Ο Καβάφης τη φετινή χρονιά που γιορτάζουμε τη διπλή επέτειο, μοιάζει να παίρνει ένα είδος εκδίκησης. Ποιητικής, φυσικά, εκδίκησης από όλους εκείνους που τον πολέμησαν άγρια και τον αμφισβήτησαν ως ποιητή.
Αλλά ας μη σταθούμε και τόσο σε μεμψίμοιρα θέματα ή, ακόμη, και σε πρόσωπα που τα περισσότερα τα σκέπασαν οι προσχώσεις της λήθης. Σήμερα, πλέον, ο Καβάφης δεν έχει αρνητές. Η παραδοχή του Αλεξανδρινού ως μείζονος ποιητή του κόσμου, είναι οριστικά καθολική. Αυτό ανήκει πλέον στα ποιητικά μας αυτονόητα. Πρόκειται για ποιητή παγκόσμιας εμβέλειας.
Δε θα συνιστούσε, επομένως, ένα είδος υπερβολής, αν θέταμε το ερώτημα: ο Καβάφης ανήκει, όντως, στους μείζονες ποιητές του κόσμου; Κάποιοι, βέβαια, δε θέλουν να θέτουν τέτοια ερωτήματα. Δεν έχουν νόημα, υποστηρίζουν. Εξάλλου, λένε, θα μας κατηγορήσουν εύκολα για ποιητικό σωβινισμό. Φυσικά! Η Ελλάδα έχει δεδομένο και αυτονόητο το δικαίωμα να επαίρεται για τρία, κυρίως, πράγματα: για τη λάμπουσα διάχυση ενός στίλβοντος μεταφυσικά φωτός· για την «Παντάνασσα ελληνίδα θάλασσα», για τον ποιητικό της πολιτισμό από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι και σήμερα. Σ’ αυτόν τον ποιητικό πολιτισμό ανήκει, ως προεξάρχων του χορού, ο Καβάφης. Μπορεί, λοιπόν, να αναμετρηθεί, ως ποιητικό μέγεθος, με όλους τους μείζονες ποιητές του κόσμου.
Υπάρχουν, εξάλλου, και κάποια συγκεκριμένα περιστατικά και γεγονότα που βεβαιώνουν, έμπρακτα και απτά, τη μέγιστη μεταθανάτια δόξα του Καβάφη. Πρόκειται για μια δόξα όχι ρευστή και αφηρημένη. Αντίθετα, είναι δόξα απτή, ορατή, βεβαιωμένη και από συγκεκριμένα δημόσια περιστατικά.
Να δούμε, όμως, τα πράγματα στις λεπτομέρειές τους. Ο Καβάφης, όσο ζούσε – το ξέρουμε όλοι αυτό – δε γνώρισε την καθολική κατάφαση και αναγνώριση. Είχε πολλούς αρνητές, όπως βέβαια και ένθερμους λάτρεις και μαχητικούς υποστηρικτές. Στην Ελλάδα υπήρξε οργανωμένο αντικαβαφικό μέτωπο. Ακόμα και τον Παλαμά, τον μείζονα τότε έλληνα ποιητή, είχαν παρασύρει στο αντικαβαφικό ρεύμα.
Όμως, ο ίδιος ο Καβάφης, παρόλο το κλίμα αρνητισμού και ευτελούς πολεμικής, είχε σαφή επίγνωση της αξίας του και του ποιητικού του μεγέθους. Είναι τυχαίο και συνιστά περίπτωση ποιητικού ναρκισσισμού η φράση που είπε κάποτε;(=Εγώ είμαι ποιητής του μέλλοντος). Τα χρόνια που κύλησαν τον δικαίωσαν απόλυτα, έστω και μεταθανάτια. Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα είχε πλέον πολιτογραφηθεί στους μείζονες ποιητές του κόσμου.
Αυτήν, ακριβώς, τη μεταθανάτια δόξα του Καβάφη, χαρακτήρισα προηγουμένως απτή και ορατή. Θα αρκούσαν, πιστεύω, δύο μόνο περιστατικά, ένα πολύ πρόσφατο και το άλλο κάπως πιο παλιό, για να καταδείξουν την έννοια αυτής της ορατής μεταθανάτιας δόξας.
Πρώτα, το πιο πρόσφατο. Την περασμένη άνοιξη, Απρίλη μήνα, οργανώθηκε από το Ζωγράφειο Λύκειο της Πόλης, σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη της Θεσσαλονίκης, μαθητικό συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη αφιερωμένο στον Καβάφη. Ενεργό ανάμιξη και παρουσία είχε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Το σημαντικότερο: στη Σχολή της Χάλκης ο Πατριάρχης απήγγειλε τις Θερμοπύλες του Καβάφη.
Φυσικά και δεν πρόκειται για ένα τυχαίο γεγονός. Θα έλεγα μάλιστα ότι θα πρέπει να θεωρηθεί έμπρακτη μεταθανάτια αναγνώριση της καβαφικής μεγαλοσύνης από τον προκαθήμενο της Ορθοδοξίας, που ιστορικά πάντα κυριαρχείται από ένα πνεύμα αντικοσμικότητας και συντηρητισμού.
Η γενέτειρα, λοιπόν, πόλη, η Κωνσταντινούπολη, απέδωσε τη μέγιστη τιμή στον ποιητή Καβάφη και μάλιστα δια στόματος Οικουμενικού Πατριάρχη. Μ’ αυτήν, ακριβώς, την έννοια, δηλαδή με βάση το γεγονός ότι η ποίηση ενός ποιητή γίνεται λόγος φθεγγόμενος από την κορυφή της Ορθοδοξίας, μίλησα για δόξα απτή και ορατή.
Να δούμε, όμως, και το παλαιότερο περιστατικό. Όταν πέθανε η Τζάκι Κένεντι – Ωνάση, ο τότε σύντροφός της Μορίς Τέμπλσμαν, την ώρα της επικήδειας τελετής, απήγγειλε, σύμφωνα και με επιθυμία της εκλειπούσας, το ποίημα του Καβάφη Ιθάκη. Η εξόδιος λειτουργία μεταδιδόταν από τα ΜΜΕ της Αμερικής και ο καβαφικός λόγος, απαγγελλόμενος και πάλι δημόσια, σε επίσημο γεγονός, γινόταν ακουστός σε εκατομμύρια κόσμο. Την άλλη μέρα, όπως έγραψαν οι πιο έγκριτες εφημερίδες, σημείωσε ρεκόρ πωλήσεων η ποίηση του Καβάφη μεταφρασμένη στα αγγλικά από τον Εντμουντ Κήλυ.
Ποιητής, λοιπόν, ο Καβάφης μέγιστος. Ποιητής παγκόσμιας εμβέλειας. Και αυτό δεν είναι απλώς σχήμα λόγου και επινόημα του κριτικού λόγου. Είναι γεγονός. Η καβαφική ποίηση σημαδεύει όλες τις στιγμές της ζωής μας. Τον άνθρωπο του σήμερα εκφράζει, τον ηττημένο, που ζει δραματικά την πτώση, τη συντριβή και την ήττα.
φιλόλογος - συγγραφέας
Ιούνιος 2013
Ιούνιος 2013
1 σχόλιο:
Η Καβαφολαγνεία συνεχίζεται....
Δημοσίευση σχολίου