Χωρίς άδεια αναπαραγωγή και εμπορική εκμετάλλευση ψηφιακών δίσκων με μουσικό υλικό των πατριαρχικών αρχείων
Προσβολή της προσωπικότητας του Οικουμενικού Πατριαρχείου
ΔΙΟΝΥΣΙΑΣ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ/ΘΑΝΑΣΗ Κ. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΥ
Καθηγήτριας Πνευματικής Ιδιοκτησίας/Καθηγητή Αστικού Δικαίου
Στη γνωμοδότηση εξετάζεται αφενός το ζήτημα της προσβολής της προσωπικότητας του Οικουμενικού Πατριαρχείου και αφετέρου οι προϋποθέσεις νόμιμης χρήσης και εκμετάλλευσης ψηφιακών δίσκων με μουσικό υλικό των Πατριαρχικών Μουσικών Αρχείων. (Βλ. σχετικά ΜΠρΑΘ 4189/2010, σ. 606).
Ι. Ιστορικό
Τέθηκαν υπόψη τα εξής πραγματικά περιστατικά:
Ο Χ.Τ. έχει προβεί σε σειρά ιδιωτικών εκδόσεων ψηφιακών δίσκων (CD), που φέρονται να φτάνουν μέχρι στιγμής στον συνολικό αριθμό των δέκα τριών (13). Από αυτούς οι εννέα (9) περιέχουν μουσικό υλικό ζωντανών ηχογραφήσεων από τα επίσημα Πατριαρχικά Μουσικά Αρχεία χωρίς καμία απολύτως άδεια ή έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το πρωτότυπο αυθεντικό μουσικό υλικό ζωντανών ηχογραφήσεων φυλάσσεται από το Πατριαρχείο σε «μπομπίνες» και κατά συνέπεια η μόνη εκδοχή που μπορεί να σκεφθεί κανείς για τις ηχογραφήσεις που περιέχονται στα CD του αντιδίκου είναι ότι αποτελούν κλεψίτυπο και αντίγραφο προϊόν.
Τους ψηφιακούς αυτούς δίσκους (CD) ο καθού εκμεταλλεύεται, ως ιδιώτης, αποκλειστικά προς ατομικό όφελος και δικό του πλουτισμό χωρίς καμία άδεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Στο Οικουμενικό Πατριαρχείο υπάρχουν επίσημα Πατριαρχικά Μουσικά Αρχεία, που περιέχουν μουσικό υλικό ζωντανών ηχογραφήσεων. Τα Αρχεία αυτά, των οποίων το Πατριαρχείο είναι αυτοδικαίως δικαιούχος, αποτελούν, εκτός των άλλων, υψίστη ιστορική παρακαταθήκη. Υλικός φορέας τους είναι οι λεγόμενες «μπομπίνες» οι οποίες ανήκουν κατά κυριότητα ως προς το άυλο περιεχόμενό τους στο Πατριαρχείο. Σκοπός υπάρξεως αυτού του Αρχείου είναι η διάσωση του ιδιαιτέρου Πατριαρχικού Ύφους των τελετουργιών και η μεταλαμπάδευσή του στις επόμενες γενεές, το δε Πατριαρχείο διατηρεί για τον εαυτό του το δικαίωμα να το προβάλλει καθ΄ οιονδήποτε τρόπο κρίνει το ίδιο ως κατάλληλο και ωφέλιμο.
Στην έδρα του Πατριαρχικού Οίκου στο Φανάρι βρίσκεται από το έτος 1599 και ο Πατριαρχικός Ναός του Αγίου Γεωργίου, στους χώρους του οποίου τελούνται η Λατρεία, τα Μυστήρια, η Θεία Λειτουργία, Ιερές Ακολουθίες και άλλες Ιεροπραξίες.
Μεταξύ εκείνων που συμμετέχουν στη Θεία Λειτουργία είναι ο Άρχων Πρωτοψάλτης, ο Άρχων Λαμπαδάριος και οι Δομέστικοι. Η αποστολή και η εκπαίδευση των προσώπων αυτών προϋποθέτει τη γνώση των μαθημάτων που ψάλλονται κατά την παράδοση εντός του Πατριαρχικού Ναού. Αυτό ισχύει και για τους έξωθεν κληθέντες να αναλάβουν αυτές τις θέσεις, οι οποίοι κατά κανόνα συναντούν στην αρχή μεγάλη δυσχέρεια στην πατριαρχική ψαλμωδία και στην αφομοίωση του ειδικού Πατριαρχικού Ύφους, παρακάμπτοντάς την όμως στη συνέχεια με τη βοήθεια των Λαμπαδαρίων και των Δομεστίκων του Ναού, οι οποίοι και τους εκπαιδεύουν.
Μεταξύ εκείνων που εκλήθησαν έξωθεν να αναλάβουν θέση Άρχοντος Λαμπαδαρίου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και εκπαιδεύτηκε ειδικώς γι’ αυτό το λειτούργημα, ήταν και ο ψάλτης Θ.Σ.(κλήθηκε να αναλάβει από την 1η Μαρτίου 1939). Διετέλεσε Λαμπαδάριος επί μία εικοσαετία και το έτος 1960 προήχθη από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα τον Α΄ σε Άρχοντα Πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Έως και το έτος 1964, οπότε απελάθηκε από την τουρκική κυβέρνηση μαζί με άλλους τριάντα χιλιάδες Έλληνες εγκατεστημένους στην Κωνσταντινούπολη, επιχωρίαζε υποχρεωτικώς και αποκλειστικώς στην Κωνσταντινούπολη, ως ψάλτης του Πατριαρχείου και κατά το Πατριαρχικό Ύφος. Ο Θ.Σ. απεβίωσε στην Αθήνα το έτος 1987.
Ας σημειωθεί ότι στον Πατριαρχικό Ναό όλοι οι ψάλτες του είναι υποχρεωμένοι να εκτελούν πιστά τις συνθέσεις και ύμνους κατά το καθιερωθέν Πατριαρχικό Ύφος, χωρίς δικές τους παρεμβάσεις όπως ακριβώς έπραττε και ο Θ.Σ., από τον οποίο ο Χ.Τ. ισχυρίζεται ότι έχει λάβει τη σχετική άδεια για τους παραπάνω ψηφιακούς δίσκους. Το ίδιο ισχύει και για τους περισσότερους περιφερειακούς ναούς της ευρύτερης Κωνσταντινούπολης. Άλλωστε, οι Πατριαρχικοί ψάλτες (Πρωτοψάλτης, Λαμπαδάριος, Δομέστικοι) υπήρξαν πάντοτε επίσημοι και αμειβόμενοι αξιωματούχοι (υπάλληλοι) του Οικουμενικού Πατριαρχείου, εκτελούντες ένα συγκεκριμένο και αυστηρά προκαθορισμένο από το Πατριαρχικό Τυπικό υπηρεσιακό καθήκον, ενώ ήταν πάντοτε αναμφισβήτητο ότι τα πάσης φύσεως δικαιώματα για τις λειτουργίες και τελετές που τελούνται από τους παραπάνω αξιωματούχους στους χώρους του Πατριαρχείου ανήκουν σε αυτό.
ΙΙ. Ερωτήματα
1.
Η έκδοση και η εμπορική κυκλοφορία, χωρίς την άδεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ψηφιακών δίσκων με μουσικό υλικό των πατριαρχικών αρχείων, αποτελεί προσβολή της προσωπικότητας του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως νομικού προσώπου σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 57 ΑΚ;
2.
Είναι δυνατή η χρήση και εκμετάλλευση των Πατριαρχικών Μουσικών Αρχείων χωρίς την άδεια του Πατριαρχείου;
ΙΙΙ. Απάντηση
1. Επί του πρώτου ερωτήματος
1.1. Ο όρος «προσωπικότητα» στο άρθρο 57 ΑΚ είναι συνδεδεμένη με ένα σύνολο αγαθών συνυφασμένων με το φυσικό ή νομικό πρόσωπο (Δ. Παπαστερίου, Προστασία Προσωπικότητας, ΑΠΘ, Συλλογικό έργο, 2008, σελ. 37). Τα νομικά πρόσωπα δικαιούνται προστασίας της προσωπικότητάς τους, υπό την έννοια του άρθρου 57 ΑΚ, και ειδικότερα της ονομασίας (επωνυμίας) και της τιμής. Η τιμή, ειδικότερα, περιλαμβάνει τη φήμη του νομικού προσώπου, καθώς και την υπόληψη και πίστη (Ν. Παπαντωνίου, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, 3η έκδ. 1983, σ. 143· Α. Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές, 3η έκδ. 2002, § 12 σ. 152). Η έκταση της προστασίας εξετάζεται σε κάθε ειδική περίπτωση ξεχωριστά, έτσι ώστε να κρίνεται ποιες από τις εκδηλώσεις της προσωπικότητας αρμόζουν στο συγκεκριμένο νομικό πρόσωπο (Π. Λαδάς, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, Ι, 2007, § 21 αρ. 96, σ. 448). Κριτήριο για την εξειδικευμένη αυτή έννοια της προσωπικότητας του νομικού προσώπου, είναι ο επιδιωκόμενος σκοπός, με τον οποίο συναρτάται η αναπτυσσόμενη δραστηριότητα (Χ. Κεφάλας, Το δικαίωμα της προσωπικότητας των νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, 1982, σ. 116 επ.).
Η προστασία αυτή ισχύει για όλα τα νομικά πρόσωπα, τόσο ιδιωτικού, όσο και δημόσιου δικαίου (Ι. Καρακατσάνης, στον ΑΚ Γεωργιάδη/Σταθόπουλου, άρθρ. 59 αρ. 13).
Προσβολή της προσωπικότητας νομικού προσώπου υπάρχει ιδίως στις ακόλουθες περιπτώσεις: α) Προσβολή του ονόματος, όταν αμφισβητείται το δικαίωμα χρήσης αυτού ή όταν γίνεται παράνομη οικειοποίηση και β) Προσβολή της τιμής του νομικού προσώπου, όταν θίγεται η φήμη, υπό την έννοια της κοινωνικής αναγνώρισης και συνακόλουθα η πίστη, δηλαδή η εμπιστοσύνη που εμπνέει στην κοινή γνώμη (Κεφάλας, ό.π., σ. 166 επ.· Π. Λαδάς, ό.π., αρ. 97 σ. 449).
1.2. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έχει αναγνωρισμένη διεθνή προσωπικότητα (βλ. Ι. Παπαμιχαλάκη, «Ο διεθνής χαρακτήρας του Οικουμενικού Πατριαρχείου», Καθημερινή της Κυριακής, 14.10.2001). Ταυτόχρονα είναι και νομικό πρόσωπο, υπαγόμενο στην τουρκική έννομη τάξη. Η νομική αυτή προσωπικότητα του Οικουμενικού Πατριαρχείου επιβεβαιώνεται και από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που καταδίκασε την Τουρκία για παραβίαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας του (8.7.2008, Νομοκανονικά 1/2009. σ. 71 επ.). Κατά συνέπεια, απολαμβάνει της προβλεπόμενης από τα άρθρα 57-59 ΑΚ προστασίας της προσωπικότητάς του από παράνομες πράξεις που οικειοποιούνται το όνομά του και πλήττουν τη φήμη του, όπως συμβαίνει στην προκείμενη υπόθεση.
1.3. Η άσκηση της τελετουργικής και της διδακτικής εξουσίας, τόσο εντός του Πατριαρχικού Ναού του Αγίου Γεωργίου, όσο και στους χώρους εποπτείας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, εκ της φύσεως, του χαρακτήρα και του προορισμού τους και μόνο, δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο οιασδήποτε εμπορικής δραστηριότητας και εκμεταλλεύσεως με μοναδικό σκοπό το οικονομικό όφελος, δηλαδή το κέρδος. Τούτο ισχύει εξ ορισμού ακόμη περισσότερο, όταν η εν λόγω εμπορική εκμετάλλευση γίνεται από ιδιώτη - όπως ο Χ.Τ. – χωρίς την άδεια του νομίμου Οργάνου του Οικουμενικού Πατριαρχείου (δηλαδή της Ιεράς Συνόδου), στους χώρους εποπτείας του οποίου ασκείται, τόσο η τελετουργική όσο και η διδακτική εξουσία με το ιδιαίτερο Πατριαρχικό Ύφος.
Στην εξεταζόμενη περίπτωση ο Χ.Τ. βλάπτει τα αγαθά αυτά που συγκροτούν την προσωπικότητα του νομικού προσώπου, αφού οικειοποιείται παράνομα το όνομα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και προσβάλλει τη φήμη του με την οικονομική και εμπορική δραστηριότητα που ασκεί, εκμεταλλευόμενος τις σχετικές ωφέλειες μέσω της παράνομης αντιγραφής και αναπαραγωγής. Ειδικότερα, ο Χ.Τ. χωρίς άδεια εμπορεύεται το όνομα και τον τίτλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο οποίο ανήκουν αποκλειστικώς τα πάσης φύσεως δικαιώματα όσων λαμβάνουν χώρα κατά την ενάσκηση της τελετουργικής και της διδακτικής εξουσίας του, καθώς και το όνομα ιερών προσώπων, τα οποία στοιχούνται πέριξ αυτού, Πρωτοψάλτες, Λαμπαδάριους, Πρεσβύτερους, Διακόνους, ενώ εμπορεύεται ακόμη και αυτήν την μακαριστή προσωπικότητα και τη φωνή του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα του Α΄.
Οι πράξεις αυτές θίγουν καίρια τη φήμη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, γιατί το εμφανίζουν να προωθεί ή να καλύπτει δραστηριότητες, που αναπτύσσονται ερήμην του και οι οποίες υποβιβάζουν την ποιότητα του αναπαραγόμενου μουσικού υλικού και συνεπώς ασύμβατες με την ιερότητα του υπέρτατου θεσμού της Ορθοδοξίας. Υπό το πρίσμα αυτό συνιστούν παράνομη προσβολή της προσωπικότητάς του, αφού δεν συντρέχουν γενικοί ή ειδικοί λόγοι που αίρουν τον παράνομο χαρακτήρα τους και επισύρουν τις έννομες συνέπειες της προσβολής της προσωπικότητας του νομικού προσώπου, που συνίστανται σε: α) αξίωση για άρση της προσβολής που προϋποθέτει προσβολή παράνομη και υφιστάμενη (ΑΚ 57 παρ. 1 εδ. α). β) αξίωση για παράλειψη της προσβολής στο μέλλον (ΑΚ 57 παρ. 1 εδ. β), γ) αξίωση αποζημίωσης (ΑΚ 57 παρ. 2) και δ) αξίωση ικανοποίησης της ηθικής βλάβης (ΑΚ 59). Ο προσβληθείς μπορεί επίσης να εγείρει αναγνωριστική αγωγή (ΚΠολΔ 70) και να ζητήσει τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων (ΚΠολΔ 682 επ.)
2. Επί του δεύτερου ερωτήματος
2.1. Πατριαρχικά Μουσικά Αρχεία έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα και ανήκουν κατά κυριότητα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο που διατηρεί όλα τα δικαιώματα στο άυλο περιεχόμενο. Υλικός φορέας είναι οι λεγόμενες «μπομπίνες» που ανήκουν κατά κυριότητα και ως προς το άυλο περιεχόμενό τους στο Πατριαρχείο.
