Περί ψαλτικής…βηξ
Του θεολόγου Χρήστου Γκουνέλα
Πέρασαν αρκετές μέρες από τη Μεγάλη Εβδομάδα, όπου όλοι πήγαμε στους ναούς μας, να εκκλησιαστούμε και να βιώσουμε το Θείο Πάθος. Είμαστε λοιπόν μακριά από τις Άγιες μέρες και μπορούμε λίγο να εκθέσουμε κάποιες απόψεις για την ψαλτική και τους ψάλτες.
Oi ύμνοι της Μεγάλης Εβδομάδας, αν μη τι άλλο, είναι κατανυκτικότατοι, όταν μάλιστα αποδίδονται και κατανυκτικά από τους ψάλτες μας.
Όμως δυστυχώς και αυτή τη Μεγάλη Εβδομάδα κυριάρχησε η …υψηλόφρονα ψαλτική. Το αναλόγιο για ακόμη φορά μετατράπηκε από πολλούς ψάλτες σε …πίστα επιδεικνύοντας έτσι τα φωνητικά τους κάλλη.
Σαν άρχοντες πολλοί ψάλτες μας, καθισμένοι στο αναλόγιό τους, αυτολάτρευσαν για μια ακόμη φορά τη φωνή τους, και η αυταρέσκεια τους έγινε …προσευχή στον ουρανό. Τα δε νεύματά τους προς τους άλλους χορωδούς και ισοκράτες, γεμάτα ζωντάνια και…έπαρση, με σκοπό να ισοκρατήσουν τις κορώνες τους.
Κακά τα ψέματα αγαπητοί φίλοι, κατά τη γνώμη μας, τον ψάλτη δεν τον κάνει η φωνή, όπως δεν κάνουν τα ράσα τον παπά.
Άκουσα πρόσφατα κάποιες ομιλίες που έγιναν σ’ ένα ψαλτικό μνημόσυνο ενός μακαρίτη πλέον ψάλτη. Εκεί ακούστηκαν πολλά, όπως, ότι ο Κωνσταντίνος Πρίγγος είχε πει κάποτε ότι, ο ψάλτης το πρώτο που χρειάζεται είναι: «φωνή, φωνή, φωνή». Από τότε που είπε αυτό ο μακαρίτης ο Πρίγγος πολλοί ιεροψάλτες υπερθεματίζουν τη ρήση και την επαναλαμβάνουν ως…ευαγγέλιο. Λογικό είναι βέβαια, γιατί αυτοί που το λένε νομίζουν ότι έχουν ή όντως έχουν φωνή, οπότε αυτοδικαιώνονται.
Ακούσαμε επίσης, στην ίδια εκδήλωση, ότι δεν υπάρχουν «μεγάλοι» ψάλτες που να μην είναι υψίφωνοι!!! Άραγε ο Θεός έτσι μετράει τους…ψάλτες, και κατά συνέπεια δέχεται ή όχι την ψαλτική τους; Ακούσαμε ότι το εκκλησίασμα χειροκροτούσε την ώρα της Θείας Λειτουργίας (!) μεγάλους ψάλτες – αυτό πολλοί θα το ορέγονταν και σήμερα – και αντί να χαρακτηρισθεί ως παράδειγμα προς αποφυγή, μάλλον αναφέρθηκε ως υπόδειγμα διαχρονικού θαυμασμού.
Δυστυχώς – με δυο λόγια - όλα αυτά που βλέπουμε και ακούμε πολλές φορές σε ψαλτικούς κύκλους όχι μόνο δεν έχουν καμιά σχέση με το εκκλησιαστικό φρόνημα, αλλά δεν τα ακούμε ούτε και σε κοσμικούς κύκλους τραγουδιστών. Κομπάζουν πολλοί ψάλτες για την…μουσικολογιότητά τους ή τις φωνητικές τους ικανότητες παραβλέποντας όμως το γεγονός ότι, πάρα πολλοί κοσμικοί τραγουδιστές αγαπήθηκαν από τον κόσμο και αυτοί και τα τραγούδια τους, κι ας ήταν ακόμα και παράφωνοι ή χωρίς καμιά μουσική κατάρτιση.
