Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Στην μουσική αυτοβιογραφία του "Η εποχή της Μελισσάνθης", ο Μάνος Χατζιδάκις έχει κι ένα τραγούδι που το ονομάζει "Επιτάφιος" και δεν είναι κάτι άλλο παρά μία μικρή εκλογή από τα Εγκώμια της Γ' Στάσης της Μ. Παρασκευής, που αρχίζει με το δημοφιλές "Αι γενεαί πάσαι".
Προφανώς ο Χατζιδάκις θέλησε να βάλει έναν «Επιτάφιο» σ’ αυτό το έργο του, σα να ψάλλει έτσι ο ίδιος τους νεκρούς της Κατοχής και της Απελευθέρωσης. Αυτούς που μνημονεύει στο προλογικό του σημείωμα για το έργο, αλλά και άλλους σίγουρα…
Στα περιεχόμενα του δίσκου υπάρχει για τον «Επιτάφιο» η ένδειξη: "Χορωδιακό όπως στην εκκλησία". Ο Χατζιδάκις έκανε προφανώς μια μικρή έρευνα για τον τρόπο ψαλμώδησης των Εγκωμίων, αφού των σχετικών Εγκωμίων προτάσσονται ψαλμικοί στίχοι από τον Άμωμο, όπως προβλέπει το Τυπικό και γίνεται στα Μοναστήρια (όχι σε όλα φυσικά), σήμερα δε και σε κάποιες ενορίες, όπου οι ψάλτες έχουν την σχετική κατάρτιση. Φαίνεται πως δεν του έφτανε η τρέχουσα εκδοχή των Εγκωμίων και αναζήτησε μια κάπως διαφορετική και την βρήκε.
Ο Χατζιδάκις βάζει την Χορωδία του Τρίτου Προγράμματος με διευθυντή τον Αντώνη Κοντογεωργίου (που συμμετέχει στον δίσκο), να ψάλλει μονόφωνα το παραδοσιακό μέλος της Γ’ Στάσης σε ήχο γ’, με στοιχειώδη εναρμόνιση μόνο του δεύτερου ημιστιχίου.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο Χατζιδάκις κατά την εμμελή απαγγελία του ψαλμικού στίχου από έναν μονωδό, βάζει ένα μπουζούκι (Βασίλης Ηλιάδης) να αυτοσχεδιάζει (συγκρατημένα θα έλεγα), δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο ισοκράτημα. Το μπουζούκι αποσύρεται κάθε φορά που «μπαίνει» η χορωδία, εκτός από το φινάλε που είναι το δημοφιλές «Ω γλυκύ μου έαρ…», με το οποίο και ολοκληρώνεται ο «Επιτάφιος» της Μελισσάνθης.
Ένα βίντεο στο youtube που ανέβασε ο Ioannis Botsas και επιγράφεται «Η Εποχή της Μελισσάνθης. Τραγουδούν Φ. Νταντωνάκη. Μ. Χατζιδάκις. Μ Φαραντούρη», μου έλυσε -μάλλον – τον …γρίφο γύρω από τον «Επιτάφιο» της Μελισσάνθης.
Η συγκεκριμένη ανέκδοτη ηχογράφηση είναι από τα δοκιμαστικά του έργου. Εκεί, λοιπόν, ο Χατζιδάκις χρησιμοποιεί τον μεγάλο δάσκαλο της ελληνικής μουσικής Σίμωνα Καρά και την Βυζαντινή Χορωδία του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής. Ο Καράς λέει τους ψαλμικούς στίχους και ακολουθεί η χορωδία. Στο βίντεο ο «Επιτάφιος» αρχίζει στο 27’15’’. Το μπουζούκι αυτοσχεδιάζει πάνω στον Καρά και αποσύρεται στην χορωδία.
