ΤΑ ΙΔΙΟΜΕΛΑ ΤΩΝ ΚΥΡΙΑΚΩΝ ΤΗΣ Μ. ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ

Του Π.Α. Ανδριόπουλου

Οι Κατανυκτικοί Εσπερινοί, τα απογεύματα των Κυριακών της Μ. Τεσσαρακοστής, ήταν μια από τις σημαντικές λειτουργικές στιγμές του μακαριστού Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου (Βαλληνδρά).

Ο ίδιος, χοροστατών, έψαλλε κατανυκτικά, αλλά με ιερό πάθος, τα του δεξιού χορού - από το Τριώδιο του Εμμανουήλ Φαρλέκα, ήτοι σμυρνέϊκη παράδοση - ενώ ο χορός ψαλτών τα του αριστερού.

Κορυφαία στιγμή του Εσπερινού η ερμηνεία των Μ. Προκειμένων (Μή αποστρέψης και Έδωκας κληρονομίαν) από τον μακαριστό Νικόδημο. Έψαλλε, ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της εν Πάτραις αρχιερατείας του, και το ιδιόμελο των αποστίχων - πλαισιωμένος από τους ψάλτες - στο περίφημο μέλος του Ιακώβου Πρωτοψάλτου.

Ευτυχώς ο γνωστός φιλόλογος, αείμνηστος Μανόλης Χατζηγιακουμής ενέταξε στο μνημειώδες πρόγραμμά του ηχογραφήσεων εκκλησιαστικής μουσικής και τα ιδιόμελα του Ιακώβου, τα οποία ηχογράφησε ο Δεσπότης τον Φεβρουάριο του 1988. Λίγο μετά κυκλοφόρησαν "ανεπίσημα" τα ιδιόμελα σε μια κασέτα, η οποία πήγαινε από χέρι σε χέρι (διά της αντιγραφής εννοείται). Τα ιδιόμελα είχαν μεταδοθεί επανειλημμένως από το κρατικό ραδιόφωνο, στις εκπομπές του μακαριστού Λυκούργου Αγγελόπουλου για την βυζαντινή μουσική. 

Μόλις το 2010 έγινε η επίσημη κυκλοφορία του ψηφιακού δίσκου - με θαυμάσια ψηφιακή επεξεργασία - στο Β' μέρος της κασετίνας με τα Δοξαστικά του Ιακώβου που επιμελήθηκε ο Μανόλης Χατζηγιακουμής (έκδοση Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων).

Η έκδοση του Ιακώβου είναι έργο μεγίστης σημασίας και αξίας. Τα δοξαστικά του όλου ενιαυτού ερμηνεύονται από τον μακαριστό αγιορείτη πρωτοψάλτη πατέρα Διονύσιο Φιρφιρή (δίσκος 1ος-22ος), επίσης (7) από τον Γέροντα Κυπριανό (δίσκος 23ος) και (7), τα Ιδιόμελα, από τον μητροπολίτη Νικόδημο Βαλληνδρά (δίσκος 24ος).

Τα πλήρη περιεχόμενα του δίσκου έχουν ως εξής:

CD EIKOΣTO TΕΤΑΡΤO

Iδιόμελα Kυριακών M. Tεσσαρακοστής

Ψάλλει ο Μητροπολίτης Nικόδημος Bαλληνδράς

Διάρκεια 52'.46''  
- Έλαμψεν η χάρις σου ηχ δ' Πα. Kυριακής Tυροφάγου Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 194-97. Διάρκεια 7'.50''.

- Δεύτε εκκαθάρωμεν ηχ πλ δ'. A' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 204-06. Διάρκεια 6'.51''.

- Xαλινούς αποπτύσας ηχ πλ δ'. B' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 210-12. Διάρκεια 7'.05''.

- Aτενίσαι το όμμα ηχ πλ δ'. Γ' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 218-20. Διάρκεια 5'.05''.

- O τον αμπελώνα ηχ βαρύς Γα. Δ' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 223-25. Διάρκεια 7'.19''.