Ο ιεροψάλτης ανήκει στις τάξεις του κατώτερου κλήρου, πράγμα γνωστό βέβαια στους φίλους ψάλτες, αλλά ξεχασμένο από πολλούς.
Δεν είναι η φωνή που κάνει κάποιον ψάλτη, αλλά η ψυχή και η ταπεινή καρδιά.
Η μουσική είναι άυλη, και ως άυλη που είναι, ξεκινάει από την άυλη ψυχή!
Μπορεί να ακούσουμε ψάλτη παράφωνο και να μας δημιουργήσει κατάνυξη! Αντίθετα μπορεί να ακούσουμε καλλικέλαδο, και με τα πολλά φωνητικά του ποικίλματα να μας κουράσει, ακόμη και να αναστατώσει την ψυχή μας.
Ακούμε κατά καιρούς κάποιους ψάλτες ή εραστές της Εκκλησιαστικής Μουσικής να υπερασπίζονται τον συνήθως αντιπαραδοσιακό τρόπο της ψαλτικής λέγοντας ότι, έτσι είναι, και σε όποιον δεν αρέσει να…αλλάξει κανάλι! Μάλλον όμως δεν πρέπει να αλλάξει κανάλι ο πιστός, αλλά ο ψάλτης. Τί εγωισμός είναι αυτός; Η Εκκλησιαστική Μουσική δεν είναι είδωλο, δεν είναι σκοπός, αλλά μέσον. Τα πρώτα εκκλησιαστικά χρόνια οι χριστιανοί μαζεύονταν και τελούσαν τις «αγάπες» διαβάζοντας ύμνους εμμελώς, απλά δηλαδή, σχεδόν διαβαστά, και έπειτα κοινωνούσαν τον Χριστό. Αυτός είναι ο σκοπός. Ας μην τον ξεχνάμε.
Όταν ο ψάλτης ψάλλει με την ψυχή του και με ταπείνωση, τότε αυτό μεταδίδεται και στους πιστούς που ακούνε. Σκοπός του ψάλτη δεν είναι να τον θαυμάσει ο πιστός, αλλά να τον βοηθήσει (τον πιστό) στην κατάνυξη. Μεγάφωνα στη διαπασών, κινήσεις χεριών και έκφραση σώματος όλο έπαρση, και αμανέδες –κραυγές- στα παπαδικά (αργά) μέλη, όχι μόνο δεν βοηθούν τον πιστό, αλλά δίνουν την εντύπωση ότι ο ψάλτης μαλώνει τον Θεό!
Πάντα ο ιεροψάλτης πρέπει να έχει στο μυαλό του και την ψυχή του, ότι και ο ίδιος εκτός από τη μουσική, λειτουργεί ως μέσον μεταξύ Θεού και ανθρώπων.
Ο ψάλτης δεν είναι καλλιτέχνης κοσμικός. Ασκεί τέχνη, αλλά την Ιερή Τέχνη του Δαμασκηνού, όπως λέει και η Παράδοσή μας. Και η Ορθόδοξη Παράδοση μας είναι απλή, όχι φτιασιδωμένη και υποκριτική.
Είναι ανάγκη επιτέλους ο ψαλτικός κόσμος να βγει έξω από τον μικρόκοσμό του. Σημαντική βοήθεια σ’ αυτή την κατεύθυνση μπορούν να προσφέρουν οι δάσκαλοι της Εκκλησιαστικής Μουσικής με το να διδάσκουν στους μαθητές τους πρώτα ήθος και ταπείνωση με την ίδια τους τη ζωή, και μετά μουσική.
Η τεχνική και η φωνητική κατάρτιση των μαθητών της ψαλτικής σαφώς και είναι απαραίτητη. Τα λόγια του ψάλτη θα πρέπει να φτάνουν καθαρά στ’ αυτιά του πιστού.