Σκέφτηκα μήπως ο Χατζιδάκις χρησιμοποίησε στο δοκιμαστικό του για το έργο την σχετική ηχογράφηση από τον δίσκο «Βυζαντινοί Ύμνοι Επιταφίου και Πάσχα» του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής, που ο Σ. Καράς ίδρυσε. Να σημειώσουμε εδώ ότι πρόκειται για την πρώτη ηχογράφηση των Εγκωμίων της Μ. Παρασκευής με αυτόν τον παλιό τρόπο (δίσκος βινυλίου του 1976, δηλ. τέσσερα χρόνια πριν την ηχογράφηση της "Μελισσάνθης").
Όμως στην ανέκδοτη ηχογράφηση ο Σίμων Καράς είναι πιο νέος φωνητικά και η εκλογή των Εγκωμίων της Γ’ Στάσης δεν είναι η ίδια με αυτή του δίσκου. Υπάρχουν κάποιες διαφορές. Επίσης, στην δοκιμαστική ηχογράφηση της Μελισσάνθης η χρονική αγωγή της χορωδίας είναι πιο αργή από αυτή του δίσκου. Άρα, είναι πολύ πιθανό ότι ο Χατζιδάκις συνεργάστηκε με τον Σίμωνα Καρά για το πώς θα «στήσει» τον «Επιτάφιο» της «Μελισσάνθης».
Τελικά, στην ηχογράφηση του έργου επέλεξε την ευρωπαϊκή Χορωδία του Τρίτου – που ήταν δικό του «παιδί» - αλλά κράτησε την εκλογή των Εγκωμίων (τέσσερα) που ο Σίμων Καράς συμπεριέλαβε στην δική του ηχογράφηση (στον δίσκο που μνημονεύσαμε) και μάλιστα με την ίδια ακριβώς σειρά. Γεγονός που σημαίνει ότι ο Χατζιδάκις γνώριζε καλά την συγκεκριμένη εργασία του Καρά.
Παραθέτω στη συνέχεια το κείμενο της Εκλογής των Εγκωμίων που υπάρχει στην οριστική ηχογράφηση του έργου «Η Εποχή της Μελισσάνθης» και αποτελούν τον «Επιτάφιο» (διάρκεια 2’ 58’’).
Στιχ. Επίβλεψον επ’ εμέ και ελέησόν με κατά το κρίμα των αγαπώντων το όνομά Σου.
Αι γενεαί πάσαι, ύμνον τη Ταφή σου, προσφέρουσι Χριστέ μου.
Στιχ. Τα διαβήματά μου κατεύθυνον κατά το λόγιόν Σου και μη κατακυριευσάτω μου πάσα ανομία.
Δεύρο πάσα κτίσις, ύμνους εξοδίους, προσοίσωμεν τω Κτίστη.
Στιχ. Λύτρωσαί με από συκοφαντίας ανθρώπων, και φυλάξω τας εντολάς Σου.
Μυροφόροι ήλθον, μύρα σοι Χριστέ μου, κομίζουσαι προφρόνως.
Στιχ. Της φωνής μου άκουσον Κύριε κατά το έλεός σου κατά το κρίμα σου ζήσον με.
Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;
Τώρα στις μέρες μας. Ο τριετής Κύκλος Μάνος Χατζιδάκις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ξεκινά στις 4 και 5 Νοεμβρίου 2017 με αυτή την εξαίσια αυτοβιογραφική μουσική ιστορία, την Εποχή της Μελισσάνθης. Το έργο θα παρουσιαστεί στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ.
Σύμφωνα με το πρόγραμμα ψάλτης, δηλ. αυτός που θα λέει εμμελώς τους ψαλμικούς στίχους, θα είναι Ιωάννης Τσιοτσιόπουλος, μαθητής και λαμπαδάριος του αείμνηστου Λυκούργου Αγγελόπουλου, μαθητού του Σίμωνα Καρά και συνεχιστή του έργου του. Ο Λυκούργος Αγγελόπουλος είναι αυτός που δίδαξε στον Γιάννη Τσιοτσιόπουλο τα Εγκώμια της Μ. Παρασκευής κατά τον τρόπο του Σίμωνα Καρά. Άρα, πάμε στις πρώτες αρχές της «Μελισσάνθης», τότε που ο Χατζιδάκις δοκίμαζε με τον Σίμωνα Καρά.
Αιωνία η μνήμη τους!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου