Σε πάτησαν τα πόδια μας / Σε μάτωσεν η βιά μας / Σου σπάσανε τα κόκκαλα / Τ΄ ασθενικά παιδιά μας ...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

"Η εποχή της Μελισσάνθης" είναι το κατ' εξοχήν αυτοβιογραφικό έργο του Μάνου Χατζιδάκι, το οποίο ο ίδιος θεωρούσε πολύ σημαντικό γι' αυτόν. 

Θέμα του η απελευθέρωση από τη Γερμανική Κατοχή, για την οποία γράφει ο συνθέτης στο τέλος του σημειώματος του για το έργο: 

Μια απελευθέρωση που έκρυβε μέσα της έναν θανατερό συμβιβασμό, την βία και την ενοχή, την προδοσία και την χωρίς γιατρειά τραυματισμένη ελευθερία. Μια απελευθέρωση που δεν πρόλαβε να γίνει λαϊκή. Την κατάγραψαν μ' ευκολία εθνική, και την γιορτάζουν στα Δημαρχεία και τις Νομαρχίες. "Σου σπάσανε τα κόκκαλα τ' ασθενικά παιδιά μας", αναστροφή του Σολωμικού "Απ' τα κόκκαλα βγαλμένη των ελλήνων τα ιερά". 

Πού βρίσκεται η αλήθεια της νεοελληνικής μας ελευθερίας; Βέβαια και στους δύο αυτούς στίχους. Αδιάκοπα, διαδοχικά και παρανοϊκά. 

Αυτοί οι εθνικού περιεχομένου στίχοι περιλαμβάνονται στο τελευταίο τραγούδι του έργου, που φέρει τον τίτλο Η λησμονημένη. 
Σκέπτομαι τώρα πως ένα χρόνο μετά την Απελευθέρωση (1945), ο Μίλτος Σαχτούρης γράφει την δική του Λησμονημένη! Η οποία έχει μεγάλη σχέση με αυτή του Χατζιδάκι. Για δείτε την:

Η ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ VI 
Η λησμονημένη είναι ο στρατιώτης που σταυρώθηκε 
η λησμονημένη είναι το ρολόγι που σταμάτησε 
η λησμονημένη είναι το κλωνάρι που άναψε 
η λησμονημένη είναι η βελόνα που έσπασε 
η λησμονημένη είναι ο επιτάφιος που άνθισε 
η λησμονημένη είναι το χέρι που σημάδεψε 
η λησμονημένη είναι η πλάτη που ανατρίχιασε 
η λησμονημένη είναι το φιλί που αρρώστησε 
η λησμονημένη είναι το μαχαίρι που ξαστόχησε 
η λησμονημένη είναι η λάσπη που ξεράθηκε 
η λησμονημένη είναι ο πυρετός που έπεσε
Δύο χρόνια μετά, το 1947, ο Χατζιδάκις μελοποιεί τα Δύο ναυτικά τραγούδια, σε ποίηση του άγνωστου τότε Μίλτου Σαχτούρη.

Αλλά ας επανέλθουμε στην Λησμονημένη από την "Εποχή της Μελισσάνθης".
Το τραγούδι, που στην ηχογράφηση ερμηνεύει η Μαρία Φαραντούρη, μαζί με την χορωδία του Τρίτου Προγράμματος, την Παιδική Χορωδία Ροτόντας Θεσσαλονίκης, στρατιωτική μπάντα και ορχήστρα, τελειώνει με το αρχικό μουσικό θέμα του Εθνικού Ύμνου (μελοποίηση Μάντζαρου). Ο συσχετισμός που επιδιώκει ο συνθέτης είναι προφανής... 

"Η Εποχή της Μελισσάνθης" απασχόλησε τον Χατζιδάκι πολύ πριν την ηχογράφησή της το 1980. Ο Νίκος Κυπουργός έχει δηλώσει πως "πολλά από τα κομμάτια του έργου, και μάλιστα τα βασικά -Μητέρα κι Αδελφή, Το φίλο μας που χάσαμε, Ενα ρολόι στο καπηλειό, Η Λησμονημένη, ο Επιτάφιος με τον ψάλτη και το σόλο μπουζούκι κ.ά.-, τα είχε συνθέσει κατά την παραμονή του στη Νέα Υόρκη, δηλαδή μεταξύ 1966-1972, που ήταν, κατά τη γνώμη μου, και η πιο δημιουργική περίοδος του Χατζιδάκι. Γιατί εκεί, όντας απομονωμένος και συγκεντρωμένος στο έργο του, έγραψε μια σειρά μεγάλα έργα και άρχισε και πολλά άλλα που είτε ολοκλήρωσε αργότερα, όπως η «Μελισσάνθη», είτε άφησε εν τέλει ανολοκλήρωτα. Σε μένα είχε στείλει δείγματα της δουλειάς του στη «Μελισσάνθη», ηχογραφημένα στο σπίτι του με τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Μερικές από τις ηχογραφήσεις αυτές της Ν. Υόρκης περιλήφθηκαν, 20 χρόνια μετά, στο δίσκο του «Λειτουργικά». Μια άλλη ηχογράφηση του καιρού εκείνου, που σώθηκε σε μια κασέτα μου, με τον ίδιο να τραγουδά το «Ρολόι στο καπηλειό», τη συμπεριλάβαμε στον δίσκο «Μάνος Χατζιδάκις 2000 Μ.Χ.»."

Πράγματι, στα Λειτουργικά (Σείριος, 1991) η Φλέρυ ερμηνεύει μοναδικά δύο τραγούδια από τη Μελισσάνθη: "Οι δρόμοι είναι σκοτεινοί" και το "Μητέρα κι αδελφή". 

Στο youtube ανακάλυψα κι ένα τρίτο. Την μελαγχολική Λησμονημένη. Είναι από την εποχή της Ν. Υόρκης, προφανώς με τον Χατζιδάκι στο πιάνο, και τη Φλέρυ να ψάλλει συγκλονιστικά την Ελλάδα που τής σπάσανε τα κόκκαλα τ' ασθενικά παιδιά... Το ενδιαφέρον είναι ότι στην ιδιωτική αυτή ηχογράφηση υπάρχει και μια χορωδία! Το πώς προέκυψε και ποιοί την αποτελούσαν παραμένει ακόμα αναπάντητο.
Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα τραγούδι εθνικού περιεχομένου.
Ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω...

Στίχοι-μουσική: Μάνος Χατζιδάκις 

Σηκώθηκεν ο άνεμος 

Και σκίζει τα πανιά μας 

Πέφτει η βροχή και μούσκεψε 

Τα πιο κρυφά όνειρά μας 

Μα εσύ μικρή τρελή και παραπονεμένη 

Τόλεγες πως θα γίνουσαν  

Μικρή λησμονημένη; 

Σε πάτησαν τα πόδια μας 

Σε μάτωσεν η βιά μας 

Σου σπάσανε τα κόκκαλα 

Τ΄ ασθενικά παιδιά μας 

Κι όταν ξερή κι αναίσθητη σε πέταξαν στο χώμα 

Ποιος τάχα σε θυμήθηκε 

Έτσι θλιμμένη 

Μικρή λησμονημένη;