Από κει και πέρα όμως όλοι, και δάσκαλοι και μαθητές, είναι πάντα όλοι τους, μαθητές. «Γηράσκω αεί διδασκόμενος». Η Εκκλησία δεν θέλει δασκάλους, έχει Δάσκαλο, μαθητές θέλει.
11 σχόλια:
ΑΚΡΙΒΕΣΤΑΤΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ,ΕΙΤΕ ΑΜΑΝΕΔΟΦΕΡΝΟΥΝ,ΕΙΤΕ ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΝΟΥΝ ΑΝΕΠΙΤΥΧΩΣ,ΕΙΤΕ ΤΑ ΜΕΓΑΦΩΝΑ ΞΕΦΩΝΙΖΟΥΝ (ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΘΕΟΥ ΚΑΤΑ ΣΕΒ.ΠΕΙΡΑΙΩΣ)ΑΛΛΟΙΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΗΧΟ,ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ .....
ΚΥΡΙΕ ΜΗ Μ΄ΕΛΕΑΣ !
Γενικεύετε με τρόπο απαράδεκτο. Βάζετε όλους τους ψάλτες σε ένα τσουβάλι. Τα πράγματα δεν είναι όπως τα λέτε. Υπάρχουν ψάλτες που όντως καταντούν σε ποικίλες υπερβολές πάνω στο αναλόγιο, υπάρχουν και πολλοί ψάλτες που τιμούν το χάρισμά τους και αποδίδουν παραδοσιακά τα εκκλησιαστικά μέλη.
Εσείς ασχολείστε μόνο με τους πρώτους αγνοείτε τους δεύτερους. Και τέλος πάντων πείτε μας σε ποιούς αναφέρεστε για να τους αποφεύγουμε, παρά νὰ χρησιμοποιείτε γενίκευση απλὰ για να πείτε κάτι.
Κατ' αρχήν αγαπητέ φίλε θα σας παρακαλούσα θερμά - και συγγνώμη γι' αυτό - να μελετάτε πιο προσεκτικά τα κείμενα! Δεν γράφω όλοι, άλλα πολλοί! Μου λέτε ότι γενικεύω τη στιγμή που γενικεύετε εσείς στο σχόλιο σας για το κείμενο λέγοντας, ότι βάζω όλους τους ψάλτες σ' ένα τσουβάλι. Δεν υπάρχει λοιπόν πουθενά η φράση: "όλοι οι ψάλτες".
Σαφώς και θα συμφωνήσω μαζί σας ότι υπάρχουν ψάλτες που τιμούν το χάρισμά τους προς Δόξαν Θεού και όχι ανθρώπων. Προσωπικά όμως εκθέτω στο κείμενο τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μου, που είναι απόσταγμα αυτής της προσωπικής εμπειρίας που έχω από αναλόγια, δασκάλους, μαθητές, ιερείς, αλλά και πιστούς. Προσωπικά αυτά είδα και βλέπω να κυριαρχούν, να υπερισχύουν. Αυτά λοιπόν και γράφω! Τώρα, λέτε ότι αγνοώ αυτούς που τιμούν το χάρισμά τους. Δεν είναι όμως έτσι και πάλι, γιατί γράφοντας αυτά τα παραπάνω και λέγοντας "πολλοί" σημαίνει ότι υπάρχουν και λίγοι - κατά τη γνώμη μου πάντα - που δεν υπερβάλουν ποικιλοτρόπως. Άλλωστε, κάπου λέω ότι ακόμη "μπορεί να ακούσουμε και ψάλτη παράφωνο και να μας δημιουργήσει κατάνυξη".
Ακόμη, ζητάτε ονόματα τη στιγμή που εσείς ο ίδιος εμφανίζεστε, ως ανώνυμος, λέγοντας μάλιστα κόσμια την προσωπική σας γνώμη με την οποία εν μέρει συμφωνώ, και σας είπα που.
