ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Tην περασμένη Δευτέρα, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων Megaron Plus του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, μια ξεχωριστή στρογγυλή τράπεζα με θέμα: "Το Βυζάντιο και η αρχαία ελληνική σκέψη".

Τη διεθνή αυτή συνάντηση συντόνισε, υποδειγματικά θα έλεγα, η βυζαντινολόγος - πρύτανις Ελένη Γλύκατζη - Αρβελέρ και εξέχοντες προσκεκλημένοι ήσαν: η καθηγήτρια Χρύσα Μαλτέζου, Διευθύντρια του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, η Φρανσουάζ Μισό, καθηγήτρια του Κέντρου Σπουδών των Ισλαμικών Χωρών του Πανεπιστημίου Πάνθεον-Σορβόννη, Παρίσι Ι, ο Πέδρο Μπάδενας ντε λα Πένα, καθηγητής του Ινστιτούτου Πολιτισμών της Μεσογείου και της Πρόσω Ανατολής, της Μαδρίτης, ο Λίνος Μπενάκης, καθηγητής στο Κέντρο Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών και o Συλβέν Γκουγκενέμ, καθηγητής στην Ecole Normale Superiere της Λυών.

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας με τη συμμετοχή πολύ κόσμου, ο οποίος έσπευσε από νωρίς να προμηθευτεί τα σχετικά δελτία εισόδου, που έγιναν ανάρπαστα. Υπήρχε, φυσικά, ταυτόχρονη μετάφραση σε ελληνικά και γαλλικά - οι δύο γλώσσες της στρογγυλής τράπεζας.

Οι εξαιρετικοί εισηγητές κινήθηκαν ο καθείς στον τομέα του, αλλά μέσα στο πλαίσιο που έθεσε εξαρχής η Ελένη Αρβελέρ: Η μετάδοση της αρχαίας ελληνικής σκέψης στον Δυτικό κόσμο, την σημερινή Ευρώπη, οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Άραβες και τη Δύση, πότε, πώς και σε ποιά μορφή διαδόθηκε η αρχαία ελληνική γραμματεία.

Σταχυολογώ μερικές ενδιαφέρουσες επισημάνσεις των ομιλητών:
- Όλες οι νέες εγκυκλοπαίδειες φιλοσοφίας έχουν ειδικό κεφάλαιο για το Βυζάντιο, το οποίο μέχρι πρότινος θεωρούνταν ως ...άσχετο με την φιλοσοφία.
- Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης είναι παρόντες στο Βυζάντιο. Ο διάλογος γι' αυτούς στους βυζαντινούς λογίους είναι εξαιρετικά σημαντικός.
- Η επαφή Ανατολής και Δύσης είναι ιστορικά αδιάκοπη! Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ποτέ δεν σταμάτησε αυτή η επαφή.
- Το Βυζάντιο είναι ο προμηθευτής αρχαίων κειμένων στον αραβικό κόσμο. Άραβες ηγεμόνες ζητούν από τους βυζαντινούς κείμενα και φιλοσόφους.
- Στις αυλές των Ευρωπαίων ηγεμόνων υπάρχουν ελληνομαθείς λόγιοι. Μοναχοί από το Βυζάντιο μεταβαίνουν σε ευρωπαϊκές χώρες, μεταφέροντας χειρόγραφα που μεταφράζονται στα λατινικά.
- Ποταμός οι μεταφράσεις από τα ελληνικά στα λατινικά στη Δύση. Στο β' μισό του 10ου αι. και στο α' μισό του 11ου αι. μεταφράζονται στην Γαλλία πολλά έργα του Αριστοτέλη και από ελληνομαθείς ιταλούς.

- Ευρωπαίοι μεταβαίνουν στην Ανατολή (Τρίπολη, Αντιόχεια κ.α.) και κάνουν μεταφράσεις από τα ελληνικά στα λατινικά.
- Τον 12ο αιώνα έχουμε 100, τουλάχιστον, χειρόγραφα έργων του Αριστοτέλη στα λατινικά.
- Ο ελληνομαθής λατίνος μοναχός Ιάκωβος από τη Βενετία (11ος - 12ος αι.) μετέφρασε όλο τον Αριστοτέλη στα λατινικά, με σχόλια ερμηνευτικά. Ο Θωμάς Ακινάτης χρησιμοποίησε και τις μεταφράσεις του Ιακώβου.
- Έχουμε χειρόγραφα που μας δίνουν εικόνα της τεράστιας μεταφραστικής παραγωγής των αρχαίων κειμένων: Από τα ελληνικά στα λατινικά, λατινικές επιμεταφράσεις από τα αραβικά, από τα ελληνικά στα αραβικά, από τα αραβικά στα λατινικά, από τα ελληνικά στα εβραϊκά (και τις δύο ή τρεις παραλλαγές τους), από τα λατινικά στα ελληνικά.
- Είμαστε, τελικά, το αποτέλεσμα μιας μακράς αλληλεπίδρασης πολιτισμών.

Η εκδήλωση στο Μέγαρο μας αποκάλυψε περίτρανα ότι η επιστήμη σήμερα γκρεμίζει τα στεγανά, τα ιδεολογήματα του παρελθόντος και πλείστες όσες άλλες προκαταλήψεις για το Βυζάντιο, τον αρχαίο κόσμο, τον αραβικό πολιτισμό και την Δύση.