ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΠΑΛΛΑΝΤΙΟΣ ΚΑΙ ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

Μάνος Χατζιδάκις, Κική Μορφωνιού και Μενέλαος Παλλάντιος στο Τρίτο. Από το βιβλίο Ο καθρέφτης και το μαχαίρι.

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

 «Τον Μάνο τον πρωτογνώρισα στην Κατοχή, νέο παιδί, που ήρθε ζητώντας να μάθει μουσική. Δεν θα ήμουνα σε θέση να βεβαιώσω πως με την επιμέλεια και τη μελέτη που διέθετε θα μπορούσε κάθε άλλος νέος όχι να προκόψει, αλλά απλώς να μάθει. Ο Μάνος, όμως, τα κατάφερε. Και όχι μόνο πρόκοψε, αλλά σε λίγα σχετικά χρόνια είχε γίνει διάσημος. Αυτό και μόνο δείχνει τι έκρυβε μέσα του.

Στον τομέα που διάλεξε να εκφραστεί μουσικά, δεν χρειάστηκε κατά βάση άλλο από το λαμπρό, το σπάνιο θεϊκό δώρο που έφερε με τον ερχομό του στον κόσμο: τη γενικότερη και αλάνθαστη αίσθηση της μουσικής, την πολύτιμη εσωτερική του ρυθμική επιταγή, την πρωτότυπη για το είδος και την εποχή ποιότητα της μελωδικής του γραμμής. Τα στοιχεία αυτά, σφραγίδα δωρεάς πολύτιμης, έφταναν για να εισχωρήσουν στην ψυχή των ακροατών του, εξοβελίζοντας σιγά-σιγά παλιότερες κακόγουστες και με ξενικές επιρροές μουσικές εκφράσεις, και εγκαθιστώντας μια νέα φυσιογνωμία τραγουδιού, που ανέβασε με τον καιρό τη στάθμη αυτού του είδους σε καλλιτεχνικότερα επίπεδα.

Και όλα αυτά, οδηγημένα από μια σπάνια εξυπνάδα και χάρη, μια ζηλευτή ετοιμότητα και προσαρμοστικότητα και μια πειστικότητα τέτοια, που και τις όχι σπάνιες – εδώ που τα λέμε – ιδιομορφίες του Μάνου, ως δίκαια πια χαϊδεμένου παιδιού της κοινωνίας, και τις ηχηρότατες συχνές εκρήξεις του, που τα βόλια τους δεν ξεχώριζαν άτομα, ιδρύματα και ό,τι άλλο τύχαινε μπροστά του, το κοινό αλλά και οι αρχές ακόμη τις δέχονταν αδιαμαρτύρητα, μπροστά στην προσωπική του γοητεία και την αναγνώριση του ταλέντου του. Ενός ταλέντου που στάθηκε γόνιμο και δημιουργικό σ’ αυτόν τον τόπο, χαράζοντας νέους δρόμους του είδους του και προσφέροντας πλούσια την αισθητική χαρά στο πλατύ του κοινό.

Αυτού του είδους τη χαρά και την απόλαυση τη μεταφέρει, τα εντελώς τελευταία χρόνια, και σ’ ένα άλλο, πιο περιορισμένο κοινό, με τις συναυλίες της Ορχήστρας των Χρωμάτων, υπό τη διεύθυνσή του. Και εδώ, για μια ακόμη φορά, ο Μάνος απέδειξε πως είναι γεννημένος μουσικός οδηγητής. Σε προγράμματα, τώρα, πάνω στο απαιτητικό κλασικό και σύγχρονο ρεπερτόριο της σοβαρής μουσικής, οι συναυλίες του τον παρουσιάζουν και στον τομέα της διεύθυνσης ορχήστρας, ως καλλιτέχνη με σπάνιο μουσικό ένστικτο, που οδηγεί σε αποτελέσματα αξιοζήλευτα για κάθε μαέστρο με αξιοζήλευτη πείρα.

