Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΠΕΖΟΣ...

Ο Δημήτρης Μαρωνίτης

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ήταν καλοκαίρι του 1989, αν θυμάμαι καλά, όταν πρωτάκουσα την ε’ ραψωδία από την Οδύσσεια, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη, στο πλαίσιο του Διεθνούς – τότε – Φεστιβάλ Πάτρας που διηύθυνε ο Θάνος Μικρούτσικος. Στο κάστρο της Πάτρας, λοιπόν, υπό μορφήν θεατρικού αναλογίου, ο Δ. Μαρωνίτης και η Μάγια Λυμπεροπούλου απήγγειλαν την περίφημη ε’ ραψωδία – κατά πολλούς ερευνητές την πιο πλούσια σε εικόνες και ποίηση ραψωδία της Οδύσσειας. 

Η Μάγια Λυμπεροπούλου με συνεπήρε, Ο Δ. Μαρωνίτης δεν μου πολυάρεσε. Η μεταφραστική του απόπειρα μου δημιούργησε πολλά ερωτηματικά… Δεν την βρήκα ποιητική - έστω κάπως - μου φάνηκε χωρίς ρυθμό, με ενόχλησαν λέξεις και φράσεις της καθημερινότητας που ξεπρόβαλαν ξαφνικά χωρίς πειστική εξήγηση κ.α. 

Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Μαρωνίτης ολοκλήρωσε την Οδύσσεια, η οποία έτυχε πολύ μεγάλης δημοσιότητος, θεατρικών ανεβασμάτων, διθυραμβικών κριτικών κ.ο.κ. Ο Μαρωνίτης προβλήθηκε ως ο ομηριστής που «αναγέννησε» τα ομηρικά έπη, αφού καταπιάστηκε και με την Ιλιάδα, με αντίστοιχη μεγάλη απήχηση. Διαβάζοντας την Οδύσσειά του δεν ήταν λίγες οι φορές εκνευρίστηκα. Ένας τόσο σπουδαίος φιλόλογος, σκεφτόμουν, να μεταχειρίζεται ένα τέτοιο ποίημα τόσο πεζά… και μάλλον ιδεοληπτικά. 

Κατέφυγα στην μετάφραση Καζαντζάκη – Κακριδή (η Οδύσσεια είναι κυρίως έργο του Κακριδή) για να δω κάποια πράγματα, και διαπιστώνω έκπληκτος ότι ο Μαρωνίτης έχει …δανειστεί δεκάδες φράσεις και λέξεις του Κακριδή αυτούσιες! Αυτό σημαίνει ότι γι’ αυτές τις εκφράσεις δεν μπήκε στον κόπο να παλαίψει με τις λέξεις, αλλά πήρε το έτοιμο υλικό, το οποίο βέβαια υπηρετούσε έναν ολότελα άλλο σκοπό: τον δεκαπεντασύλλαβο. Ενώ ο Μαρωνίτης επέλεξε τον ελεύθερο στίχο, άρα μίξις άμικτος! 

Ο ίδιος ο Μαρωνίτης λέει σε μια συνέντευξή του: «…επέλεξα τον ελεύθερο στίχο. Επίσης είπα "όχι" στην ψευδο-μουσική απόδοση του κειμένου, στοχεύοντας σε μία απόδοση που ανασύρεται μέσα από τον αρχαίο λόγο και την ανάσα του, την εισπνοή και εκπνοή του. Προσπάθησα να εισαγάγω επίσης μία πιο μοντέρνα σύνταξη και λεξιλόγιο». 

Αν έτσι έχουν τα πράγματα, πώς εξηγείται η συχνή αναφορά στην μετάφραση Κακριδή; Κι ακόμα τι σημαίνει «μοντέρνα σύνταξη», όταν πολλές προτάσεις παραμένουν νοηματικά μετέωρες; 

Λυπούμαι που ένας τόσο σημαντικός φιλόλογος, όπως ο Δ. Μαρωνίτης, αρκέστηκε σε μια μεταφραστική εργασία των ομηρικών επών κι όχι σε μια απόδοση «με λογισμό και μ’ όνειρο».

Νομίζω πως είναι ακατάλληλη όχι μόνο για το σχολείο (διδάσκονται στο Γυμνάσιο και η Οδύσσεια και η Ιλιάδα) – κι αυτή είναι η γνώμη πολλών εκπαιδευτικών – αλλά και για το θέατρο, όπου τυγχάνει επίσης πολλαπλών ανεβασμάτων (ενίοτε μαμούθ!) 

Άμποτες να αξιωθούμε μιας σύγχρονης, ποιητικής και με ρυθμό μετάφρασης των ομηρικών επών, πέρα από τη λογική της δημοσιότητας και της "επικαιροποίησης".