ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΑΝΝΗ ΞΕΝΑΚΗ (ΒΙΝΤΕΟ)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Είκοσι χρόνια συμπληρώνονται σήμερα, 4 Φεβρουαρίου 2021, από τον θάνατο του οικουμενικού συνθέτη Ιάννη Ξενάκη (Βράιλα 1922- Παρίσι 2001).

Του χρόνου (2022) θα έχουμε μια ακόμα σημαντική επέτειο για τον μεγάλο συνθέτη. Συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του. 

Οι πρωτοποριακές συνθετικές μέθοδοι που ανέπτυξε συσχέτιζαν τη μουσική και την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά και τη φυσική, μέσω της χρήσης μοντέλων από τη θεωρία των συνόλων, τη θεωρία των πιθανοτήτων, τη θερμοδυναμική, τη Χρυσή Τομή, την ακολουθία Φιμπονάτσι κ.ά. Παράλληλα, οι φιλοσοφικές του ιδέες για τη μουσική έθεσαν καίρια το αίτημα για ενότητα φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης, συμβάλλοντας στο γενικότερο προβληματισμό για την κρίση και τον επαναπροσδιορισμό της σύγχρονης ευρωπαϊκής μουσικής των δεκαετιών του 1950 και 1960. 

Ο ίδιος ο Ξενάκης σε συνέντευξή του είχε πει: «Η μουσική είναι και αυτή μια έκφραση, δεν μπορεί παρά να απαρτίζεται από αυτά τα άλλα, τις άλλες εκφράσεις. Επομένως, χωρίς φιλοσοφία, χωρίς μαθηματικά, χωρίς την ιστορία, η μουσική δεν μπορεί να υπάρξει, δεν έχει νόημα. Τα μαθηματικά, άλλωστε, χωρίς μουσική, χωρίς φιλοσοφία, δεν μπορούν να υπάρξουν. Δεν μπορούν να υπάρχουν χωρίς τις εικαστικές τέχνες, χωρίς την τέχνη γενικά. Ίσως αυτή είναι η σπουδαιότερη συνεισφορά μου ή τουλάχιστον ο χώρος στον οποίο δούλεψα τόσα χρόνια». Μας είπε επίσης το μεγαλειώδες για μένα: "Γράφω μουσική. Δεν μ' ενδιαφέρει τι και πότε θα γίνει αποδεκτό από το κοινό". 

Κι ακόμα μας άφησε μια πολύτιμη υποθήκη: «Οι Έλληνες καλλιτέχνες πρέπει να δουλέψουν πρωτοποριακά. Να δημιουργήσουν έργα παγκόσμιας σημασίας. Μονάχα έτσι μπορούν να σταθούν. Χρειάζονται κότσια και δύναμη.» 

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο θυμόμαστε ένα πραγματικά μοναδικό αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη, που πραγματοποιήθηκε στο 3ο Φεστιβάλ Σύγχρονης Ελληνικής Μουσικής Χίου, την Πέμπτη 4 Ιουλίου 2019. Το εν λόγω Φεστιβάλ διοργανώνει η "Μούσα Ελληνική" που ίδρυσε η Ελευθερία Λυκοπάντη, ενώ καλλιτεχνικός σύμβουλος είναι ο συνθέτης Αλέξανδρος Καλογεράς. 

Το αφιέρωμα περιλάμβανε μια εξαιρετική διάλεξη του μουσικολόγου, συνθέτη και ειδικού παιδαγωγού Αντώνιου Αντωνόπουλου, ο οποίος μίλησε γενικά για τον Ξενάκη και επικεντρώθηκε στο θέμα: «Η Ελληνική Αρχαιότητα στο έργο του Ιάννη Ξενάκη», αφού το Φεστιβάλ ασχολήθηκε με την Αρχαία Ελλάδα ως πηγή έμπνευσης.
Νομίζω ότι τέτοιο αφιέρωμα στη νησιωτική Ελλάδα δεν έχει ξαναγίνει.
Ο Αντώνιος Αντωνόπουλος είναι μύστης του έργου του Ξενάκη και πραγματοποιεί διαλέξεις και αφιερώματα σε διάφορες πόλεις ανά την Ελλάδα. Ενδεικτικά σημειώνουμε ότι: ως επιστημονικός συνεργάτης, έχει συντελέσει στην παραγωγή της μουσικής παράστασης Iοannis Xenakis in First Person (Boston University – Alea III, 2012), στο αφιέρωμα Ιάννης Ξενάκης: Το έργο για σόλο πιάνο (Goethe Institut Athen – Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, 2012), στην παραγωγή της επετειακής μουσικής παράστασης Ιάννης Ξενάκης σε Α΄ πρόσωπο (Φεστιβάλ Αθηνών 2011 – Ergon Ensemble), στο 2ο Αφιέρωμα στον Ιάννη Ξενάκη (Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και Κέντρο Μουσικής Σύνθεσης και Εκτέλεσης, 2009) κ.α.

Μετά την διάλεξη στο Ομήρειο της Χίου, ακολούθησαν αντιπροσωπευτικά έργα του Ιάννη Ξενάκη, που ερμήνευσαν διακεκριμένοι μουσικοί. 

Κέρεν 

Ανδρέας Θεοδώρου, τρομπόνι 

Χάρισμα 

Γιάννης Σαμπροβαλάκης, κλαρινέτο 

Κωστής Θέος, βιολοντσέλο

Ψάπφα

Thomas Schmidt, κρουστά

Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρη την διάλεξη του Αντώνιου Αντωνόπουλου, μαζί με τα έργα που ερμηνεύθηκαν, αλλά και αυτόνομα βιντεάκια με τα έργα του αφιερώματος.

 

Στη συνέχεια, από το πολύτιμο Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών του Θωμά Ταμβάκου, παραθέτουμε τις πρώτες σελίδες μερικών από τα έργα του Ξενάκη, με τίτλους από την αρχαιοελληνική γραμματεία (Εκδόσεις SALABERT).