Σκοπός των Αρχείων αυτών είναι η διάσωση του Πατριαρχικού Ύφους και η διάδοσή του στις επόμενες γενιές. Η προστασία των Αρχείων αυτών έχει ανατεθεί στο Πατριαρχείο στο οποίο αναγνωρίζεται ένα ειδικής φύσης αποκλειστικό δικαίωμα διαφύλαξης της άυλης αυτής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η διαφύλαξη και διάσωση επιτυγχάνεται μεταξύ άλλων με την παραχώρηση εκ μέρους του Πατριαρχείου της άδειας για τη χρήση και εκμετάλλευση των Αρχείων από τρίτους.
Τα Πατριαρχικά Μουσικά Αρχεία προστατεύονται και με το Ν. 3028/2002 από την άποψη ότι αποτελούν άυλα πολιτιστικά αγαθά και ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά (άρθρο 1 παρ. 2 και 3 Ν. 3028/2002. Σύμφωνα με το Ν. 3028/2002, η πολιτιστική κληρονομιά αποτελείται από το σύνολο των πολιτιστικών αγαθών – υλικών και αΰλων – οπουδήποτε κι αν ευρίσκονται εντός της Ελληνικής Επικράτειας αλλά και από όλα τα έργα και τις μαρτυρίες του ελληνισμού διαχρονικά οπουδήποτε και οποτεδήποτε και αν δημιουργήθηκαν ή ευρίσκονται (Δ. Παπαπετρόπουλος, Νόμος 308/2002 για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς, 2006, σ. 33). Σύμφωνα με το άρθρο 73 Ν. 3028/2002 διατηρούνται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο τα δικαιώματα κυριότητας των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων της Εκκλησίας της Ελλάδας, ακόμη κι αν χρονολογούνται μέχρι και το 1453. Την προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς προβλέπει και η Διεθνής Σύμβαση της UNESCO που υπογράφηκε στο Παρίσι στις 3 Νοεμβρίου 2003 (Ν. 3521/2006 ΦΕΚ Α 275).
2.2. Η χρήση και εκμετάλλευση των Πατριαρχικών Αρχείων προϋποθέτει τη ρητή και έγγραφη άδεια του Πατριαρχείου το οποίο, σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν, διατηρεί την κυριότητα όχι μόνο στους υλικούς φορείς και στις λεγόμενες «μπομπίνες», αλλά και τα δικαιώματα στο άυλο περιεχόμενο, όπως λειτουργίες, ψαλμοί, τελετουργίες κλπ. Οι ιερείς, ψάλτες και άλλα πρόσωπα που παίρνουν μέρος στις λειτουργίες εντός του Πατριαρχικού ναού διέπονται αποκλειστικά από τους εκκλησιαστικούς κανόνες που ισχύουν στο Πατριαρχείο που δεν τους επιτρέπουν να χορηγούν σε τρίτους άδεια χρήσης του μουσικού, φωνητικού ή άλλου υλικού ή οποιουδήποτε συμβόλου του Οικουμενικού Πατριαρχείου ή άλλων ναών και ιδρυμάτων που λειτουργούν υπό την αιγίδα και εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Την άδεια αυτή μπορεί να δώσει μόνο το Πατριαρχείο, όπως άλλωστε προκύπτει από σχετικό έγγραφο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από τις διατάξεις για την προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και από τους ισχύοντες κανόνες όσον αφορά τη χρήση των Αρχείων αυτών.
ΙV. Πόρισμα
1.
Η χωρίς άδεια αναπαραγωγή και εμπορική εκμετάλλευση ψηφιακών δίσκων με μουσικό υλικό των πατριαρχικών αρχείων θίγει την προσωπικότητα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και επισύρει τις προβλεπόμενες από τα άρθρα 57 και 59 ΑΚ.
2.
Η νόμιμη χρήση και εκμετάλλευση των Πατριαρχικών Μουσικών Αρχείων προϋποθέτει την άδεια του Πατριαρχείου.
Αθήνα 3.12.2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου