ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ π. ΗΛΙΑ ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

π. Ἠλίας Μαστρογιαννόπουλος: ἕνας ἄνθρωπος τοῦ πνεύματος καί τῆς ἀγάπης 

Ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ τήν 1η Φεβρουαρίου 2020 ὁ π. Ἠλίας Μαστρογιαννόπουλος. 

Εἶχε γεννηθεῖ τό 1919, ἐνῶ τό 1938 ἔγινε μέλος τῆς Ἀδελφότητος τῆς «Ζωῆς». Λίγο πρίν ἀπό τό 1960 εἶχε τεθεῖ τό ζήτημα τῆς διαδοχῆς τοῦ Προϊσταμένου τῆς Ἀδελφότητος ἀρχιμ. Σεραφείμ Παπακώστα ὁ ὁποῖος, καθώς φαίνεται, στήν διαθήκη του, εἶχε προτείνει τόν π. Ἠλία ὡς νέο Προϊστάμενό της. Ἀλλά δέν νομίζω ὅτι αὐτή ἡ ὑπόθεση ἔχει ἰδιαίτερη σημασία στήν παροῦσα in memoriam ἀναφορά. Ἐάν ὁ π. Ἠλίας ἦταν ἄνθρωπος τοῦ πνεύματος καί τῆς ἀγάπης, γιά νά χρησιμοποιήσω τίς λέξεις τοῦ τίτλου τοῦ βιβλίου του πού ἀναφέρεται στό Βυζάντιο (Ἀθῆναι 1967), ὁπωσδήποτε δέν ἦταν ἀνθρωπος τῆς ἐξουσίας. 

Στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ ‘60 ἡ «Ζωή» ἐξέδωσε δύο πολύτιμους τόμους, δυσεύρετους σήμερα, τόν τόμο «Θεολογία, Ἀλήθεια καί Ζωή» (1962) καί τόν τόμο «Ἡ Λειτουργία μας» (1963), ὅπου, μέ τήν μετάφραση καί τήν ἐπιμέλεια τοῦ π. Ἠλία, ἀποκαλυπτόταν τότε, γιά πρώτη φορά στό ἑλληνικό ἀναγνωστικό κοινό, ἡ σκέψη σημαντικῶν θεολόγων, τοῦ Γ. Φλωρόφσκυ, τοῦ Ἀλ. Σμέμαν, τοῦ Ὀλ. Κλεμάν κ.ἄ. 

Μέ ἀφορμή τό βιβλίο «Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καί ὁ ἄνθρωπος» (Ἀθῆναι 1966) τοῦ π. Ἠλία Μαστρογιαννόπουλου, μπορεῖ νά λεχθεῖ ὅτι ἡ προσέγγιση τοῦ συγγραφέα συναντᾶται μέ τήν Πατερική θεολογία τοῦ Γεωργίου Φλωρόφσκυ. 

Ὁ π. Ἠλίας συνέχισε τό συγγραφικό ἔργο του σέ ὅλην τήν δεκαετία τοῦ ‘70. Ἐνδεικτικῶς θά ἀναφέρω ἐδῶ τά ἑξῆς: Ἡ Ἐκκλησία ἐν πορείᾳ (1970), Ἱστορία τῶν μοναχῶν τῆς Αἰγύπτου (1970), Χαρισματική ζωή: τό βασίλειον ἱεράτευμα τῶν πιστῶν εἰς τήν Ὀρθόδοξον ἐκκλησίαν (1972), Τό πολίτευμα τῶν χριστιανῶν (1975), Ἡ ἀγωνία τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου (1976), τά περισσότερα τῶν ὁποίων εἶναι πιά ἐξαντλημένα. Ἐπειδή ὅμως τό ἐνδιαφέρον τοῦ μακαριστοῦ π. Ἠλία ἐπεκτεινόταν, πέρα ἀπό τήν Πατερική σκέψη, στόν χῶρο τῆς θεολογίας τῶν Ρώσων τῆς Διασπορᾶς ἀλλά καί στόν χῶρο τῆς σύγχρονης ρωμαιοκαθολικῆς θεολογίας, θά πρέπει νά ἀναφέρω τό βιβλίο «Θεολογικές παρουσίες» (Ἀθῆναι 1986). Ἐδῶ θά βρεῖ ὁ ἀναγνώστης κείμενα γιά τόν Παῦλο Φλωρένσκυ καί τόν Σέργιο Μπουλγκάκωφ, ἀλλά καί τόν Ὕβ Κονγκάρ καί τόν Ἀνρί ντέ Λυμπάκ. Γιά τήν διαρκῶς αὐξανόμενη παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας στήν Δύση ὁ π. Ἠλίας ἐπεσήμανε ὅτι τό γεγονός αὐτό «πρέπει νά ὁδηγήσῃ ὄχι εἰς θριαμβολογίας, ἀλλά εἰς μίαν ταπεινήν διακονίαν παρουσίας καί μαρτυρίας» (Θεολογικές παρουσίες, σ. 133). 

Ἀλλά καί μετά τήν δεκαετία τοῦ ’90 ὁ π. Ἠλίας ἐξέδωσε βιβλία μικρότερης ἔκτασης, ἀλλά μεγάλου ἐνδιαφέροντος, ἀναφερόμενα κυρίως σέ μορφές νεοελλήνων θεολόγων (Τρεῖς σύγχρονοι θεολόγοι), στόν εὐρωπαϊκό πολιτισμό (Τά θεμέλια τῆς Εὐρώπης) καί στήν σχέση Ἀνατολῆς μέ τήν Δύση (Ἡ Δύση ἀνακαλύπτει τήν Ἀνατολή). 

Ὅταν ἐγνώρισα τόν π. Ἠλία τό 2003, ἦταν ἤδη σέ μεγάλη ἡλικία, ἀλλά μέ διαύγεια πνεύματος καί γλυκύτητα λόγου, πού ἦταν ἰδιαίτερα χαρακτηριστικές. Ἔκτοτε συζητούσαμε ἐπί μακρόν, σχεδόν γιά μία δεκαετία, γιά τούς Ρώσους θεολόγους καί φιλοσόφους τῆς Διασπορᾶς, γιά τήν καταλυτική παρουσία τοῦ Δημ. Κουτρουμπῆ στήν ζωή πολλῶν νέων τῆς γενιᾶς του, γιά τούς σπουδαίους θεολόγους τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας. Ἐνίοτε, παράλληλα μέ αὐτά τά ζητήματα, ὁ μακαριστός π. Ἠλίας μοῦ μιλοῦσε γιά λεπτομέρειες τῆς ζωῆς του, τίς ἐγκύκλιες σπουδές του, τόν χῶρο τῶν ἐκδόσεων ὄχι μόνον τῶν θεολογικῶν, ἀλλά καί τήν ἀλληλογραφία του μέ σημαίνοντες θεολόγους τῶν προηγουμένων δεκαετιῶν. 

Ἄνθρωπος τοῦ πνεύματος καί τῆς ἀγάπης, τῆς εὐρυμάθειας καί τῆς πραότητας ὁ π. Ἠλίας Μαστρογιαννόπουλος, φρονῶ ὅτι ὑπῆρξε μία ἀπό τίς εὐγενέστερες μορφές τῆς νεοελληνικῆς θεολογικῆς σκέψης.
(Εφημ. Χριστιανική, 6.2.2020)