Χαρά μου η κάθε του επιτυχία και ευχή μου η επί πολλά χρόνια μουσική παρουσία του στον τόπο μας».

Αυτά έγραφε το 1990 ο Μενέλαος Παλλάντιος για τον Μάνο Χατζιδάκι και δημοσιεύθηκαν στον τόμο Ανοιχτές Επιστολές στον Μάνο Χατζιδάκι, που επιμελήθηκε ο Θάνος Φωσκαρίνης (εκδ. Μπάστας – Πλέσσας 1996, σ.179-180).

Στο άκουσμα του θανάτου του Μενέλαου Παλλάντιου πριν λίγες μέρες (9 Αυγούστου), σκέφτηκα να ασχοληθώ με τη σχέση του αείμνηστου συνθέτη και ακαδημαϊκού με τον μαθητή του Μάνο Χατζιδάκι. Γιατί ο Παλλάντιος δίδαξε στον Χατζιδάκι την κλασική αρμονία της ευρωπαϊκής μουσικής μες στην Κατοχή (1940-43).

Ο ίδιος ο Χατζιδάκις προσδιόρισε τη σχέση του με τον Παλλάντιο ως εξής:

«Ο Παλλάντιος υπήρξε δάσκαλός μου στα Μουσικά Θεωρητικά όταν ήμουν 18 χρονών. Είχαμε και διατηρούμε 11 χρόνια διαφορά. Στο σπίτι του αποσύνδεσα τη Μουσική απ’ τη σκηνοθεσία. Έγραφε τη Μουσική του στην τραπεζαρία και η μητέρα του μαγείρευε στην κουζίνα. Μια αλήθεια στους όρους της Μουσικής Γραφής. Χωρίς να του το πω, με εντυπωσίασε. Και διατηρώ μέσα μου ευλαβικά αυτές τις εικόνες. Οι συναντήσεις μας τα χρόνια που ακολούθησαν, υπήρξαν αντιφατικές. Μα εγώ τρέφω γι’ αυτόν εκτίμηση και ευγνωμοσύνη» (Μ. Χατζιδάκι, Ο καθρέφτης και το μαχαίρι, Ίκαρος 1988, σ.258-59).

Ο Χατζιδάκις απέδειξε πανηγυρικά την ευγνωμοσύνη του προς τον δάσκαλό του με την Ορχήστρα των Χρωμάτων που ο ίδιος ίδρυσε και διηύθυνε όσο ζούσε.

Θυμάμαι σαν τώρα τις συναυλίες στο Παλλάς – και όχι μόνο – όπου ο Χατζιδάκις διηύθυνε τα Χρώματα σε έργα Παλλάντιου.

Τον Ιούλιο του 1990 ο Χατζιδάκις έδωσε με την Ορχήστρα των Χρωμάτων δυο ιστορικές συναυλίες, με το ίδιο πρόγραμμα, στο Αρχαίο Ωδείο της Πάτρας (1 Ιουλίου) και στο Ηρώδειο (3 Ιουλίου). Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνονταν έργα τριών ελλήνων συνθετών-οι δύο βασικοί εκπρόσωποι της λεγόμενης Εθνικής Μουσικής Σχολής: Μάριου Βάρβογλη (Αγία Βαρβάρα), Πέτρου Πετρίδη (Βυζαντινή Θυσία) και Μενέλαου Παλλάντιου (Προσευχή στην Ακρόπολη). Στο δεύτερο μέρος αυτής της συναυλίας ο Χατζιδάκις συνέπραξε με τον φίλο του, τον μεγάλο Astor Piazzolla, τον συνώνυμο του Αργεντίνικου τάνγκο. Λόγω του Piazzolla ο κόσμος κατέκλυσε τα δύο Ρωμαϊκά θέατρα κι έτσι ήρθε και σε επαφή με άγνωστα στους πολλούς νεοελληνικά έργα.

Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι ο Χατζιδάκις πρωτάκουσε το συμφωνικό ποίημα Προσευχή στην Ακρόπολη (1942) του Παλλάντιου μέσα στην Κατοχή. Η πρώτη εκτέλεση του έργου έγινε στα «Ολύμπια» από την Κ.Ο.Α. στις 11.4.1943, κατά την μαρτυρία του ίδιου του Παλλάντιου. Φαίνεται όμως πως το έργο παρουσιάστηκε αργότερα και στο Ηρώδειο, όπου το άκουσε ο Χατζιδάκις. Έτσι, το ξαναζωντάνεμα του έργου απ’ αυτόν στον ίδιο χώρο, μετά από 47 χρόνια, σίγουρα είχε αυτοβιογραφικό χαρακτήρα.

Όπως σημειώνει ο Παλλάντιος «ο μυστικός τίτλος του έργου ήταν Ελλάς 1940. Περιεχόμενο η άθλια καταπίεση, η βαρβαρότητα, ο πόνος, η καρτερία, η δικαίωση τέλος και ο θρίαμβος».

Εδώ παραθέτουμε το σημαντικό αυτό έργο, με τον Χατζιδάκι να διευθύνει την Ορχήστρα των Χρωμάτων από ζωντανή ηχογράφηση στο Ηρώδειο.

Στις 27 Νοεμβρίου του ίδιου έτους (1990) ο Χατζιδάκις ερμήνευσε με την Ορχήστρα των Χρωμάτων στο Παλλάς τη Σουίτα σε παλιό στυλ. Ένα έργο που γράφτηκε την περίοδο της μαθητείας του Χατζιδάκι στον Παλλάντιο (1941) και ως εκ τούτου πάλι παραπέμπει στην συναισθηματική σύνδεση του Χατζιδάκι με κείνη την εποχή. Η Σουίτα σε παλιό στυλ - αξίζει να επισημάνουμε - ως πιστή ανάπλαση προτύπων του 18ου αιώνα, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη μύηση του ελληνικού κοινού στη μουσική «μπαρόκ» πριν από τη μεταπολεμική έκρηξη της δημοτικότητάς της.

Παρτιτούρα από τη Σουίτα σε παλιό στυλ, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

Τέλος, στις 18 και 21 Δεκεμβρίου 1991 πάλι στο Παλλάς ο Χατζιδάκις σε μια συναυλία με έργα Αντίοχου Ευαγγελάτου (Ακρογιάλια και βουνά της Αττικής) και Μπετόβεν (τριπλό κοντσέρτο), έπαιξε και το Ντιβερτιμέντο για ορχήστρα (1952) του Παλλάντιου.

Αυτά τα τρία έργα, μαζί με τη Σονάτα για βιολί και πιάνο (1940), και ερμηνευτές την Λένια Ερωδιάδου (πιάνο) και την Isabelle Flory (βιολί) – από το αρχείο του συνθέτη - τα συμπεριέλαβε ο Χατζιδάκις σε ένα δίσκο 33 στροφών αφιερωμένο στον δάσκαλό του, που εξέδωσε από τον Σείριο το 1993. Η ψηφιακή έκδοση (cd) έγινε το 1998.

Στον δίσκο περιλαμβάνονται οι ζωντανές ηχογραφήσεις των έργων από την Ορχήστρα των Χρωμάτων, από τις συναυλίες στο Παλλάς (Σουίτα σε παλιό στυλ, Ντιβερτιμέντο) και στο Ηρώδειο (Προσευχή στην Ακρόπολη).

Νομίζω ότι ο Χατζιδάκις απέδωσε πλέρια την τιμή στον δάσκαλό του Μενέλαο Παλλάντιο, με την παρουσίαση και δισκογραφική έκδοση των παραπάνω έργων του. Έργα που, καθώς φαίνεται, σημάδεψαν τον Χατζιδάκι γιατί γράφτηκαν την εποχή της μαθητείας του στον δάσκαλο και συνθέτη. Μια εποχή Κατοχή! Γι’ αυτό είμαι σίγουρος ότι ο Χατζιδάκις θεωρούσε τα εν λόγω έργα «εθνικού περιεχομένου», όπως συνήθιζε να λέει.