ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΪΟΥ

Ήθελα από μέρες να γράψω για την μεγάλη Αγγελική Λαΐου που έφυγε προ ημερών. Δεν είχα τον χρόνο. Έτσι σήμερα καταφεύγω στο εξαιρετικό κείμενο του Νίκου Μπακουνάκη που δημοσιεύεται στο Βήμα της Κυριακής, με τίτλο Ο θάνατος της ακαδημαϊκού. Ελαχιστότατος φόρος τιμής στη μνήμη της.

Στα ψιλά πέρασε ο θάνατος της βυζαντινολόγου Αγγελικής Λαΐου. Είναι και αυτό ένας δείκτης - από μια άλλη οπτική γωνία - του τεράστιου πολιτιστικού ελλείμματος της κοινωνίας μας. Δείχνει την περιφρόνηση προς την επιστήμη. Μια περιφρόνηση που εκφράζεται με ποικίλους τρόπους, ιδιαίτερα στις μέρες μας μέσα από την απαξίωση του Πανεπιστημίου. Δείχνει επίσης αμηχανία απέναντι στον επιστήμονα, ιδιαίτερα αν αυτός δεν είναι «νομιμοποιημένος» από τα ΜΜΕ, εννοώ δεν είναι μια κοινόχρηστη «ομιλούσα κεφαλή». Σήμερα η κοινωνία μας βαριέται να ψάξει για τις αξίες και για το αυθεντικό. Βολεύεται με τα κίβδηλα- ακόμη και όταν τα περιγελάει. Αλλά μια κοινωνία που δεν μπορεί να αναγνωρίσει το αυθεντικό, δεν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα στον δημιουργό και στον παραχαράκτη, και το χειρότερο δεν αισθάνεται την ανάγκη να βρει και να αναγνωρίσει τις πραγματικές αξίες είναι καταδικασμένη να ανακυκλώνει το ασήμαντο και τις ασημαντότητες. Και η ανακύκλωση καλύπτει όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής, από τα ΜΜΕ έως την πολιτική. Αισθάνομαι πως είμαι αφελής γράφοντας αυτά. Δεν με νοιάζει. Μου αρκεί που επισημαίνω το αυτονόητο. Δεν είχα γνωρίσει την Αγγελική Λαΐου. Την έβλεπα στη Σίφνο, σε καλοκαιρινές διακοπές, ενώ την είχα δει, για τελευταία φορά, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, τον Ιούνιο του 2007 καθώς παρουσίαζε τον μεγάλο ιστορικό της ύστερης αρχαιότητας Πίτερ Μπράουν. Η υπόσχεση μιας συνέντευξης έμεινε οριστικά μετέωρη.

Η Αγγελική Λαΐου είναι από τους πρωτοπόρους που άνοιξαν τον δρόμο σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα «επανανακάλυψη» του Βυζαντίου, δουλεύοντας σε ιδρύματα τεράστιου κύρους όπως το Χάρβαρντ και το κέντρο βυζαντινών ερευνών του Χάρβαρντ στο Ντάμπαρτον Οουκς. Η επιτυχία της έκθεσης «Βυζάντιο» που γίνεται τώρα στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου και η μεγάλη απήχησή της στα βρετανικά και διεθνή Μέσα δείχνει το πώς πλέον οι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν το Βυζάντιο ως θεμέλιο ολόκληρης της ευρωπαϊκής μεσαιωνικής περιόδου. Είναι μια αναγνώριση όχι μόνο επιστημονική αλλά και ιδεολογική και πολιτική. Η Αγγελική Λαΐου ανήκει λοιπόν σε αυτούς που άνοιξαν τον δρόμο. Οι περισσότεροι έλληνες αναγνώστες γνωρίσαμε τη Λαΐου μέσα από το βιβλίο της Η αγροτική κοινωνία στην ύστερη βυζαντινή εποχή που εκδόθηκε στα ελληνικά το 1987, από το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, δέκα χρόνια μετά την αγγλική έκδοση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Πρίνστον. Με κέντρο ένα χωριό της Μακεδονίας, το Γομάτου, στην Ανατολική Χαλκιδική- μια περιοχή επίκαιρη λόγω του σκανδάλου του Βατοπαιδίου- η Αγγελική Λαΐου διερευνά τα κοινωνικά και δημογραφικά φαινόμενα μιας βυζαντινής κοινωνίας στις αρχές του 14ου αιώνα. Είναι συναρπαστικό το βιβλίο αυτό και το συστήνω σε όσους θέλουν να δουν το Βυζάντιο από μια άλλη πλευρά, έξω από τα στερεότυπα. Η αφηγηματική ικανότητα της Λαΐου ανασυσταίνει έναν ολόκληρο αγροτικό κόσμο που ζει στις παρυφές των ιδιοκτησιών των μοναστηριών του Αγίου Ορους. Υπάρχουν σελίδες σε αυτό το βιβλίο που μπορούν να διαβαστούν σαν διηγήματα. Για παράδειγμα, οι σελίδες που αφορούν τα ονόματα, τόσο τα βαφτιστικά όσο και τα επώνυμα. Είναι εντυπωσιακό ότι σε μια κοινωνία τόσο απροκάλυπτα χριστιανική αφθονούν τα μη χριστιανικά ονόματα. Η Λαΐου κατορθώνει να προσωποποιεί την ιστορία. Και είναι τουλάχιστον συναρπαστικές οι σελίδες που περιγράφουν τη ζωή μιας Μαρίας, από τη στιγμή της γέννησης έως τη στιγμή του θανάτου. Είχε γεννηθεί το 1300 στο Γομάτου.

Διαβάστε επίσης στην Μυριόβιβλο το πόνημα της Αγγελικής Λαΐου Byzantium and the West. From: Angeliki E.Laiou - Henry Maguire (eds.), Byzantium, A World Civilization, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, D.C., 1992.