- Λησταίς λογισμοίς ηχ πλ β'. Δ' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας έτερον ιδιόμελον. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 225-28. Διάρκεια 8'.08''.

- Θαυμαστή του Σωτήρος ηχ α' Kε. E' Kυριακής Nηστειών Eσπέρας. Δοξαστάριο, τόμ. B', σ. 238-42. Διάρκεια 10'.13''.

Γράφει ο Μανόλης Χατζηγιακουμής για τα ιδιόμελα του Ιακώβου από τον αείμνηστο Πατρών:

"Η ερμηνεία του μητροπολίτη Νικοδήμου Βαλληνδρά στα Ιδιόμελα της Μ. Τεσσαρακοστής είναι εξαιρετικά έντεχνη και ιδιότεχνη. Πέρα από τον σταθερό και στιβαρό χρόνο και ρυθμό, την πεποικιλμένη εκφορά, τη συνεκτική διατύπωση των μουσικών γραμμών και φράσεων, πρέπει κυρίως να τονισθεί το εξαγγελτικό και επίσημο ύφος, ιδιοπρόσωπο και επιβλητικό, η εξπρεσιονιστική διαγραφή αισθημάτων και διανοημάτων, γενικότερα η προφορά και το ήθος, τα οποία παραπέμπουν περισσότερο προς τον πατριαρχικό τρόπο ψαλμώδησης αντίστοιχων μελών. Τα Ιδιόμελα του Ιακώβου, όπως ψάλλονται εδώ από τον μητροπολίτη Νικόδημο Βαλληνδρά, αποτελούν ένα συνάλληλο, και παράλληλο, άκουσμα, το οποίο αναδεικνύει, εξίσου έξοχα, τον ιστορικό και παλαιότροπο χαρακτήρα των τόσο ειδικών και όντως εκκλησιαστικών αυτών μελών".

Παραθέτουμε εδώ το ιδιόμελο Ατενίσαι το όμμα σε ήχο πλ. δ', το οποίο ψάλλεται στον Κατανυκτικό Εσπερινό της Γ' Κυριακής των Νηστειών, της Σταυροπροσκυνήσεως. Η ερμηνεία του Δεσπότη είναι ανεπανάληπτη!
Ατενίσαι το όμμα εις ουρανόν ου τολμώ ο τάλας εγώ εκ των πονηρών μου πράξεων. Αλλ' ως ο Τελώνης στενάξας κραυγάζω σοι ο Θεός ιλάσθητί μοι τώ αμαρτωλώ και φαρισαϊκής υποκρίσεως ρύσαί με ως μόνος εύσπλαγχνος.

"ΜΕΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΟΥ" ΤΗΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 26 ΜΑΡΤΙΟΥ ΣΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος), παρουσιάζει μια Μουσική Ποιητική εκδήλωση, με τίτλο «Μές στη μουσική μου», την Τετάρτη 26 Μαρτίου 2025 και ώρα 19.00, στην Αίθουσα Διδασκαλίας της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. 

Από τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Μίκη Θεοδωράκη, στον Villa-Lobos και τον Kurt Weil και στις συνθέσεις του Κωνσταντίνου Καραμπίνου. Μια εαρινή μουσική συνομιλία μουσικής και ποίησης, καθώς τα τραγούδια θα διαδέχονται ποιήματα, με τα πλήκτρα του πιάνου να δίνουν τον τόνο. 

Διαβάζονται ποιήματα των: Κ.Π. Καβάφη, Μαρίας Πολυδούρη, Μάτσης Χατζηλαζάρου, Μελισσάνθης, Μαρίας Λαϊνά, Ιουλίτας Ηλιοπούλου, Διονύση Καρατζά. 

Ερμηνεύουν: 

Κωνσταντίνος Καραμπίνος, πιάνο 

Ίλια Σταμπόλη, τραγούδι 

Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, τραγούδι – απαγγελία 

Φιλική συμμετοχή: Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας 

Παραγωγή: Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» 

Είσοδος ελεύθερη

Ο Κωνσταντίνος Καραμπίνος δίπλα στο πιάνο της Μαρίας Κάλλας 
στο Μουσείο Πέραν της Κωνσταντινούπολης 

Ο Κωνσταντίνος Καραμπίνος είναι 25 ετών, απόφοιτος του Α’ Αρσακείου Λυκείου Ψυχικού, απόφοιτος και υποψήφιος διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών (ΕΚΠΑ), μελλοντικός καρδιολόγος και πτυχιούχος και διπλωματούχος πιανίστας από το Ωδείο Αμαντέους. Η ενασχόλησή του με το πιάνο ξεκίνησε από την ηλικία των 7 ετών, αναπτύσσοντας με τον καιρό ιδιαίτερη αγάπη για τον Chopin, τον Μ. Χατζιδάκι και την λαϊκή και ρεμπέτικη ελληνική μουσική. Από τα σχολικά του χρόνια ξεκίνησε την ερασιτεχνική ενασχόλησή του με τη σύνθεση, γράφοντας μελωδίες και μελοποιώντας ποιήματα Καβάφη, Καρυωτάκη, αλλά και δικούς του στίχους. Παράλληλα, λάτρης των μαθηματικών, διακρίθηκε στις εθνικές μαθηματικές ολυμπιάδες, αλλά και στους εθνικούς διαγωνισμούς φυσικής και βιολογίας, ενώ ακόμη ασχολήθηκε σε υψηλό επίπεδο και με το μπάσκετ. Στα χρόνια του Πανεπιστημίου, αφιερώθηκε στην Ιατρική εκπαίδευση και έρευνα, με επτά δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά. Υπήρξε ενεργό μέλος στα Εργαστήρια Ιστολογίας- Εμβρυολογίας, Ανατομίας και Επιδημιολογίας- Βιοστατιστικής. Το 2022 έλαβε την 4μηνη υποτροφία SIPGA για βασική έρευνα στο εργαστήριο Foo Lab στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης. Στις τελευταίες Ολυμπιάδες Ιατρικής Γνώσης κατέκτησε δύο χρυσά και δύο αργυρά μετάλλια. Το 2023 έγινε δεκτός και εκπαιδεύτηκε στο καρδιολογικό κέντρο Mount Sinai Heart στη Νέα Υόρκη. Σήμερα είναι διπλωματούχος πιανίστας, δημοσιεύει συνθέσεις του στο κανάλι του στο YouTube και ονειρεύεται μια μουσική προσέγγιση του υπερβατικού, του αρχέγονου και του ανείπωτου. 

Στη συνέχεια συνέντευξη του Κωνσταντίνου Καραμπίνου στο πλαίσιο της σειράς εκπομπών "Προς Εκκλησιασμόν", που είναι μία παραγωγή του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού.

   

Η Ίλια Σταμπόλη είναι σοπράνο. Σπουδάζει στο τελευταίο έτος επί διπλώματι της τάξης του Δημήτρη Τηλιακού στο Ωδείο Αθηνών. Από μικρή ηλικία έχει τραγουδήσει ως μέλος χορωδίας αλλά και ως σολίστ στη σκηνή της στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο θέατρο "Ολύμπια", στο Ηρώδειο και στο κέντρο πολιτισμού "Σταύρος Νιάρχος". Το ρεπερτόριό της κυμαίνεται από την Αναγέννηση και το πρώιμο μπαρόκ έως και τα σύγχρονα έργα του Ρ. Στράους. Αποτελεί σταθερό μέλος του αναγεννησιακού πολυφωνικού συνόλου "Cantores Sancti Pauli" (διεύθ. Ιάσων Μαρμαράς) με το οποίο συμμετείχε στο Athens Baroque Festival τον Σεπτέμβριο του 2024 και με το οποίο επίσης πρόκειται να συμμετάσχει στο τρίτο Φεστιβάλ Λατρευτικής Μουσικής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, τον Απρίλιο του 2025. Έχει συνεργαστεί, σε πλαίσια masterclass, με καλλιτέχνες όπως ο Δημήτρης Τηλιακός, η Χριστίνα Πουλίτση και ο Δημήτρης Γιάκας. Τον Ιανουάριο του 2025 ερμήνευσε αποσπάσματα από τρεις όπερες του Mozart στα πλαίσια της παράστασης και του masterclass "É aperto a tutti quanti ", στη σκηνή Δημήτρης Μητρόπουλος. 

