Σέργιος Τρουμπετσκόι: Τι μας διδάσκει η ιστορία της Φιλοσοφίας;

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Ὁ Σέργιος Τρουμπετσκόι (1862-1905) εἶχε κατ’ ἐξοχήν ἀσχοληθεῖ μέ τήν ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία, ἰδιαιτέρως δέ μέ τήν σχέση τῆς ἀρχαίας φιλοσοφίας καί τοῦ χριστιανισμοῦ καί τῶν ἀλληλεπιδράσεών τους. Στήν διερεύνηση αὐτή εἶχε ἀφιερώσει τέσσερις μονογραφίες: Ἡ μεταφυσική στήν ἀρχαία Ἑλλάδα (1890), Ὑποθετικός παγανισμός ἤ ψεύτικος χριστιανισμός (1891), Ἱστορία τῆς ἀρχαίας φιλοσοφίας (1892) καί Τό δόγμα τοῦ Λόγου στήν ἱστορία του (1900). 

Τό ἄρθρο «Чему учит история философии» τοῦ Σεργίου Τρουμπετσκόι εἶχε περιληφθεῖ στήν μνημειώδη ρωσσική ἔκδοση τοῦ 1902 ὑπό τήν ἐπιγραφή Проблемы идеализма, μαζί μέ ἄλλα κείμενα, συγκεκριμένα τοῦ ἀδελφοῦ του Eὐγενίου Τρουμπετσκόι, τοῦ Σ. Μπουλγκάκωφ, τοῦ Ν. Μπερντιάγιεφ, τοῦ B. A. Κιστιακόφσκι, τοῦ Π. Στροῦβε, τοῦ Σ. Φράνκ κ.ἄ. Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ὁ τόμος Προβλήματα ἰδεαλισμοῦ ὁριοθετοῦσε τότε τήν μετάβαση ἀπό τόν μαρξισμό στόν ἰδεαλισμό.

Γιά τήν μετάφραση τοῦ ἄρθρου τοῦ Σ. Τρουμπετσκόι ἔλαβα ὑπ’ ὄψιν τό ρωσικό πρωτότυπο (ἀνατύπωση Μόσχα 2002, σσ. 483-504). Ἀρχικά, ἕνα μικρό ἀπόσπασμα τοῦ ἄρθρου τοῦ Ρώσου φιλοσόφου εἶχα δημοσιεύσει στό περιοδικό Εὐθύνη (τ. 449, 2009, σσ. 237-238). Ἀργότερα, δημοσίευσα τήν πλήρη μετάφραση τοῦ ἄρθρου τοῦ Ρώσου φιλοσόφου στό περιοδικό Στέπα (τ. 4, 2016, σσ. 234-248), ἀπ’ ὅπου καί ἀναδημοσιεύεται σήμερα αὐτοτελῶς. 

Ἐπιδίωξη τῆς φιλοσοφικῆς ἀναζητήσεως εἶναι, σύμφωνα μέ τόν Σ. Τρουμπετσκόι, ἡ «ἐπιδίωξη τοῦ ὅλου»: αὐτή εἶναι «εἶναι τό ζωτικό νεῦρο τῆς φιλοσοφίας, ἡ πηγή τῶν δημιουργικῶν της συλλήψεων, τῆς πίστεώς της καί μαζί τοῦ σκεπτικισμοῦ της, τῆς διαρκοῦς ἀμφιβολίας της, τῆς διαρκοῦς κριτικῆς αὐτῶν πού ἔχει ἐπιτύχει. Ἐμπνευσμένη ἀπό αὐτήν τήν ἐπιδίωξη, ἡ πραγματική φιλοσοφία μᾶς δείχνει τό περιορισμένο τῆς πραγματικῆς γνώσεως. Ἡ δύναμή της ἐκδηλώνεται καί στήν δημιουργική δραστηριότητα τῆς ἀντιλήψεως μἐσῳ τῆς ὁποίας δημιουργεῖ τίς μορφές τοῦ Ἀληθοῦς. Αὐτή ἡ ἕλξη πρός τό Ἀληθές πού ἀποτελεῖ τήν οὐσία τῆς φιλοσοφίας, προσδιορίζει τήν σημασία της ὄχι μόνον στήν ἐξέλιξη τῆς ἀνθρώπινης γνώσεως, ἀλλά καί στήν ἐξέλιξη τοῦ ἀνθρώπινου πνεύματος ἐν γένει: ἡ φιλοσοφία, πού εἶναι ἰδεώδης γενεσιουργός δύναμη, εἶναι συνάμα καί μεγαλειώδης ἀπελευθερωτική δύναμη τῆς ἀνθρωπότητας, ἡ ὁποία μᾶς βγάζει ἀπό τά δεσμά τῆς πνευματικῆς σκλαβιᾶς καί δείχνει στήν ἀνθρωπότητα τόν δρόμο τῆς ἀληθινῆς ἐλευθερίας». 

Καί, σέ ἀντίθεση μέ ἑρμηνευτικές κατευνθύσεις τῆς ἐποχῆς μας, θά προσθέσει ὁ Ρῶσσος φιλόσοφος ὅτι «ἡ φιλοσοφία ἀναζητεῖ τήν ἀλήθεια καί ὄχι τήν πρωτοτυπία. Ἡ αὐτοτέλεια τῆς φιλοσοφίας προσδιορίζεται ὄχι ἀπό τήν ὑποκειμενική αὐθαιρεσία, ὄχι ἀπό τήν ἔλλειψη σωστῆς μορφώσεως καί θετικῶν γνώσεων, ἀλλά ἀπό τό βάθος, τήν εἰλικρίνεια, τήν ἀκεραιότητα τοῦ φιλοσοφικοῦ ἐνδιαφέροντος καί τοῦ εὔρους τῆς προσεγγίσεως». 

Στίς συμπερασματικές του σκέψεις στό παρόν κείμενο ὁ Σ. Τρουμπετσκόι θά ἐπισημάνει ὅτι «ἡ ἱστορία μᾶς δείχνει τί ἔδωσε ἡ φιλοσοφία στήν χριστιανική σκέψη, πῶς συνέβαλε στήν σχολαστική μεσαιωνική σκέψη, πῶς ἀνανέωσε τίς πνευματικές δυνάμεις τῆς Εὐρώπης, ἀπελευθερώνοντας τήν σκέψη της ἀπό τόν δογματισμό, ἀφοῦ ὁ μεσαιωνικός χριστιανισμός ἀπέκλινε ἀπό τούς ἀρχικούς κανόνες καί ἔμεινε στάσιμος σέ ἐποχές περίπου εἰδωλολατρικές. Το σπουδαῖο πνευματικό κίνημα πού ἔχει ξεκινήσει ἀπό τήν ἐποχή τῆς Ἀναγεννήσεως, δέν σταμάτησε μέχρι τίς ἡμέρες μας καί δέν θά σταματήσει, ὅσο ἡ ἀνθρωπότητα ζῆ καί σκέπτεται, ὅσο τό ἰδεῶδες τοῦ Ἀληθοῦς θά εἶναι ἀπέναντί της».