ΤΑ ΙΔΙΟΜΕΛΑ ΤΩΝ ΚΥΡΙΑΚΩΝ ΤΗΣ Μ. ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ

Του Π.Α. Ανδριόπουλου

Οι Κατανυκτικοί Εσπερινοί, τα απογεύματα των Κυριακών της Μ. Τεσσαρακοστής, ήταν μια από τις σημαντικές λειτουργικές στιγμές του μακαριστού Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου (Βαλληνδρά).

Ο ίδιος, χοροστατών, έψαλλε κατανυκτικά, αλλά με ιερό πάθος, τα του δεξιού χορού - από το Τριώδιο του Εμμανουήλ Φαρλέκα, ήτοι σμυρνέϊκη παράδοση - ενώ ο χορός ψαλτών τα του αριστερού.

Κορυφαία στιγμή του Εσπερινού η ερμηνεία των Μ. Προκειμένων (Μή αποστρέψης και Έδωκας κληρονομίαν) από τον μακαριστό Νικόδημο. Έψαλλε, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της εν Πάτραις αρχιερατείας του, και το ιδιόμελο των αποστίχων - πλαισιωμένος από τους ψάλτες - στο περίφημο μέλος του Ιακώβου Πρωτοψάλτου.

Ευτυχώς ο γνωστός φιλόλογος Μανόλης Χατζηγιακουμής ενέταξε στο πρόγραμμα των ηχογραφήσεων εκκλησιαστικής μουσικής που εκπονεί εδώ και 30 περίπου χρόνια, και τα ιδιόμελα του Ιακώβου, τα οποία ηχογράφησε ο Δεσπότης τον Φεβρουάριο του 1988. Λίγο μετά κυκλοφόρησαν "ανεπίσημα" τα ιδιόμελα σε μια κασέτα, η οποία πήγαινε από χέρι σε χέρι (διά της αντιγραφής εννοείται). Τα ιδιόμελα είχαν μεταδοθεί επανειλημμένως από το κρατικό ραδιόφωνο, στις εκπομπές του μακαριστού Λυκούργου Αγγελόπουλου για την βυζαντινή μουσική. 

Μόλις το 2010 έγινε η επίσημη κυκλοφορία του ψηφιακού δίσκου - με θαυμάσια ψηφιακή επεξεργασία - στο Β' μέρος της κασετίνας με τα Δοξαστικά του Ιακώβου που επιμελήθηκε ο Μανόλης Χατζηγιακουμής (έκδοση Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων).

Η έκδοση του Ιακώβου είναι έργο μεγίστης σημασίας και αξίας. Τα δοξαστικά του όλου ενιαυτού ερμηνεύονται από τον μακαριστό αγιορείτη πρωτοψάλτη πατέρα Διονύσιο Φιρφιρή (δίσκος 1ος-22ος), επίσης (7) από τον Γέροντα Κυπριανό (δίσκος 23ος) και (7), τα Ιδιόμελα, από τον μητροπολίτη Νικόδημο Βαλληνδρά (δίσκος 24ος).

Τα πλήρη περιεχόμενα του δίσκου έχουν ως εξής:

CD EIKOΣTO TΕΤΑΡΤO

Iδιόμελα Kυριακών M. Tεσσαρακοστής

Ψάλλει ο Μητροπολίτης Nικόδημος Bαλληνδράς

Διάρκεια 52'.46''  
- Έλαμψεν η χάρις σου ηχ δ' Πα. Kυριακής Tυροφάγου Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 194-97. Διάρκεια 7'.50''.

- Δεύτε εκκαθάρωμεν ηχ πλ δ'. A' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 204-06. Διάρκεια 6'.51''.

- Xαλινούς αποπτύσας ηχ πλ δ'. B' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 210-12. Διάρκεια 7'.05''.

- Aτενίσαι το όμμα ηχ πλ δ'. Γ' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 218-20. Διάρκεια 5'.05''.

- O τον αμπελώνα ηχ βαρύς Γα. Δ' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 223-25. Διάρκεια 7'.19''.

- Λησταίς λογισμοίς ηχ πλ β'. Δ' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας έτερον ιδιόμελον. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 225-28. Διάρκεια 8'.08''.

- Θαυμαστή του Σωτήρος ηχ α' Kε. E' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 238-42. Διάρκεια 10'.13''.

Γράφει ο Μανόλης Χατζηγιακουμής για τα ιδιόμελα του Ιακώβου από τον αείμνηστο Πατρών:

"Η ερμηνεία του μητροπολίτη Νικοδήμου Βαλληνδρά στα Ιδιόμελα της Μ. Τεσσαρακοστής είναι εξαιρετικά έντεχνη και ιδιότεχνη. Πέρα από τον σταθερό και στιβαρό χρόνο και ρυθμό, την πεποικιλμένη εκφορά, τη συνεκτική διατύπωση των μουσικών γραμμών και φράσεων, πρέπει κυρίως να τονισθεί το εξαγγελτικό και επίσημο ύφος, ιδιοπρόσωπο και επιβλητικό, η εξπρεσιονιστική διαγραφή αισθημάτων και διανοημάτων, γενικότερα η προφορά και το ήθος, τα οποία παραπέμπουν περισσότερο προς τον πατριαρχικό τρόπο ψαλμώδησης αντίστοιχων μελών. Τα Ιδιόμελα του Ιακώβου, όπως ψάλλονται εδώ από τον μητροπολίτη Νικόδημο Βαλληνδρά, αποτελούν ένα συνάλληλο, και παράλληλο, άκουσμα, το οποίο αναδεικνύει, εξίσου έξοχα, τον ιστορικό και παλαιότροπο χαρακτήρα των τόσο ειδικών και όντως εκκλησιαστικών αυτών μελών".

Παραθέτουμε εδώ το ιδιόμελο Ατενίσαι το όμμα σε ήχο πλ. δ', το οποίο ψάλλεται στον Κατανυκτικό Εσπερινό της Γ' Κυριακής των Νηστειών, της Σταυροπροσκυνήσεως. Η ερμηνεία του Δεσπότη είναι ανεπανάληπτη!
Ατενίσαι το όμμα εις ουρανόν ου τολμώ ο τάλας εγώ εκ των πονηρών μου πράξεων. Αλλ' ως ο Τελώνης στενάξας κραυγάζω σοι ο Θεός ιλάσθητί μοι τώ αμαρτωλώ και φαρισαϊκής υποκρίσεως ρύσαί με ως μόνος εύσπλαγχνος.