Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου 2021

Το «κύκνειο άσμα» του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Διονύση Καρατζά

Μίκης Θεοδωράκης και Διονύσης Καρατζάς στο Βραχάτι, 23 Αυγούστου 1986 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
H Ραψωδία για βαρύτονο και ορχήστρα εγχόρδων (2009) σε ποίηση Διονύση Καρατζά αποτελεί το «κύκνειο άσμα» του Μίκη Θεοδωράκη. Έτσι την χαρακτηρίζει άλλωστε ο ίδιος ο συνθέτης σημειώνοντας τα εξής: «Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία για έναν συνθέτη από το να έχει ένα δικό του πρωτογενές θεματικό υλικό, όπως αυτό των έργων του “Λυρικού Βίου” κι έτσι να μπορέσει να αφήσει ελεύθερη τη φαντασία και την τεχνική του στην ανασύνθεση του υλικού αυτού. Αυτό είχα ακριβώς την τύχη να κάνω από το 1995 μέχρι χτες, που, με το Κύκνειο Άσμα μου, τη Ραψωδία για βαρύτονο και ορχήστρα εγχόρδων, έκλεισα οριστικά τον κύκλο της ενασχόλησής μου με τη μουσική σύνθεση, κύκλο που άνοιξα με τη σύνθεση της “Κασσιανής” (1942). Δηλαδή κράτησε 68 ολόκληρα χρόνια! Για την περίοδο αυτής της ανακύκλωσης του “Λυρικού Βίου”, το μόνο που έχω να προσθέσω είναι ότι υπήρξε πλούσια σε ποσότητα και εξαιρετική σε ωριμότητα». Η Ραψωδία είναι αφιερωμένη στον Γερμανό φίλο του Θεοδωράκη Πέτερ Χάνσερ-Στρέκερ ως ένα είδος φόρου τιμής του συνθέτη στη χώρα που ο ίδιος αποκαλεί «πατρίδα του συμφωνικού του έργου». Όπως έχει δηλώσει: «Θεωρώ τον εαυτό μου έναν συμφωνιστή […] που γεννήθηκε στο Αιγαίο και […] έναν Κρητικό μελωδό που έζησε στο Παρίσι». 
Μορφολογικά η Ραψωδία για βαρύτονο, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί άτυπη σουίτα, αφού αποτελείται από σειρά διακεκριμένων μερών. Έχει δεκαέξι μέρη. Τα περισσότερα από τα μέρη της -τα 10 συγκεκριμένα- έχουν οργανική μορφή, ενώ τα υπόλοιπα έξι είναι τραγούδια. Η διάταξη των μερών είναι η ακόλουθη. Οκτώ μελωδικά ορχηστρικά, δύο τραγούδια, ένα ρυθμικό ορχηστρικό εμβόλιμο, τέσσερα τραγούδια και μια ρυθμική απόληξη. 
Οι μελωδίες των ορχηστρικών, προέρχονται από τραγούδια που υπάρχουν σε κύκλους τραγουδιών που γεννήθηκαν από τον ποιητικό λόγο του Πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά («Η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν», «Τα πρόσωπα του Ήλιου») και είναι ενταγμένοι, οι κύκλοι, στην περίοδο του «Λυρικού Βίου». Τα τραγούδια προέρχονται από τον κύκλο «Τα πρόσωπα του Ήλιου». Η επιλογή των στίχων ανήκει στον συνθέτη. 

Πάτρα, 22 Σεπτεμβρίου 1995

Θυμίζουμε εδώ ότι ο Διονύσης Καρατζάς συνεργάστηκε σε τέσσερις κύκλους τραγουδιών, βασισμένους σε ποίηση του, με τον Μίκη Θεοδωράκη. Τα «Πρόσωπα του Ήλιου» το 1987, το «Ως Αρχαίος Άνεμος» επίσης το ’87 που μάλιστα το ερμήνευε ο ίδιος και η Σοφία Μιχαηλίδου στην α’ εκτέλεση (το ίδιο έργο επανακυκλοφόρησε πριν από δύο χρόνια με τον Μπάμπη Τσέρτο και την Ειρήνη Καράγιαννη), η «Βεατρίκη στην οδό μηδέν» που κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1994, ένα έργο για πιάνο και φωνή με ερμηνεύτρια την σπουδαία Μαρία Φαραντούρη και την εξαίσια Ντόρα Μπακοπούλου στο πιάνο και τα «Λυρικότερα» το 1994 που μάλιστα είχαν πρωτοκυκλοφορήσει στη Γερμανία με τον ξένο τίτλο «Poetica». 
Με την Ραψωδία για βαρύτονο ο Μίκης Θεοδωράκης επιλέγει να κλείσει τον συνθετικό του βίο με Διονύση Καρατζά! Κι ακόμα επιλέγει την συμφωνική φόρμα, αλλά στοιχούμενος στην μελωδία και δη στο τραγούδι, αφού και τα ορχηστρικά μέρη του έργου είναι τραγούδια χωρίς λόγια. 
Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 30 Ιανουαρίου 2013, με σολίστ τον σπουδαίο βαρύτονο Δημήτρη Τηλιακό και μαέστρο τον Μίλτο Λογιάδη. 


Η πλέον πρόσφατη ερμηνεία του έργου – που δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμα σε δίσκο – είναι αυτή που πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιουλίου 2021 για τα 96α γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. 
Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του Νίκου Χαλιάσα, παρουσίασε έργα του Μίκη Θεοδωράκη, με σολίστ την μεσόφωνο Μαίρη-Έλεν Νέζη και τον βαθύφωνο Τάσο Αποστόλου, ο οποίος ερμήνευσε στιβαρά και αισθαντικά, ταυτόχρονα, την Ραψωδία. Άλλωστε την είχε ερμηνεύσει και στο παρελθόν (2016) στο Μέγαρο Μουσικής, υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου. 


Μετά τη συναυλία ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΑ, μαέστρος Λουκάς Καρυτινός, δήλωσε: "Ως Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και ως Έλληνες πρέπει να πούμε ένα τεράστιο ευχαριστώ στον Μίκη, ο οποίος σε όλη του την πορεία δεν άφησε ποτέ κατά μέρος τη συμφωνική μουσική δείχνοντας σε όλους μας, ότι - παράλληλα με οποιοδήποτε άλλο είδος - δεν πρέπει να αφιστάμεθα από την ουσιαστική εκδοχή της μουσικής, που είναι η συμφωνική. Έχοντας μελετήσει το έργο του και έχοντάς τον ζήσει από κοντά, θέλω να μεταφέρω στους συμπολίτες μας τη διαρκή του αγωνία για την ανάταση της Ελλάδας σε όλους τους τομείς." 
Ήταν, νομίζω, η τελευταία συναυλία με συμφωνικά έργα του Μίκη Θεοδωράκη, πριν την αναχώρησή του από τα επίγεια. 
Μας αποχαιρέτησε με το μελωδικό κύκνειο άσμα του σε ποίηση Διονύση Καρατζά. 
Ίσως αποχαιρέτησε και την Πάτρα των παιδικών του χρόνων, μιας που ο Δ. Καρατζάς είναι ο ποιητής της «Πάτρας των αγγέλων». Κι ο Μίκης σταθερά Αρχάγγελος!

Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Μυρτώ Θεοδωράκη, Διονύσης Καρατζάς 
Πάτρα, 1 Αυγούστου 1989 

Οι φωτογραφίες του Διονύση Καρατζά με τον Μίκη Θεοδωράκη είναι από το προσωπικό αρχείο του ποιητή, τον οποίο και ευχαριστώ από καρδιάς για την ευγενική παραχώρηση. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Related Posts with Thumbnails