Λέτε να πω ονόματα για να τους αποφεύγετε! Μη γένοιτο, αγαπητέ φίλε! Είπα ή φαίνεται κάτι τέτοιο από το παραπάνω κείμενο; Προσωπικά έχω φίλους καλούς και στο χώρο τον λεγόμενο παραδοσιακό, αλλά και στον λιγότερο παραδοσιακό, αν μπορούμε να πούμε. Όλα αυτά εντός και εκτός εισαγωγικών. Συμπαθώ τα πρόσωπα αγαπητέ φίλε, διαφωνώ όμως με συγκεκριμένες πράξεις τους, εκφράζοντας παράλληλα τη γνώμη μου, που πολύ πιθανόν σε πολλά να είναι και λάθος. Να είσαι καλά!
Προσωπικά ποτέ δεν έχω ακούσει ψάλτη ή ιερέα παράφωνο, που να μου έχουν δημιουργήσει κατάνυξη. Το ίδιο ισχύει και για τους καλίφωνους αμανεδολόγους. Αντίθετα μάλιστα μου δημιουργούν απέχθεια. Κάποιοι όμως, χωρίς ιδιαίτερα φωνητικά προσόντα, αλλά σωστοί πάνω στη συγκεκριμένη μελωδία, μου έχουν δημιουργήσει κατάνυξη.
Υ.Γ. Κάποιος πριν χειροτονηθεί ιερέας, δεν θα πρέπει να παίρνει κάποια μαθήματα βυζαντινής μουσικής; Οι περισσότεροι παπάδες είναι φάλτσοι.
Όντως η φράση "όλοι οι ψάλτες" δεν υπάρχει. Χρησιμοποιείτε όμως την λέξη «κυριαρχεί» και σε συνδυασμό με το «πολλοί» προσδίδει τoν συλλήβδην αρνητικό χαρακτήρα στο κείμενό σας που προανέφερα.
Γράφοντας «Προσωπικά αυτά είδα και βλέπω να κυριαρχούν, να υπερισχύουν» νομίζω πως ίσως πρέπει να αναρωτηθείτε για την εκκλησιαστική επαρχία στην οποία ζείτε και σας δημιουργεί αυτον τον αρνητισμό. Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως υπάρχουν τόσο λίγοι ψάλτες που τιμούν το αναλόγιό τους αποφεύγοντας ψαλτικές υπερβολές. Και δυσκολεύομαι γιατί γνωρίζω προσωπικά αρκετούς κι έχω επιλέξει να τους παρακολουθώ. Βλέποντας βέβαια τα δημόσια μηνύματά σας στο psaltologion.com παρατήρησα από ποιούς ψάλτες αντλείτε την εμπειρία σας. Και αυτοί ανήκουν στην κατηγορία που περιγράφετε.
Όσο για τα περί ανωνυμίας δεν νομίζω πως έχουν θέση. Εγώ άσκησα κόσμια το δικαίωμα που μου δίδει το ιστολόγιο του κ. Ανδριόπουλου. Σεις όμως ισχυρίζεστε ότι «η …υψηλόφρονα ψαλτική» κυριαρχεί και σας κάλεσα να μας υποδείξετε παραδείγματα προς αποφυγήν. Δεν θέλετε να το κάνετε. Κανένα πρόβλημα προσωπικά, δεν το περίμενα άλλωστε, απλά ο λόγος σας παραμένει έωλος -πάντα κατά τη γνώμη μου.
"...ΚΑΙ ΛΙΓΑ ΓΡΑΦΕΙΣ!"
Δεν μπορώ κι εγώ με τη σειρά μου παρά να συμφωνήσω με τις εύστοχες διαπιστώσεις του κ. Γκουνέλα και να σημειώσω ότι μάλλον είναι λίγες οι επισημάνσεις του περί του ήθους των ιεροψαλτών μας!
Προσωπικά θα καταθέσω και δύο δικές μου μαρτυρίες: η μία έχει να κάνει με τον μικροφωνικό εξοπλισμό! Καλά δεν ξέρω εάν έχετε δει κι εσείς με τα ματάκια σας ότι μερικοί ιεροψάλτες διαθέτουν τα καλύτερα και ακριβότερα μικρόφωνα!
Λες και ηχογραφούνε δίσκο σε στούντιο της ΜΙΝΟΣ - ΕΜΙ!!!
