Πέντε τυπικές ερωτήσεις για την Ελληνικότητα

Του Κωστή Δεμερτζή 

Είχε φτάσει στο ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο μια από τις κάρτες εκείνες που κυκλοφορούν και που προωθούν οι «φίλοι» (με την ηλεκτρονική έννοια του όρου) επί γνωστούς και αγνώστους. Αυτή η κάρτα αφορούσε τους μετανάστες. Μάζευε διάφορα δυσμενή στοιχεία από εδώ κι από εκεί (ο βιασμός και η βαρεία σωματική κάκωση της έφηβης Μυρτώς στην Πάρο από μετανάστη ήταν ανάμεσά τους), και κατέληγε ότι, στο κάτω-κάτω, ως ύστατο επιχείρημα, και να μην υπήρχαν τα στοιχεία αυτά, η αποστολέας, ως Ελληνίδα, θέλει να αισθάνεται νοικοκυρά στον τόπο της, και οι μετανάστες την ενοχλούν. 

Αν έπαιρνα θέση στο μεταναστευτικό, θα το έκανα σε άλλη περίσταση. Εκείνη τη στιγμή, η πρώτη μου σκέψη (επειδή ήξερα ποια ήταν εκείνη που είχε προωθήσει την συγκεκριμένη κάρτα) ήταν να θέσω ορισμένα ερωτήματα για την Ελληνικότητα. Πέντε για την ακρίβεια. 

Πρώτον: Έλληνας για Έλληνας, Ελληνίς για Ελληνίς, αλλά, για να’ χουμε καλό ρώτημα, με τον Ελληνικό πολιτισμό τι σχέση έχει; Οποιαδήποτε πτυχή θα αρκούσε, προϋποτιθεμένου ενός μίνιμουμ σοβαρότητας ενασχόλησης και ενδιαφέροντος, εδώ υπάρχει μεγάλη ιστορία, εδώ υπάρχει μια τεράστια λογοτεχνία, πεζογράφοι, ποιητές, δημοσιογράφοι, μουσικοί – πολλών κατηγοριών. 

Ζωγράφοι, γλύπτες … Γλωσσικές μορφές, εκδοχές και δόγματα, κοινωνιολογικά, λαϊκός πολιτισμός … Δεν είναι ανάγκη να έχει κάποιος πάθος με όλα. Πιο πειστικό θα μου ήταν, μάλιστα, αν έκανε μια επιλογή. Θα μπορούσε να είναι ο Όμηρος, ο Χορτάτζης, ο Σολωμός, ή ο Εμπειρίκος. Δεν ενδιαφέρει ποιος. Θα μπορούσε να είναι μια μικρή συμβολή – ακόμα και κάποια επιφυλλίδα – ή ένα ενδιαφέρον, λ.χ. να διαβάζεις κάτι. Να πιστεύεις κάτι. Να είσαι δεμένος με κάτι. Από την ανθρωπογεωγραφία του τόπου, στην ιστορική της προοπτική. Να έχεις να πεις για κάτι. Μπορεί να είναι Ορθοδοξία ή Ελληνική αρχαιότητα, Χριστός ή Επίκουρος, κι ούτε καν αποκλειστικά «Ελληνικό» – μπορεί να είναι η Ιταλική Αναγέννηση, η Λουθηρανή μεταρρύθμιση, ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Η Ελληνικότατη εκδοχή της Ευρώπης στο Τρίτο Πρόγραμμα. Συγγραφέας ή αναγνώστης. Πράγματα που, ξέροντας την συγκεκριμένη αποστολέα – διαβιβάστρια, αλλά και τον γενικότερο (ρηχότατο) τρόπο της ηλεκτρονικής διαβίωσης, ξέρω ότι κινούνται σε επίπεδο μηδενικό. Θα το έθετα, όμως, το ερώτημα. 

Δεύτερον: με κάποια στοιχειωδώς οργανωμένη κοινότητα, απ’ αυτές που οργανώνουν και συσφίγγουν το κοινωνικό σώμα, κάποια σχέση; Ας είναι κάποια χορωδία, ας είναι ο Σύλλογος Φίλων Σκαρίμπα (μήπως ζητάω πολλά;), ή το Θέατρο Χαλκίδας. Για Χαλκίδα. Μπορεί κάποιος να φανταστεί πολλά – καταλαβαίνει τι εννοείται εδώ. 

Τρίτον: υπάρχει και μια πολιτική διάσταση σε ό,τι γίνεται στον τόπο. Μια πολιτική σκέψη, ένταξη, δράση, άποψη; Δεν ενδιαφέρει, εδώ, ποια ακριβώς. Μπορεί να είναι υπέρ των εκλογών, ας πούμε, μπορεί να είναι και – τεκμηριωμένα – εναντίον τους. Πολύ περισσότερο, βέβαια, και κάποια συμμετοχή, κάποια δράση. 

Τέταρτον, έχεις και μια οικονομική ζωή εδώ. Ερωτάται το είδος της συμμετοχής στον οικονομικό ιστό, ο τρόπος της ένταξης στην πονεμένη αυτή ιστορία. Ή το είδος των ανθρώπων που γεννήθηκαν σε απελπιστικά μεγάλους αριθμούς από την δεκαετία του '80 και μετά, με αιχμή την δεκαετία του '90, που θεωρούν ότι όλοι τους χρωστάνε, αυτοί δεν έχουν καμία υποχρέωση από κανέναν, και, έχοντας υιοθετήσει ένα μοντέλο δικαιολόγησης της συμπεριφοράς τους (εάν και όταν τους προσφερθεί εργασία ανάλογη με το status τους, τότε θα δουλέψουνε) φορτώνονται σε συντάξεις παππούδων, ή γιαγιάδων, ή σε επιχορηγήσεις περιστασιακών συντρόφων. 

Πέμπτον, βεβαίως, Έλληνας για Έλληνας, Ελληνίς για Ελληνίς, αλλά πρέπει να αναπαραχθεί κιόλας το Γένος για να γίνει Γένος. Με την τεκνογονία, πώς τα πάμε; Δεν θα τα αναπτύξω εδώ. Αλλά ξέροντας ότι, χωρίς ένα καλό μίγμα από τα «πέντε τυπικά», η Ελληνικότητά σου παραμένει κέλυφος αδειανό, κανένας να μην απορεί αν οποιασδήποτε οργανισμός κυκλοφορεί στα πέριξ – και πάντοτε τέτοιοι οργανισμοί κυκλοφορούν – θα το εποικήσει. 

Ο Κωστής Δεμερτζής με σπουδές Μηχανολόγου-Ηλεκτρολόγου ΕΜΠ (1972-77), Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών (1978-1983) και Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης (1983-1988), έχει εργαστεί σε δύο διδακτορικές διατριβές, μία στη Μουσικολογία (1997) και μία στη Νομική (2016). Είναι ενεργός δικηγόρος και μέλος του Δ.Σ.Α., με τακτική αρθρογραφία σε νομικά περιοδικά (Δίκη, Νομικό Βήμα, Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου, Εφαρμογές Αστικού Δικαίου κ.ά.).