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΑΡΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΟΡΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΥ

Ένα ποίημα του Αλέξανδρου Μπάρα, όπως το διαβάζει ο μεγάλος Δημήτρης Χορν. 

Μια ανέκδοτη ηχογράφηση του 1962. 

Ο Αλέξανδρος Μπάρας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Μενέλαου Αναγνωστόπουλου, 1906-1990) γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε στην Αθήνα. Στα εφηβικά του χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έζησε για περισσότερο από δυο χρόνια στο Κάιρο της Αιγύπτου κοντά σε συγγενείς του. Γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς όμως να αποφοιτήσει ποτέ. Εργάστηκε για τριανταπέντε χρόνια ως υπάλληλος του Διπλωματικού Σώματος στο ελληνικό προξενείο της Κωνσταντινούπολης και από το 1966 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ταξίδεψε ανά τον κόσμο. Στο χώρο της λογοτεχνίας πρωτοεμφανίστηκε με δημοσιεύσεις ποιημάτων σε εφημερίδες του Καΐρου και της Κωνσταντινούπολης. Το 1929 έγινε γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους με τη δημοσίευση στο περιοδικό "Αλεξανδρινά Γράμματα" του ποιήματος "Η Κλεοπάτρα, η Σεμίραμις και η Θεοδώρα", που θεωρήθηκε πρωτοποριακό για την εποχή και το 1933 κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή του "Συνθέσεις". Συνεργάστηκε με τα λογοτεχνικά περιοδικά "Ρυθμός", "Νέα Εστία", "Νεοελληνικά Γράμματα", "Πειραϊκά Γράμματα", "Ποιητική Τέχνη", "Τέχνη", "Πυρσός", κ.ά. Ασχολήθηκε επίσης με την ποιητική μετάφραση (Ορχάν Βελή, Μπωντλαίρ, Ρεμπώ κ.α.), την πεζογραφία, την αρθρογραφία και την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Οι μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας τοποθετούν το έργο του Αλέξανδρου Μπάρα στο μεταίχμιο ανάμεσα στη μεσοπολεμική και τη νεώτερη ελληνική ποίηση, η οποία συνδυάζει επιρροές από την ειρωνεία του Καβάφη, τον κοσμοπολιτισμό του Κώστα Ουράνη, το πικρό χιούμορ του Καρυωτάκη και τις τάσεις της γαλλικής συμβολιστικής ποίησης. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Αλέξανδρου Μπάρα βλ. Μανώλης Γιαλουράκης , "Μπάρας Αλέξανδρος", στη "Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", τ. 10, Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Γουνελάς Δ., "Μπάρας Αλέξανδρος", στο "Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό", τ. 6, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1987 και Κώστας Στεργιόπουλος (επιμέλεια), "Αλέξανδρος Μπάρας", στο "Η ελληνική ποίηση· ανθολογία - γραμματολογία· Η ανανεωμένη παράδοση", Αθήνα, Σοκόλης, 1980, σελ. 482-485, Τάσος Κόρφης, "Ματιές στο λογοτεχνία του μεσοπολέμου", Αθήνα, Πρόσπερος, 1991, Γ, Βέης (επιμ.) "Αλέξανδρος Μπάρας", Αθήνα, Γαβριηλίδης, 2004, και Δώρα Μέντη, "Μπάρας Αλέξανδρος" στο "Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", Αθήνα, Πατάκης, 2007, σελ. 1486.

