ΤΑ ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ "Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ"

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Σήμερα συμπληρώνονται ακριβώς 150 χρόνια από τη γέννηση του Κωνσταντίνου Καβάφη και 80 από το θάνατό του. Γι' αυτό και θα κάνουμε μια αναφορά σε μελοποιημένη ποίησή του που μας απασχολεί καιρό τώρα. 

Στην εκδήλωση "Ο Καβάφης του Πατριάρχη" που πραγματοποιήσαμε με το Καλλιτεχνικό Σύνολο Πολύτροπον για δύο βραδιές (26 και 27 Απριλίου 2013) στην οικία Κατακουζηνού, παρουσιάσαμε μελοποιημένα τα Καβαφικά που ανθολόγησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος ως μαθητής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης πριν 60 χρόνια σχεδόν. 

Επιλέξαμε μελοποιήσεις σημαντικών ελλήνων συνθετών του 20ού και 21ου αιώνα και σ' αυτές θα αναφερθούμε συνοπτικά στη συνέχεια. 

Η αρχή με τις Θερμοπύλες του Αντίοχου Ευαγγελάτου (1903-1981) για φωνή και πιάνο. Φέτος, μάλιστα, συμπληρώνονται 110 χρόνια από τη γέννηση αυτού του συνθέτη.  Πριν ακριβώς 50 χρόνια, το 1963, ο Αντίοχος Ευαγγελάτος συνέθεσε τέσσερα τραγούδια σε ποίηση Καβάφη για φωνή και πιάνο. Πρόκειται για τα ποιήματα: Θερμοπύλες, Ιωνικόν, Φωνές, Κεριά. Υπάρχει και εκδοχή για μέτζο και έγχορδα. 

Ακολουθούν τρία τραγούδια (Κεριά, Τείχη και Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον) σε μουσική Λεωνίδα Κανάρη (γενν. 1963). Ο Λεωνίδας Κανάρης έγραψε τη μουσική για τα ποιήματα του Καβάφη Σαμ-ελ-Νεσίμ, Κεριά, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον το 2005, ως παραγγελία της Ελληνικής Κοινότητος Καϊρου, η οποία την ίδια χρονιά γιόρτασε τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της με ημερίδα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τότε έγινε και η πρώτη εκτέλεση και αργότερα (το 2008) τα τραγούδια αυτά συμπεριλήφθηκαν στον προσωπικό δίσκο του συνθέτη «One night when…”, με ερμηνεύτρια τη Δάφνη Πανουργιά, η οποία και τα τραγούδησε στην εκδήλωση. Δεν ακούστηκε το Σαμ – ελ – Νεσίμ, αφού δεν το έχει ανθολογήσει ο Πατριάρχης. Ο Λεωνίδας Κανάρης μελοποίησε ειδικά για την εκδήλωσή μας τα Τείχη, για φωνή και πιάνο το οποίο ακούσαμε σε πρώτη εκτέλεση. 

Στη συνέχεια, το Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, για φωνή και πιάνο του συνθέτη Γιώργου Κουρουπού (γενν. 1942), ο οποίος το έγραψε κατόπιν προτροπής του μαέστρου Άλκη Μπαλτά για την εκδήλωση "Το τετράδιο του Πατριάρχη" που παρουσιάσαμε στο Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής της Πάτμου το 2006. 

Το Che fece.... il gran rifiuto, σε μουσική του Γιάννη Ιωαννίδη (γενν. 1930), από τον δίσκο του σε ποίηση Καβάφη, για φωνή και πιάνο (1981-83). 

Και τα ανθολογημένα από τον Πατριάρχη Καβαφικά ποιήματα ολοκληρώνονται με την Πόλι του Μίκη Θεοδωράκη (γενν. 1925). Ο Θεοδωράκης δεν έχει μελοποιήσει ολόκληρο το ποίημα. Ενσωμάτωσε κάποιους στίχους του στο τρίτο μέρος της 3ης συμφωνίας του και αργότερα έγινε αυτόνομο τραγούδι. Συμπεριλάβαμε, όμως, και δύο ακόμα μελοποιημένα, εκτός της ανθολόγησης του Πατριάρχη.

