Η "ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΜΕΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ" ΤΟΥ ΤΣΙΤΣΑΝΗ, ΤΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

35 χρόνια, φέτος, από τον θάνατο του Βασίλη Τσιτσάνη (18-1-1984)

70 χρόνια από την ιστορική διάλεξη του Μάνου Χατζιδάκι για το Ρεμπέτικο, στο Θέατρο Τέχνης και 25 χρόνια από την αναχώρησή του...
Κι ο Μίκης Θεοδωράκης; Στα 94!
Ας κάνουμε, λοιπόν, μια αναφορά στην  θρυλική "Συννεφιασμένη Κυριακή" του Τσιτσάνη, με πολύτιμους αρωγούς τους δύο μεγάλους μας συνθέτες. Αυτοί εκτίμησαν από πολύ νωρίς την αξία του Τσιτσάνη και ειδικότερα της "Συννεφιασμένης Κυριακής".

Στο βιβλίο "Ο καθρέφτης και το μαχαίρι" του Μάνου Χατζιδάκι, εκτός από τα κείμενά του, περιλαμβάνονται και φωτογραφίες ανθρώπων και δημιουργών που συγκρότησαν την προσωπική του μυθολογία. Οι φωτογραφίες είναι 65 συνολικά και στο τέλος του βιβλίου ο Χατζιδάκις τις υπομνηματίζει, άλλες μόνο με λεζάντες, άλλες με μερικές ουσιαστικές γραμμές. Η υπ' αρ. 19 φωτογραφία είναι του Μάνου με τον Βασίλη Τσιτσάνη. 

Παραθέτουμε, λοιπόν, στη συνέχεια, τα όσα σημειώνει ο Χατζιδάκις για τον Τσιτσάνη, με αφορμή την φωτογραφία τους που επέλεξε για το βιβλίο του. 

Με τον Βασίλη Τσιτσάνη, το 1960. Έξι μήνες τυραννιόμουν να βρω αυτό το Κυ-ρια-κή, πριν το Χριστέ και Παναγιά μου... μού φανέρωνε σ' ανύποπτους καιρούς ο Τσιτσάνης. Κι εγώ έμενα έκπληκτος, γιατί δεν είχα φανταστεί τόση αγωνία για ένα τραγούδι απλό. Είχα την απορία του ημισπουδαγμένου κι αφελούς. Μα όσο μεγάλωνα, τόσο ένιωθα καταλυτική αυτή την εμμονή στις λέξεις συν-νε-φιά ή Κυ-ρια-κή. Σαν ένα βλέμμα διαπεραστικό, που σκίζει εκεί ψηλά τον Ουρανό. Κι ακόμα πιο πολύ, που διαπερνά τον ίδιο το Θεό. Χριστέ και Παναγιά μου.

Ο Χατζιδάκις την εποχή της θρυλικής διάλεξή του για το Ρεμπέτικο, στο Θέατρο Τέχνης το 1949, συνέθεσε και τις Έξι λαϊκές ζωγραφιές (έργο 5, για πιάνο), δηλ. μεταγραφή, αρχικά για δύο πιάνα, έξι γνωστών ρεμπέτικων τραγουδιών (των Τσιτσάνη, Μητσάκη, Χατζηχρήστου, Καλδάρα), που παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά το 1951 ως μπαλέτο από το «Ελληνικό Χορόδραμα» της Ραλλούς Μάνου, με τον συνθέτη και τον Αργύρη Κουνάδη στα δύο πιάνα.
Πρώτη λαϊκή ζωγραφιά η "Συννεφιασμένη Κυριακή".
Παραθέτουμε στη συνέχεια σχετικά ηχητικά ντοκουμέντα με την κατά Χατζιδάκι "Συννεφιασμένη Κυριακή", καθώς και μια δική μας προσέγγιση στην διασκευή του Χατζιδάκι, ήτοι από εκδήλωση του Συνόλου μας "Πολύτροπον".

Ο Μίκης Θεοδωράκης στην Αυτοβιογραφία του "Το χρέος" και στο κεφάλαιο "Τα στοιχεία της μουσικής μας παράδοσης", αναφέρεται στις επιρροές της βυζαντινής μουσικής, στη νεώτερη λαϊκή μας μουσική. Χρησιμοποιεί ως ένα καίριο παράδειγμα το "Τη Υπερμάχω" και σημειώνει:

"Ο Βασίλης Τσιτσάνης, πήρε το χαρακτήρα αυτής της μελωδίας. Στη Συννεφιασμένη Κυριακή, που αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία της νεοελληνικής τέχνης, διακρίνουμε αφομοιωμένες τις βαθύτερες σχέσεις της βυζαντινής μουσικής...".

Να υπενθυμίσουμε ότι για τη σχέση αυτή είχε μιλήσει, ίσως πρώτος, κι ο Χατζιδάκις στην διάλεξή του για το ρεμπέτικο.

Και ο Θεοδωράκης προβαίνει σε διάφορες παρατηρήσεις για τον δρόμο της μελωδίας του Τσιτσάνη με τις βυζαντινές ρίζες. Αρκούμαστε στην πρώτη:

"Η αρχή είναι πανομοιότυπη (τρία ντο πριν από το ρε) με το "Τη Υπερμάχω". Με τη διαφορά ότι ο Τσιτσάνης, κάνοντας άλμα, οδηγεί σε μια νέα πτώση χαρακτηριστική της νεοελληνικής λαϊκής μουσικής. Με τον τρόπο αυτό δένει οργανικά τις δύο μουσικές μας εποχές". 

Δείτε στη συνέχεια ένα βίντεο όπου ο Μίκης Θεοδωράκης τραγουδάει τη Συννεφιασμένη Κυριακή.

Τέλος, παραθέτουμε αυτή τη θρυλική Συννεφιασμένη Κυριακή του Τσιτσάνη, με την αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη.