Ο παρελθών καιρός της παρηγοριάς

Μάριος-Κυπαρίσσης Μώρος 

Υπ. Δρ. Φιλολογίας ΑΠΘ – τελειόφοιτος Θεολογίας ΑΠΘ 

Το ερώτημα προκύπτει ομαλά και αβίαστα, μέσω μιας μακροσκοπικής θέασης όχι μόνο της νυν αλλά και παρελθουσών κρίσεων που ναι μεν πέρασαν, άφησαν, ωστόσο, το στίγμα τους: οι εξαιρέσεις γεννούν κανόνες; Η παραδοχή πως ζούμε μια κατάσταση εξαίρεσης, με την έννοια που της προσδίδει ο Giorgio Agamben, ίσως περιττεύει⸱ η παραδοχή, όμως, ότι η κατάσταση εξαίρεσης αυτή εγκυμονεί κανον(ιστ)ικές καταστάσεις στο άμεσο μέλλον ίσως χρειάζεται περεταίρω συζήτηση. Η υπεσχημένη «επιστροφή στην κανονικότητα» μοιάζει, τουλάχιστον κατανοημένη κυριολεκτικά, να απομακρύνεται αργά μεν, σταθερά δε. Ο κόσμος βέβαια του χτες δεν χάνεται από τον ορίζοντα, μένει, όμως, ως ρομαντικής κοπής αναφορά, στη βάση τού «θυμάσαι που βγαίναμε χωρίς τις μάσκες;» κλπ. 

Ο αναγκαστικός και αναγκαίος περιορισμός μας εντός, εκτός και επί τα αυτά του άμεσου περιβάλλοντός μας, κατέστησε αδύνατες ορισμένες σταθερές του καιρού πριν την καραντίνα, του καιρού, δηλαδή, πριν τον Μάρτιο του 2020. Κι όμως, σε έναν σχεδόν χρόνο οι αλλαγές όχι μόνον ήταν ραγδαίες, αλλά φάνηκε πως ήρθαν για να μείνουν. Η πλήρης, τις περισσότερες φορές, εργαλειοποίηση του διαδικτύου, η εξ αποστάσεως αγορά και πώληση προϊόντων, η αδυναμία επαφής με τον ανόμοιο Άλλο, μια και στον διαδικτυακό κόσμο των αγορών, στον οποίο κάπως άτσαλα οι πιο πολλοί εισήλθαμε, στο πλαίσιο του «ας κάνω κάτι για να βελτιώσω την οικονομική μου κατάσταση», όμοιος ομοίω πελάζει δημιούργησαν ένα νέο συμφραστικό πλαίσιο εκφρασμένων θέσεων. Μία από αυτές τις θέσεις είναι η έννοια της φιλανθρωπίας. 

Οι μεταβατικές εποχές δεν είναι, βέβαια, οι καλύτερες για την άσκηση του φιλανθρωπικού λειτουργήματος⸱ και είναι απολύτως λογικό να μην είναι, μπροστά στο αβέβαιο όχι μόνο του μακρινού αλλά και του κοντινού μέλλοντος. Ωστόσο, ο Άλλος επιμένει να υπάρχει εις βάρος των καιρών και είναι εκεί ή εδώ. Η ανέχεια και η φτώχεια δεν γνωρίζουν το μέλλον⸱ βιώνονται σε ένα διαρκές παρόν που ολοένα και γίνεται σκοτεινότερο. Αντίστοιχα, βέβαια, θα αντέτασσε κανείς, βιώνεται και η αγωνία και η αβεβαιότητα. Σύμφωνοι⸱ ωστόσο, η προετοιμασία για το αβέβαιο μέλλον που μας περιμένει άμα τη λήξει του ιικού συναγερμού δεν μπορεί να συγκριθεί με την απροετοιμασία του Άλλο για το δυστοπικό του παρόν. Η μέχρι τώρα πίστη στη δύναμη των θεσμών (Εκκλησία, συσσίτια, έρανοι κλπ), τους οποίους, πολλές φορές, βλέπαμε ως άλλοθι της δικής μας απάθειας («αφού υπάρχει η Εκκλησία να βοηθά τους φτωχούς…»), τη συνεργεία βέβαια των θεσμών αυτών, μοιάζει να εκπνέει με γρήγορους ρυθμούς. Η ανάγκη αυτοσυντήρησης του θεσμού της Εκκλησίας υπερίσχυσε της εμπιστοσύνης στον σκοπό της και στις επαγγελίες του ιδρυτή της. Κι ενώ η δύναμη της παραδοχής («είμαστε λίγοι [ποιοτικά]») δεν φαίνεται στο προσκήνιο, ο εγκλωβισμός στην κατάσταση εξαίρεσης διαγράφεται ολοκάθαρα. 

Από τη μια λοιπόν η αλλαγή στον τρόπο σκέψης μας και η διοχέτευση της αγωνίας μας στον ευρύ χώρο του διαδικτύου κι από την άλλη η μεταφορική μάλλον παρά κυριολεκτική χρεωκοπία θεσμών συνυφασμένων με την προσφορά γεννούν καταστάσεις που έρχονται για να μείνουν. Σε έναν κόσμο που ορίζεται μόνο από τις τιμές στις οθόνες υπολογιστών και κινητών συσκευών, πολύ φοβάμαι ότι ο δείκτης της ανθρώπινης αξίας πέφτει σταθερά και οι μετοχές του ξεπουλιούνται με ταχύτατους ρυθμούς. Η κοινωνία που προκύπτει από την εισαγωγή της διαδικτυακής μεσολάβησης σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας αποκλείει τη θέα του Άλλου, ο οποίος δεν έχει την παραμικρή πρόσβαση σ’ αυτή. Κι όμως, ο Άλλος υπάρχει και πορεύεται εξίσου, αν όχι περισσότερο, αβέβαιος γι’ αυτό που επίκειται. 

Η σκιά της υγειονομικής και των επακόλουθων (οικονομικής, πολιτικής) κρίσεων πέφτει με όλο της το βάρος επάνω στον Άλλο, ο οποίος δεν χρειάζεται να κατανοείται μόνο ως ο έκθετος στα βλέμματά μας άνθρωπος σε κάποια γωνία ενός δρόμου, σε κάποιο παγκάκι ή σε κάποιο περιστύλιο ναού⸱ ο Άλλος κάλλιστα μπορεί να μένει δίπλα μας, από κάτω μας, απέναντί μας. Κι η αγωνία του πρέπει να ακουστεί, ακόμα κι αν τα δικά μας αυτιά ξεσυνήθισαν στο άκουσμα της φωνής του. Οι θεσμοί εκπίπτουν⸱ ας μην εκπέσουν κι οι άνθρωποι μαζί τους. Η Εκκλησία, κοινωνικές οργανώσεις, σύλλογοι και μεμονωμένοι άνθρωποι πράττουν και πράττουν καλά και πολλά! Το ζήτημα είναι να παραμείνουμε έτοιμοι να τους ακούμε ανά πάσα στιγμή, σε μια εποχή που όλα διαμεσολαβούνται από μία οθόνη. Να μην αφήσουμε, με άλλα λόγια, να γίνει αυτή η έκφανση της εξαίρεσης ο νέος κανόνας.