Εντάξει..., για την ένταση των μεγαφώνων δεν λέμε τίποτα,... γιατί η αγανάκτηση των πιστών είναι πλέον κοινός τόπος!
Εκείνο, βέβαια, που είναι και το τραγικότερο, έχει να κάνει με τη μη συμμετοχή πολλών ιεροψαλτών μας στη μυστηριακή εκκλησιαστική μας εμπειρία, καταντώντας έτσι την ψαλτική καλλιτεχνικόν άθλημα και μόνο!
Αλλά,τώρα, αυτά είναι πολυτέλειες θα μου πεις, μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο, τη στιγμή που ενδύονται το ράσο υπάρξεις με βαρύτατες ψυχικές αναπηρίες, που φτάνουν μέχρι και τις σεξουαλικές παρεκκλίσεις!!!
...Και θα μάς ενοχλήσουν έπειτα τα καλλιτεχνικά "βίτσια" των ιεροψαλτών?
...Και ο καλός μας Θεούλης να απλώσει το πανάγαθο χέρι Του!
Διογένης @ Ε.Μ.
Αγαπητέ φίλε 10.09, προσωπικά έγραψα τα βιώματα που έχω αποκομίσει από μικρός στο χώρο, μέχρι και τώρα. Τα βιώματα αυτά δεν αφορούν μόνο την επαρχία από όπου κατάγομαι, γιατί και στην Αθήνα, όπου για χρόνια έζησα, δεν είδα καλό κλίμα σε ναούς, αλλά και σε διάφορες περιοχές στην Ελλάδα, όπου έζησα κατά διαστήματα συνήθως αυτά που περιγράφω κυριαρχούσαν.Όπως σας είπα και στο προηγούμενο μήνυμα, προσωπικά αυτά είδα, αυτά και εκθέτω.Γράφω τους προβληματισμούς μου -δεν το 'χω ξανακάνει για τον συγκεκριμένο χώρο - και τις σκέψεις μου. Δεν σας πιέζω να αποδεχτείτε τις σκέψεις μου. Γράψτε και σείς σ΄ένα άλλο άρθρο τη γνώμη σας, δικαίωμά σας είναι όπως και δικό μου δικαίωμα. Τώρα για τους ψάλτες που λέτε ότι αντλώ την εμπειρία μου και είναι και αυτοί στην κατηγορία που περιγράφω, σας απαντώ ότι δεν απορρίπτω γενικά έναν άνθρωπο ή την τέχνη του συνολικά, αν κάτι πιστεύω ότι δεν είναι σωστό. Λέω απλά τη γνώμη μου και την αλήθεια κατ΄ εμέ πάντα, που βεβαίως μπορεί να μην είναι έτσι. Προσωπικά όμως αυτό εισπράττω και το λέω. Πού βρίσκετε το κακό;
Προς: Διογένης @ Ε.Μ.
Περί μικροφώνων. Φυσικά δεν γνωρίζετε ότι πολλοί ψάλτες χρησιμοποιούν ΔΙΚΟ τους μικρόφωνο, αγορασμένο από τους ίδιους, προκειμένου να έχουν σωστή ηχητική απόδοση. Εκτός κι αν σας αρέσει να ακούτε τριξίματα και παράσιτα. Αλλά ακόμι κι αν ο ναος προμηθεύει το καλύτερο μικρόφωνο, πού το μεμπτό;
Στα περί έντασης δεν διαφωνώ, αλλα εξαρτάται από την διοίκηση του ναού. Εφ΄ όσον εκκλησιάζεστε σε κάποιο ναό τακτικά, δεν μένει παρά να παραπονεθείτε, ακόμη και γραπτώς.
Ας πάμε τώρα «στο τραγικότερο, έχει να κάνει με τη μη συμμετοχή πολλών ιεροψαλτών μας στη μυστηριακή εκκλησιαστική μας εμπειρία». Πως κρίνετε τι κάνει ο καθένας στην προσωπικη του πνευματική ζωή; Σας όρισε κανείς βοηθό του Θεοῦ στην Εσχάτη Κρίση; Δηλαδὴ αν κάποιος ψάλτης μεταλαμβάνει Κυριακή παρά Κυριακή, γνωρίζετε αν πράγματι συμμετέχει στην εκκκλησιαστική εμπειρία ή υποκρίνονται;
Ας αφήσουμε την δοκο του άλλου καλύτερα, όταν παραμαζεύουμε τα ντουβάρια λόγω του δικού μας δοκαριού που βγάζει μάτι ...
"...Ε, όχι και Κριτής"
Αγαπητέ μου φίλε(18 Μαΐου 2014 - 10:08 π.μ.), σε καμία περίπτωση δεν διεκδικώ το ρόλο του Κριτή,..απλά, διαπιστώσεις κάνω, που πιστοποιούνται,φυσικά,από αντικειμενικά γεγονότα!
Για το φλέγον θέμα της μη συμμετοχής,μιας μεγάλης μερίδας ιεροψαλτών, στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας μας είναι μάλλον κοινός τόπος στις συζητήσεις των κληρικών της κάθε ενορίας! Προσφάτως, μάλιστα, ιερέας εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για την υποτιμητική στάση ιεροψάλτη απέναντι στα μυστήρια! Ο εν λόγω κληρικός δεν άντεξε τη συνεχιζόμενη απαξιωτική του τοποθέτηση και τού ανακοίνωσε, με βαθύτατη θλίψη, την επιθυμία του για λήξη της ψαλτικής του διακονίας στον συγκεκριμένο ναό!
Βλέπεις τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους!
Τώρα, σχετικά με την ποιότητα και το κόστος των μικροφώνων:
μα φυσικά και είναι αναγκαίο η ηχητική απόδοση να είναι καλή και να μην ενοχλεί το εκκλησίασμα! Όχι,όμως, να φτάνουμε και σε υπερβολές και να βλέπεις στο αναλόγιο μικρόφωνα στουντιακών προδιαγραφών!
Πάντα, οι διακονούντες στον χώρο της λατρείας (ο λόγος μας,φυσικά, δεν εξαιρεί και τις υπόλοιπες ιερατικές βαθμίδες) είναι ανάγκη να μην προκαλούνε και αποπροσανατολίζουν τους πιστούς που προσέρχονται στον ναό για να επικοινωνήσουν με τον Θεό, έτσι ώστε να μην λατρεύουν τους ιεροψάλτες για τις φωνητικές τους ικανότητες και τις ηχητικές τους εγκαταστάσεις, αλλά τον Κτίσαντα!
Άλλωστε,υπάρχουν οι συναυλιακοί χώροι για να ικανοποιήσουν τις μουσικές μας απαιτήσεις και αναζητήσεις! Στον χώρο του ναού η ψαλτική τέχνη είναι βοηθητική γέφυρα επικοινωνίας με το Θείο και όχι είδωλο για να το προσκυνάμε.
Οι παθογένειες στον χώρο της πίστης και της λατρείας μας είναι πολλές και είναι καιρός να αρχίσουμε να φροντίζουμε σιγά σιγά να τις θεραπεύουμε, αδιαφορώντας για το οιοδήποτε κόστος!
Στον Λόγο του Θεανθρώπου Χριστού δεν χωρούνε εκπτώσεις!
Διογένης/Ε.Μ.
"Πολλάκις την υμνωδίαν εκτελών, ευρέθην την αμαρτίαν καθορών..." ( όποιος διακονεί στον Ι. Ναό, ας το κάνει με φόβο Θεού! ) Δεν εξαιρώ τον εαυτούλη μου κάμποσες φορές ...
Χριστός Ανέστη!
Θα συμφωνήσω κι εγώ με τις θέσεις του κου Ανδριόπουλου και για τους έχοντας τυχών αντιρρήσεις, θα τους παραπέμψω στην αντίστοιχη εγκύκλιο του μακαριστού μητροπολίτου Χριστοδούλου, στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://xristodoulos.antibaro.gr/egyklioi/ieropsaltes.html
Καλή Δύναμη σε όλους.
Δημοσίευση σχολίου