 

Η "Kλεοπάτρα", η "Σεμίραμις" κ' η "Θεοδώρα"

Ένα κάθε βδομάδα, 

στην ορισμένη μέρα, 

πάντα στην ίδιαν ώρα, 

τρία βαπόρια ωραία, 

η "Kλεοπάτρα", η "Σεμίραμις" κ' η "Θεοδώρα",

ανοίγουνται απ' την προκυμαία 

στις εννέα, 

πάντα για τον Περαία, 

το Mπρίντιζι και το Tριέστι, 

πάντα. 

Xωρίς μανούβρες κ' ελιγμούς 

και δισταγμούς 

κι' ανώφελα σφυρίγματα, 

στρέφουνε στ' ανοιχτά την πρώρα, 

η "Kλεοπάτρα", η "Σεμίραμις" κ' η "Θεοδώρα", 

σαν κάποιοι καλοαναθρεμμένοι 

που φεύγουν από ένα σαλόνι 

χωρίς ανούσιες χειραψίες 

και περιττές. 

Aνοίγουνται απ' την προκυμαία 

στις εννέα, 

πάντα για τον Περαία, 

το Mπρίντιζι και το Tριέστι, 

πάντα --και με το κρύο και με τη ζέστη. 

Πάνε 

να μουντζουρώσουν τα γαλάζια 

του Aιγαίου και της Mεσογείου 

με τους καπνούς των. 

Πάνε για να σκορπίσουνε τοπάζια 

τα φώτα τους μέσ' στα νερά 

τη νύχτα. 

Πάνε 

πάντα μ' ανθρώπους και μπαγκάζια... 

H "Kλεοπάτρα", η "Σεμίραμις" κ' η "Θεοδώρα", 

χρόνια τώρα, 

κάνουν τον ίδιο δρόμο, 

φτάνουν την ίδια μέρα, 

φεύγουν στην ίδιαν ώρα. 

Mοιάζουν υπάλληλοι γραφείων 

που γίνανε χρονόμετρα, 

που η πόρτα της δουλειάς, 

αν δεν τους δει μια μέρα να περάσουν 

από κάτω της, 

μπορεί να πέσει. 

(Όταν ο δρόμος είναι πάντα ίδιος 

τι τάχα αν είναι σε μια ολόκληρη Mεσόγειο 

ή απ' το σπίτι σ' άλλη συνοικία;) 

H "Kλεοπάτρα", η "Σεμίραμις" κ' η "Θεοδώρα" 

είναι καιρός και χρόνια πάνε τώρα 

του βαρεμού που ενοιώσαν την τυράννια, 

να περπατούν πάντα στον ίδιο δρόμο, 

να δένουνε πάντα στα ίδια λιμάνια. 

Aν ήμουν εγώ πλοίαρχος, 

ναι - si j'étais roi! -

αν ήμουν εγώ πλοίαρχος 

στην "Kλεοπάτρα", τη "Σεμίραμη", τη "Θεοδώρα", 

αν ήμουν εγώ πλοίαρχος 

με τέσσερα χρυσά γαλόνια 

κι αν μ' άφηναν στην ίδια αυτή γραμμή 

τόσα χρόνια, 

μια νύχτα σεληνόφεγγη, 

στη μέση του πελάγου, 

θ' ανέβαινα στο τέταρτο κατάστρωμα 

κι ενώ θ' ακούγουνταν η μουσική 

που θα' παιζε στης πρώτης θέσης τα σαλόνια, 

με τη μεγάλη μου στολή, 

με τα χρυσά μου τα γαλόνια 

και τα χρυσά μου τα παράσημα, 

θα' γραφα μιαν αρμονικότατη καμπύλη 

από το τέταρτο κατάστρωμα 

μέσ' στα νερά, 

έτσι με τα χρυσά μου, 

σαν αστήρ διάττων 

σαν ήρως ανεξήγητων θανάτων.

Στη συνέχεια ένα τραγούδι του Θάνου Μικρούτσικου σε ποίηση του Αλέξανδρου Μπάρα. Ηχογραφήθηκε το 1998 στο σπίτι του συνθέτη από τον Νίκο Εσπιαλίδη.

