ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ: Πάτρα, πολιτεία μνήμης, φυγής και ονείρου

Τάκης Στρατηγόπουλος (Πάτρα 1930-2015) - Πάτρα, αρχές δεκαετία του '60.
Δωρεά του φωτογράφου στη Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών

Του Δημήτρη Παπανικολάου

«Πάτρα, μια πόλη με πολυκύμαντη ιστορία. Μια πόλη με ιδιαίτερα γνωρίσματα και αναφορές, που επιδέχεται στον χρόνο διαφορετικές αναγνώσεις, καθώς η Ιστορία άφησε στο διάβα της πολύτιμα και πολύσημα αποτυπώματα. Πόλη των συνθέσεων και των αντιθέσεων, εγγράφει στο σώμα της τους μετασχηματισμούς από τις διαχρονικές κατακτήσεις και, ως παλίμψηστο, καλύπτει και φανερώνει με το πέρασμα του χρόνου το χρώμα και το αδρό σχήμα του πολιτισμικού της προσώπου». 

Μετά την Απελευθέρωση, αναπτύσσεται με αναγεννητικές τάσεις. Το δυτικό πνεύμα και ο αέρας πολιτισμού που τη διέπνεε, την κατέστησαν πόλη ανοιχτή και ανεκτική στην ετερότητα. «Η Πάτρα, πύλη της Ελλάδας προς τη Δύση - σε διαρκή επικοινωνία με την Ευρώπη, γειτονία με τα Επτάνησα και με την πολυεθνοτική αστική της τάξη - αποκτά ταχύτατα δυτικότροπο προσανατολισμό. Καθίσταται, έτσι, ανοιχτή στις αντίστοιχες πολιτισμικές επιδράσεις, αναζητώντας αισθητικές αξίες στα εκεί πολιτιστικά και καλλιτεχνικά ρεύματα των νέων καιρών».

Η σταφίδα, η «μελαχρινή άνασσα», αποτελεί το κύριο εξαγωγικό προϊόν και το λιμάνι γίνεται η κινητήρια δύναμη της πόλης, ενώ με την ίδρυση και λειτουργία οινοβιομηχανιών, από τους Θεόδωρο Άμβουργερ και Γουσταύο Κλάους, η Πάτρα αποκτά οινική παράδοση. Στον αντίποδα του λυρικού Θεάτρου, του αστικού Καρναβαλιού, των Φιλαρμονικών Ορχηστρών και των εν γένει δυτικών επιρροών, το ρεύμα που διατρέχει παράλληλα την πόλη, ως έκφραση του αγροτικού-λαϊκού στοιχείου, απαντάται κυρίως στο Θέατρο Σκιών. 

Το 1893, με την σταφιδική κρίση και την πτωχοποίηση, μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού και κατοίκων άλλων περιοχών της χώρας, - μετά και τον ατυχή πόλεμο του 1897-, ωθούνται στην Έξοδο, για την αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής, στις πέραν του Ατλαντικού πολιτείες του Νέου Κόσμου και το «λιμάνι της σταφίδας» μετατρέπεται σε «λιμάνι της μετανάστευσης». Το 1922, με τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου και της Ιωνίας, κορυφώνεται η ματωμένη Έξοδος της Μικρασιατικής Καταστροφής. Με την υποδοχή χιλιάδων προσφύγων της καθ’ ημάς Ανατολής, εμπλουτίζεται η σύνθεση της πατραϊκής κοινωνίας και ενδυναμώνεται η πολιτισμική της ταυτότητα και αυτοσυνειδησία. 

Ολόκληρο το κείμενο στη συνέχεια.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΑ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

Νέος Ιερός Ναός Αγίου Ανδρέα Πατρών.
Η Πλατυτέρα σκέπει την πόλη. Ιωάννης Καρούσος εποίει. 1989

Πάτρα. Λιμάνι της μετανάστευσης. αρχές του 20ου αιώνα.
Συλλογή-Λεύκωμα της Edith W. Morphy

Οροφογραφία οικίας Περιβολαρόπουλου (1900). Οδός Αγίου Νικολάου.
Φωτογραφία: Λάμπρος Λογοθέτης

Οδυσσέας Ελύτης, Θάνος Μικρούτσικος, Μάνος Χατζιδάκις.
Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας. Ρωμαϊκό Ωδείο (1988)

Ο Δημήτρης Παπανικολάου γεννήθηκε το 1957 στους Ραφταναίους Ιωαννίνων. 

Το 1964, η οικογένειά του μετοίκησε στην Πάτρα. Ποιήματά του, δημοσιεύτηκαν στα περιοδικά: «Υδρία», «Όστρακο», «Παράθυρο», «Νέο Επίπεδο», «Ηπειρωτικά Γράμματα» και στις Ανθολογίες: «Αχαϊκή Ποίηση 1950-2005» με επιμέλεια Σωκράτη Λ. Σκαρτσή, από τις εκδόσεις «Συμπόσιο Ποίησης και περί τεχνών» Πάτρα 2005, «Η Νεοτερική Ποίηση στην Πάτρα από τη δεκαετία του ΄50 μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα» με επιμέλεια Άρη Δρουκόπουλου και μετάφραση στα Γαλλικά Michel Volkovitch, από τις εκδόσεις «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης-Πάτρα 2006». 

Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές:  

Ως κύμβαλο αλαλάζον. Ποιήματα. Εκδόσεις «Δωδώνη», Αθήνα-Γιάννινα 1993. 

Οι μπαλάντες του μοναχού. Τραγούδια. Εκδόσεις «Οίστρος», Πάτρα 1995. 

Νοσταλγία. Ποιήματα. Εκδόσεις «Διάττων», Αθήνα 2004. 

Πύρινα τοπία. Ποιήματα. Εκδόσεις «Αιγαίον», Λευκωσία 2013. 

Είναι μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου.

Δημήτρης Παπανικολάου