ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΣΜΟΙ, ΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΩΔΕΣ ΣΤΟΥΣ ΣΟΥΛΤΑΝΟΥΣ

Από το άρθρο του Νίκου Ανδρίκου

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Όταν πριν κάμποσα χρόνια, όταν πρωτοξεκίνησε η Ιδιωτική Οδός, έγραψα για το Πολυχρόνιο του Σουλτάνου, δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που έφριξαν!

Το θέμα, βέβαια, είναι ιστορικό και μουσικολογικό, για όσους καταλαβαίνουν. Άκρως αποκαλυπτικό είναι το άρθρο του μουσικολόγου Νίκου Ανδρίκου το οποίο δημοσιεύθηκε στην Μουσικολογική Περιοδική Έκδοση του Ιονίου Πανεπιστημίου Μουσικός Λόγος, τεύχος 10 (σ. 5-18): «Τουρκόφωνοι Πολυχρονισμοί και Άσματα Εγκωμιαστικά στον Σουλτάνο Abdülhamit τον Β΄, μελοποιημένα από εκκλησιαστικούς συνθέτες». Πρόκειται για ανακοίνωση στο πλαίσιο του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, με θέμα «Το Οθωμανικό παρελθόν στο Βαλκανικό παρόν - Μουσική και Διαμεσολάβηση» (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2010).

Ο Νίκος Ανδρίκος, ο οποίος έχει εκπονήσει Διδακτορική διατριβή του με θέμα την Εκκλησιαστική Μουσική στη Σμύρνη, σημειώνει για τη μελοποίηση Πολυχρονισμών και Εγκωμιαστικών Ασμάτων στο πρόσωπο του Σουλτάνου:

"Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται στις πηγές καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, αλλά αναμφίβολα θα κορυφωθεί κατά την κρίσιμη περίοδο της διακυβέρνησης του Οθωμανικού κράτους από τον Αβδούλ Χαμίτ τον Β'. Εκκλησιαστικοί συνθέτες και μουσικοί τόσο από την Οθωμανική Πρωτεύουσα όσο και από την περιφέρεια, λαμβάνοντας αφορμή από ειδικές στιγμές της ζωής του Σουλτάνου θα συνθέσουν έργα στην Οθωμανική γλώσσα, τα οποία θα καταγράψουν στο σύστημα της αναλυτικής παρασημαντικής, ενώ όσον αφορά στο ποιητικό κείμενο θα χρησιμοποιήσουν τη μέθοδο της Καραμανλήδικης γραφής".
Ο Νίκος Ανδρίκος παραθέτει και σχολιάζει Πολυχρονισμούς - συνθέσεις των Γεωργίου Βιολάκη, Μισαήλ Μισαηλίδη, Νικολάου Παγανά, Αλεξάνδρου Βυζαντίου και Συμεών Μαννασείδη. 

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το άρθρο του Δρος Αντωνίου Χατζόπουλου "Επευφημίες και Δοξολογίες στην Πόλη (1856-1933), όπου υπάρχουν αρκετές αναφορές στους Πολυχρονισμούς των Σουλτάνων και άλλα λίαν ενδιαφέροντα.

Μεταφέρουμε εδώ ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: 
"Από τον 6ο αιώνα μαρτυρούνται επευφημίες και εγκωμιασμοί των Αυτοκρατόρων και των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως. Οι εγκωμιαστικοί αυτοί στίχοι που ψάλλονταν εμμελώς σε τελετές και είναι γνωστοί τις περισσότερες φορές ως Πολυχρονισμοί, βρίσκονταν στο επίκεντρο των τελετουργιών της βασιλικής βυζαντινής αυλής, εντός αλλά και εκτός του ιερού ναού. Οι Πολυχρονισμοί αυτοί συνεχίζουν να υπάρχουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας καθώς επίσης και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το περιεχόμενο αυτών των εγκωμιαστικών στίχων είναι ποικίλο όπως διαφορετικές είναι και οι τελετουργικές διατάξεις, εντός των οποίων αυτοί ψάλλονται. 
Όπως ήταν φυσικό, οι Πολυχρονισμοί που απευθύνονται στον Πατριάρχη παραμένουν σε χρήση και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αυτοί όμως του Αυτοκράτορα, αντικαθίστανται τώρα από τον Πολυχρονισμό προς τον εκάστοτε Σουλτάνο των Οθωμανών. Σ’ αυτόν τώρα αναπέμπονται πλέον τα πολυχρόνια και οι δεήσεις, που πριν την Άλωση της Πόλης προορίζονταν για το Βασιλιά. Το περιεχόμενο αυτών των πάσης φύσεως Πολυχρονισμών που απευθύνονται στο Σουλτάνο, είναι, όπως ήταν φυσικό, εντελώς διαφορετικό από αυτό των Αυτοκρατόρων, η γλώσσα του στίχου είναι πολλές φορές και η τουρκική, ή η ελληνική και η τουρκική μαζί, τα δε μουσικά μέλη είναι τονισμένα με βάση τους εκκλησιαστικούς ήχους, όπως και τα παλαιότερα".

Θανάσιμο αμάρτημα η μνημόνευση των αιρετικών (δηλ. ετεροδόξων) έστω και νεκρών, κατά την άποψη πολλών «ορθοδόξων χριστιανών».
Για φανταστείτε όμως τον υπό των Ρωμιών πολυχρονισμό του Σουλτάνου!
Είναι ένα θέμα, η μνημόνευση αλλοθρήσκου (!), που ακόμα δε νομίζω ότι το έχουμε προσεγγίσει, από ιστορικής έστω πλευράς. Από θεολογικής, ας μη το συζητήσουμε… Επίκληση στον Θεό για να διαφυλάττει ασινή τον αλλόθρησκο Μονάρχη!
Παραθέτω ένα Πολυχρονισμό του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Χαν, όπως είναι καταγεγραμμένος στο μουσικό βιβλίο του Κοσμά Μαδυτινού Μητροπολίτου Πελαγωνίας «Ποιμενικός Αυλός» (1897). 
Και στη συνέχεια Ωδή εις τον Σουλτάνον, από το Παράρτημα Εκκλησιαστικής Αλήθειας, τεύχος πέμπτον (1 Νοεμβρίου 1902). Η υποσημείωση στην Ωδή έχει ως εξής: 
"Η ωδή αύτη εστιχουργήθη μεν υπό Ηλία Τανταλίδου, εμελοποιήθη δε υπό Ιωάννου Πρωτοψάλτου, τότε Λαμπαδαρίου όντος, και εψάλη εν τω Μεγάρω Στεφανάκη βέη υπό του τότε Πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου και του Ιωάννου Λαμπαδαρίου, μετά των δομεστίχων των, Στεφάνου και Νικολάου. Αντεγράφη υπό Βασιλείου Ν. Καμαράδου, δημοσιεύεται δε μερίμνη και αξιοζήλω προτάσει του κ. Βασιλείου Πανοικίδου δικηγόρου, τακτικού μέλους του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου."

Τέλος - άκρως ενδεικτικά όλα αυτά - μία ακόμα σύνθεση. Δημοσιεύεται στο Ιεροτελεστικόν Τεύχος που επιμελήθηκε ο Δημήτριος Γ. Κυφιώτης, ιεροψάλτης στην Παναγία την Καφατιανή (Κωνσταντινούπολις 1907).