   

Μοναξιά (Αλέξανδρος Μπάρας) 

Είναι το πυκνό συλλαλητήριο 

που οργανώνει μόνος ένας, μόνος, 

κάπου ένα μαχαίρι είναι που βρέθηκε 

δίχως ν’ ακουστεί κανένας φόνος. 

Όπλου είναι βολή χωρίς αντήχηση 

στη μεγάλην άμμο μιας Σαχάρας, 

πάνω μια χλωμή λειψή πανσέληνος 

λιώνει σαν κεράκι της δεκάρας… 

Είναι μια σημαία που ξεχάστηκε 

στον ιστό μετά τη δύση του ηλίου, 

ξέθωρο ένα ράκος που φυλάχτηκε 

από εσθήτα περασμένου μεγαλείου. 

Έρημος σταθμός το μεσονύχτιο 

υπογείων αστικών σιδηροδρόμων, 

πέτρες φορτωμένον είναι φέρετρο 

που το πάνε τέσσερις στον ώμον. 

Βάρκα είναι στο πέλαγο τ’ απέραντο 

μ’ ένα σκελετό για κωπηλάτη 

που ήλιος κατακόρυφος τον στέγνωσε 

και τον λεύκανε της θάλασσας τ’ αλάτι. 

Είναι το πουλί που μόνο ξώμεινε 

μίλια απ’ το κυρίαρχο κοπάδι, 

πίσω του το φως της μέρας σβήνεται. 

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ "Ο ΠΛΑΤΕΡΟ ΚΙ ΕΓΩ"

Τρεις καλλιτέχνες παρουσίασαν την Κυριακή 16 Μαρτίου 2025 στον Πολυχώρο «Πόλις» (Ν. Ηράκλειο) ένα εμβληματικό κείμενο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το πεζοποίημα "Ο Πλατέρο κι εγώ" του νομπελίστα Ισπανού ποιητή Juan Ramón Jiménez (1881-1958) σε μουσική του Ιταλού συνθέτη Mario Castelnuovo-Tedesco (1895-1968). 

Στην αφήγηση ήταν η Δάφνη Πανουργιά, κιθάρα η Αλεξάνδρα Χριστοδήμου και Video art ο Κωστής Παπαδόπουλος. Προλόγισε ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος. 

Συνθέτες, μουσικοί και πολλοί φιλόμουσοι κατέκλυσαν τον χώρο, απόλαυσαν την μουσική ποιητική των Jiménez - Tedesco, που σπάνια παρουσιάζεται, και καταχειροκρότησαν τους συντελεστές. 

Παραθέτουμε χαρακτηριστικά στιγμιότυπα. 

ΣΥΜΦΩΝΙΚΟΣ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Ο Μίκης Θεοδωράκης με τον μαέστρο Γιώργο Πέτρου (2018)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Έναν αιώνα μετά τη γέννηση του Μίκη Θεοδωράκη και η Καμεράτα Ορχήστρα Φίλων της Μουσικής υπό την διεύθυνση του μαέστρου Γιώργου Πέτρου, παρουσιάζουν απόψε, Τρίτη 18 Μαρτίου 2025, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το πρώτο και το τελευταίο συμφωνικό έργο του συνθέτη, που γράφτηκαν σε διάστημα μεγαλύτερο των πενήντα ετών το ένα από το άλλο. Αν και αποτελούν δύο απομακρυσμένους καλλιτεχνικούς πόλους, διακατέχονται από την αμείωτη ορμή του αενάως ανήσυχου πνεύματος που ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης. Πρόκειται για τα έργα: Η αποκάλυψη (Ωδή στον Μπετόβεν) (1945) και η  Ραψωδία για βαρύτονο και ορχήστρα εγχόρδων (2009), σε ποίηση Διονύση Καρατζά.

