"ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΚΡΩΣΙΜΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ" ΤΟΥ ΝΤΙΝΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος... (Καβάφης) 

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

mikropragmata.lifo.gr

Βαθύς γνώστης των εκκλησιαστικών πραγμάτων, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος που μετέστη εκ των λυπηρών του βίου τούτου εις τα θυμηδέστερα, γνώριζε την περίφημη αγιογραφία του αββά Σισώη, ο οποίος παριστάνεται να στέκεται μπροστά στον ανοιχτό τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και φρίττων να θρηνεί «το άστατον του καιρού και της δόξης της προσκαίρου...». 

Έχων διαρκή μνήμην θανάτου ο Χριστιανόπουλος επέλεξε την αγιογραφία του αββά Σισώη, όπως την φιλοτέχνησε στα 1951 ο μακαριστός Φώτης Κόντογλου στον Ι. Καθεδρικό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Παιανίας Αττικής, για να την βάλει ως εξώφυλλο στην δική του «Νεκρώσιμη Ακολουθία»! 

Το χριστιανόπουλο που πήγαινε "με χαρά" στα κατηχητικά της δεκαετίας του '40 στη Σαλονίκη, έγινε ο "αιρετικός" Ντίνος Χριστιανόπουλος, ήτοι: ο αμαρτωλός ποιητής, με την ειρωνεία που σε διαπερνά σύγκορμο, με την απολυτότητα στο λόγο και την έκφραση, με την επιθετικότητα συχνάκις προς πολλούς, με μια γλώσσα που επιβεβαιώνει πανηγυρικά την παροιμία: κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει! 

Για τη συμμετοχή στα κατηχητικά ο Γιώργος Ιωάννου έγραψε ότι τα νιάτα και η ζωή πολλών παιδιών «σημαδεύτηκαν ανεξίτηλα, για να μην πω ρημάχτηκαν, από την εμπλοκή εκείνη». Αντιθέτως, ο Χριστιανόπουλος περιγράφει την εμπειρία ως μάλλον θετική. Στην πρώτη του ποιητική συλλογή «Εποχή των ισχνών αγελάδων», που κυκλοφόρησε το 1950, η επίδραση των εκκλησιαστικών κειμένων είναι εμφανής, αφού τα περισσότερα από τα ποιήματα που τη συγκροτούν αναφέρονται σε θέματα που έχουν σχέση με τη Βίβλο και με τη χριστιανική παράδοση. 

Στους ...κάτω χρόνους του βίου του καταπιάστηκε με την απόδοση στα νέα ελληνικά του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου (Το Ροδακιό, 1997) – και σε αυτόνομη έκδοση «Η επί του όρους ομιλία του Κυρίου» [Ματθ. Κεφ. Ε΄-Ζ΄] (Μπιλιέτο, 2014) - αλλά και με αποσπάσματα από την περίφημη Νεκρώσιμη Ακολουθία του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού (εκδόσεις Μπιλιέτο, Παιανία, σ. 48, 2009). Τι θα συνεισέφερε μ' αυτό του το εγχείρημα; Ίσως ένα δίλεπτο, μα μάς είναι απαραίτητο. 

Ο Χριστιανόπουλος μεταφράζει τη νέα ελληνική τα κατ’ ήχον νεκρώσιμα ιδιόμελα «Ιωάννου μοναχού του Δαμασκηνού», το Αποστολικό Ανάγνωσμα (Προς Θεσσαλονικείς Α΄ Επιστολή του Αποστόλου Παύλου, Δ΄ 13-17), το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα (εκ του κατά Ιωάννην Αγίου Ευαγγελίου, Ε΄ 24-30), το πρώτο τροπάριο «κατά τον τελευταίον ασπασμόν του λειψάνου», το γνωστό «Δεύτε τελευταίον ασπασμόν...», αλλά και το δοξαστικό «Ορώντες με άφωνον και άπνουν προκείμενον, κλαύσατε πάντες επ’ εμέ...», το οποίο σπάνια ψάλλεται πια. Ο Χριστιανόπουλος γνώριζε την ποιητική και οντολογική του δύναμη! Και το μικρό βιβλίο κλείνει με το «επί του τάφου», «Ραντιείς με υσσώπω και καθαρισθήσομαι...» και «Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής...». Ο τελευταίος στίχος είναι το γνωστό: «Χώμα είσαι και στο χώμα θα γυρίσεις». 

Η μεταφραστική του ακρίβεια και η ποιητική του υπόσταση συνθέτουν ένα πολύ ενδιαφέρον μίγμα. Σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να το προσπεράσουμε. Με την ευχή της εμπέδωσης της ματαιότητας. Κατά το δυνατόν... Και καθ' ημέραν... Και σ' αυτή την μεταγραφή του, ο Χριστιανόπουλος αρνείται να χρησιμοποιήσει τον λόγο συγκινησιακά, παρότι το θέμα θα ευνοούσε τέτοιου είδους χρήση. Οι μεγάλες αλήθειες που λέγονται σαν να είναι αυτονόητα πράγματα και η απουσία ουσιαστικών αναφορών σε άλλα κείμενα της εκκλησιαστικής παράδοσης, δίνουν στο κείμενο αυτό μία σπάνια ομορφιά και μία πρωτογενή, αυτοφυή λάμψη. 

Ιδού τέσσερα σύντομα αποσπάσματα: 

«Σαν λουλούδι μαραίνεται και σαν όνειρο χάνεται, και διαλύεται κάθε άνθρωπος». «Αλίμονο, τι αγώνα κάνει η ψυχή, όταν χωρίζεται απ' το σώμα! Αλίμονο, τι δάκρυα χύνει τότε και κανείς δεν βρίσκεται να την ελεήσει! Στρέφει τα μάτια στους αγγέλους, μα ικετεύει άδικα. Απλώνει τα χέρια στους ανθρώπους, μα ποιος να τη βοηθήσει;». «Πράγματι, πόσο είναι φοβερό το μυστήριο του θανάτου! Πώς η ψυχή χωρίζεται απότομα απ' το σώμα, και χάνεται αυτή η αρμονία, κι ο τόσο φυσικός δεσμός της συνυπάρξεως κόβεται με τη θέληση του Θεού». «Θρηνώ και οδύρομαι, όταν εννοήσω τον θάνατο, και δω την ωραιότητα, που πλάστηκε για μας ολόιδια με την εικόνα του Θεού, στους τάφους να την κατεβάζουν, χωρίς μορφή, χωρίς σκοπό, χωρίς κανένα σχήμα. Ω τι θαύμα είν' ετούτο, ετούτο το μυστήριο που γίνεται για μας! Πώς στη φθορά παραδοθήκαμε, πώς με τον θάνατο δεθήκαμε;». 

Το κείμενο του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού δημοσιεύεται αντικριστά με τη μετάφραση κι έτσι μπορεί ο αναγνώστης να παρατηρήσει την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας μέσα στον χρόνο. Από τη μονή του Αγίου Σάββα, κοντά στην Ιερουσαλήμ, του 9ου αιώνα, ώς τη Θεσσαλονίκη του 21ου αιώνα η εικόνα της ελληνικής γλώσσας είναι ενιαία, με κάποιες σημαντικές ωστόσο και ενδιαφέρουσες αλλαγές στη μορφή και στις σημασίες των λέξεων. 

Ο συγγραφέας Διονύσης Στεργιούλας παρατηρεί: "Η μεταφραστική του άποψη συνδυάζει το σεβασμό στον εσωτερικό ρυθμό του πρωτοτύπου και την απόλυτη μεταφραστική ακρίβεια κατά τη μεταφορά στην τωρινή μορφή της ελληνικής γλώσσας, εκτός από εκείνα τα δύσκολα ή ασαφή σημεία όπου ο φιλόλογος αποσύρεται, για να δώσει τη θέση του στην ποιητική διαίσθηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ακόμη και οι λεπτότατες αποχρώσεις μεταξύ κάποιων λέξεων αποκτούν σημασία και προσθέτουν ή αφαιρούν από το ειδικό βάρος της μετάφρασης, σε σύγκριση πάντα με το πρωτότυπο κείμενο. Ενα παράδειγμα: η γνωστή φράση της νεκρώσιμης ακολουθίας «μία ροπή και ταύτα πάντα θάνατος διαδέχεται» μεταφράζεται: «λίγο να γύρει η ζυγαριά, και όλα αυτά τα διαδέχεται ο θάνατος». Σε άλλα σημεία, η λέξη «βιαίως» μεταφράζεται «απότομα», η έκφραση «επελθών γαρ ο θάνατος» αποδίδεται «γιατί μόλις ορμήσει ο θάνατος», ενώ η έκφραση «της βρώσεως μετέσχε» αποδίδεται «πήρε μέρος στο φαγί»." 

Εδώ, όμως, θέλω να ...διορθώσω τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και εξηγούμαι. Στο "Εντευκτήριο" (Διαγώνιος 1989), που περιλαμβάνει διάφορες μεταφράσεις του, υπάρχει κι ένα τροπάριο που αποδίδεται στον νηπτικό συγγραφέα Πέτρο Δαμασκηνό (σ.23), ενώ είναι του Ιωάννη. Πρόκειται για το τροπάριο "Έθελξας πόθω με Χριστέ..." από την θ' ωδή του β' Κανόνος του Όρθρου στην εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, το οποίο συναντάμε και στην Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως: «’Εθελξας πόθω με, Χριστέ, και ηλλοίωσας τω θείω σου έρωτι. αλλά κατάφλεξον πυρί αύλω τας αμαρτίας μου, και εμπλησθήναι της εν σοι τρυφής καταξίωσον, ίνα των δύο σκιρτών μεγαλύνω, αγαθέ, παρουσίας σου». 

Άρα, ο Χριστιανόπουλος απέδωσε Ιωάννη Δαμασκηνό στα νέα ελληνικά ήδη στο "Εντευκτήριο" και μάλιστα έναν ερωτικό ύμνο προς τον Δεσπότη Χριστό, γεγονός που κάτι δηλώνει... 

Αιωνία του η μνήμη!