Το πρώτο είναι το κατά τη γνώμη μας καβαφογενές Προς το τέρμα, του λόγιου μητροπολίτου του Οικουμενικού Θρόνου Πέργης Ευαγγέλου Γαλάνη. 

Ο Πέργης είναι ο πρώτος που έγραψε για το τετράδιο του Πατριάρχη με τα ποιήματα και είναι αυτός που φέτος, κατά την ομιλία του στους Δ’ Χαιρετισμούς στην Παναγία των Βλαχερνών, είπε ποιητικά: «Διακρίνω τόν ποιητή Κωνσταντῖνο Καβάφη στά Ἀνάκτορα τῶν Βλαχερνῶν, (τόν ΙΔ’ αἰώνα) νά τόν συγκινεῖ, λόγῳ τοῦ «ταλαίπωρου τότε Κράτους», ἡ φτωχική στέψη τοῦ Ἰωάννη Καντακουζηνοῦ καί τῆς Εἰρήνης Ἀνδρονίκου Ἀσάν», παραπέμποντας έτσι στο ποίημα του Αλεξανδρινού, «ἀπό ὑαλί χρωματιστό». 

Το ποίημα αυτό του Πέργης μελοποίησε η συνθέτις Κωνσταντία Γουρζή (γενν. 1962), στο πλαίσιο μιας άλλης παραγωγής του συνόλου μας Πολύτροπον, με τον τίτλο Ιερατική Ποίηση που αφορά στην ποίηση σύγχρονων ορθοδόξων ιερωμένων. 

Το δεύτερο - εκτός Πατριαρχικής ανθολογίας - και με το οποίο έκλεισε η εκδήλωση είναι το Νιχώρι του Καβάφη, από τα «Κρυμμένα» του ποιητή, το οποίο μελοποίησε ειδικά για την εκδήλωση ο φίλος συνθέτης και εραστής της Πόλεως Φίλιππος Τσαλαχούρης (γενν. 1969). Το αφιερώνει, μάλιστα, στον επιστήθιο φίλο του Νίκο Σιγάλα, ο οποίος ζει τα τελευταία χρόνια στο Νιχώρι του Βοσπόρου. Πρόκειται για την πρώτη μελοποίηση αυτού του ποιήματος. 

Στο Νιχώρι του Βοσπόρου, όπου έζησε για τρία περίπου χρόνια ο νεαρός Καβάφης, γι’ αυτό και το ύμνησε με ποίημα. Εκεί πριν λίγες μέρες ο Καβάφης έγινε το πρόσωπο των ημερών, καθώς Τούρκοι και Ρωμιοί κύκλωσαν την προτομή του που στήθηκε τον αυλόγυρο του Ναού της Παναγίας της Κουμαριώτισσας, με πρωτοβουλία της Κοινότητας και του ρέκτη Προέδρου Λάκη Βίγκα, απαγγέλλοντας Καβάφη στα τουρκικά, τα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες. 

Από αριστερά: Η μουσικολόγος Στεφανία Μεράκου (διευθύντρια της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης Λίλιαν Βουδούρη), η σοπράνο Δάφνη Πανουργιά, ο συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης και η συνθέτρια Εσθήρ Λέμη. 

Στην ερμηνεία των παραπάνω συνθέσεων συμμετείχαν οι μουσικοί: 

Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Νικόλ Καραλή, πιάνο 

Πέτρος Μπούρας, πιάνο 

Νίκος Σολωμός, βιολί 

Σωκράτης Κάνας, βιολοντσέλο 

Παναγιώτης Ανδριόπουλος, τραγούδι 

Πριν την μελοποιημένη εκδοχή η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου διάβαζε τα ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού με την Πολίτικη καταγωγή.

φωτογραφίες: Χριστίνα Παπαδάκη