Στην "Αποκάλυψη" συμμετέχουν οι χορωδίες της ΕΡΤ και του Δήμου Αθηναίων, ενώ αφηγητής είναι ο ηθοποιός Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Στην "Ραψωδία" σολίστ είναι ο βαθύφωνος Τάσος Αποστόλου, ο οποίος έχει ερμηνεύσει το έργο με επιτυχία και στο παρελθόν. 

Είναι γνωστό ότι ο Μίκης Θεοδωράκης είχε ως πρότυπό του τον μεγάλο συνθέτη L.V. Beethoven. Το διακήρυξε ο ίδιος σε όλους τους τόνους. Η σχέση του με τον μεγάλο συμφωνιστή οικοδομήθηκε απ' όταν ο Θεοδωράκης ήταν έφηβος!

Η Αποκάλυψη (Ωδή στον Μπετόβεν), γράφτηκε από τον συνθέτη το 1945, όταν ήταν 20 χρονών! Για ορχήστρα εγχόρδων, αφηγητή και χορωδία. 

Έγραψε ο συνθέτης στις 25 Σεπτεμβρίου 2018, όταν παρουσιάστηκε το έργο αυτό στο Μέγαρο Μουσικής σε α' παγκόσμια εκτέλεση: 

«Γιατί «Αποκάλυψη» και γιατί «Μπετόβεν»; Γιατί την ίδια εποχή αποκαλύφθηκαν μέσα μου ως προς την Τέχνη η Συμφωνική Μουσική και ως προς τον Φιλοσοφικό διαλογισμό, τον πατριωτισμό και την κοινωνία, η Αντίσταση και ο Μαρξισμός. Παράλληλα σφραγίστηκε υπαρξιακά και για πάντα η μπετοβενική διάσταση της Τέχνης της Μουσικής. 

Το 1942 υπήρξε για μένα σταθμός. Πρώτον, άκουσα για πρώτη φορά Συμφωνική Μουσική (την 9η του Μπετόβεν). Δεύτερον, ανέπτυξα την θεωρία μου «Για τη Συμπαντική Αρμονία», που έμελλε να γίνει ο οδηγός σε όλη μου τη ζωή (Σκέψη και Δράση) και τρίτον, άρχισα τη σύνθεση του πρώτου χορωδιακού-συμφωνικού μου έργου με τον αρχικό τίτλο «Συμφωνία αρ. 1», τον οποίο μετέτρεψα αργότερα σε «Αποκάλυψη», για να την ξεχωρίσω από την «Πρώτη Συμφωνία» (1948-1953). 

«Η Αποκάλυψη» τελείωσε στις 31 Ιανουαρίου του 1945, γιατί στο μεταξύ μεσολάβησαν κορυφαία γεγονότα, που με απομάκρυναν από την σύνθεση. Όμως η εγγραφή μου στο Ωδείο Αθηνών, στην τάξη Αρμονίας, Αντίστιξης και Φούγκας με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη το φθινόπωρο του 1943 διεδραμάτισε αντιθέτως καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του έργου, που είναι άλλωστε εμφανής. 

Το έργο αυτό το παρουσίασα στον Δάσκαλό μου που ήταν διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας αλλά και της Χορωδίας Αθηνών, των οποίων μέλος ήμουν κι εγώ. Προς μεγάλη μου έκπληξη, μου ανακοίνωσε ότι το προγραμμάτισε για το φθινόπωρο του 1945! Και μου ζήτησε να ετοιμάσω τα υλικά, δηλαδή τις πάρτες των μουσικών και των χορωδών. Πλην όμως, λίγο αργότερα με κάλεσε στο γραφείο του, για να με ρωτήσει τι έκανα στα Δεκεμβριανά. Δηλαδή στις μάχες μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Άγγλων, που διήρκεσαν από τον Δεκέμβριο του 1944 έως τις αρχές του Ιανουαρίου του 1945. Κάποιος φαίνεται ότι με «κάρφωσε», γνωρίζοντας ασφαλώς ότι ο Οικονομίδης έπνεε μένεα κατά των κομμουνιστών, που όπως μου είπε και ο ίδιος «είχαν κάψει το σπίτι της αδελφής του». 

