλώσσες" του Γιάννη Χρήστου, το περίφημο Ορατόριο της Πεντηκοστής. 
Η εκδήλωση κλείνει με μια σημαντική αναφορά στον Γιάννη Χρήστου από τον συνθέτη και ακαδημαϊκό, αείμνηστο Θόδωρο Αντωνίου.
«Το μόνο που ξέρω είναι πως το έγραψα με ειλικρίνεια» ομολογούσε ο Γιάννης Χρήστου στη Γιολάντα Τερέντσιο, σε ραδιοφωνική συνέντευξη το 1964, λίγο μετά την παγκόσμια πρώτη εκτέλεση στην Οξφόρδη, στα πλαίσια του Αγγλικού Φεστιβάλ Μπαχ. «Είναι η στιγμή που δύσκολα μπορεί κανείς να περιγράψει με λόγια, γιατί δεν χωρούνε λόγια, είναι η ώρα που ο άνθρωπος φωτίζεται με μια δύναμη που δεν είναι δική του». 
Το σπουδαίο αυτό έργο του Γιάννη Χρήστου «Πύρινες Γλώσσες» μας αποκαλύπτεται ως αέναη Πεντηκοστή.


Δείτε την διάλεξη και στο blod.gr 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Related Posts with Thumbnails