Του απάντησα ότι υπήρξα μέλος του ΕΛΑΣ και ότι πολέμησα στην πρώτη γραμμή επί 33 μέρες! Πρόσθεσα μάλιστα ότι, εάν διάβαζε προσεκτικά το έργο, θα έβλεπε ότι, αναζητώντας τον Θεό, τον ανακάλυπτα τελικά στο πρόσωπο του Εργάτη. Στους προλετάριους όλων των εθνών! 

Όπως ήταν φυσικό, ο άνθρωπος κόντεψε να πάθει έμφραγμα από τον μεγάλο θυμό του. Μεταξύ πολλών άλλων, μου φώναξε ότι «δεν θέλει να με ξαναδεί μπροστά του» και μου πέταξε κατάμουτρα το αντίγραφο της μουσικής μου σύνθεσης. Αυτή ήταν η γένεση και ο θάνατος του έργου αυτού, που έμεινε κυριολεκτικά θαμμένο τόσα χρόνια, μέχρι που ο φίλτατος διευθυντής της εξαίρετης Καμεράτας-Oρχήστρας των Φίλων της Μουσικής, Γιώργος Πέτρου, επανέλαβε την ρήσιν «Δεύρο έξω» και έτσι νεκραναστημένο το παρουσιάζει στη συναυλία της 12.10.2018! 

Ο τίτλος «Η Αποκάλυψη» περιγράφει τον αγωνιώδη αγώνα των «εύθραυστων» εφήβων για την κατανόηση του αινίγματος της ζωής, που ξεκινά από την αναζήτηση του Θεού. Ένα κομμάτι μου τον αναζήτησε στον χώρο της Φιλοσοφίας με την θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας. Ένα άλλο, στον τομέα της Τέχνης, ξεκινώντας από το φιλόδοξο και δύσκολο εγχείρημα της σύνθεσης του πρώτου συμφωνικού μου έργου με μοναδικά ακούσματα την «Ωδή στη Χαρά» και ανταποδίδοντας με ανεξήγητη τόλμη και αυτοπεποίθηση τη δική μου «Ωδή στον Μπετόβεν». Ας μην ξεχνάμε ότι αναφέρομαι στην ελληνική επαρχία της δεκαετίας του 1930-1940 με τελευταίο σταθμό την Τρίπολη της Αρκαδίας (1940-1943), όπου ήταν παντελώς άγνωστη η Συμφωνική Μουσική. 

Όμως, με την κήρυξη του πολέμου το πνευματικό και ιδεολογικό μου οπλοστάσιο άρχισε να μεταμορφώνεται μέσα μου. Από τον ακραίο φιλοσοφικό ιδεαλισμό, γνώρισα και ενστερνίσθηκα τελικά τον Μαρξισμό, που με οδήγησε να πορευτώ από την ιδεολογία στην πράξη, δηλαδή στην ένταξή μου στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Σ’ αυτό, μεγάλο ρόλο διεδραμάτισε και η οικογένειά μου με τη μεγάλη και δραματική φόρτιση, με τη μητέρα μου από τον Τσεσμέ της Μικράς Ασίας και θύμα της μεγάλης εθνικής μας καταστροφής και τον πατέρα μου Κρητικό, απόγονο σειράς αγωνιστών από το 1800 ως το 1912, τότε που και ο ίδιος, σε ηλικία 16 ετών, κατατάχθηκε εθελοντής και τραυματίστηκε σοβαρότατα στο Μπιζάνι, το Φρούριο που προστάτευε τα Γιάννενα. 

Όμως η τελική μεγάλη στροφή που καταγράφει το έργο, έγινε κατά τη διάρκεια της Μάχης του Δεκέμβρη. Όλες τις μέρες της μάχης, το κουβαλούσα πάνω μου και στη μάχη αυτή ουσιαστικά ολοκληρώθηκε. (Τον Γενάρη του 1945 το καθαρόγραψα μέσα σε συνθήκες τρομακτικής παρανομίας). Τελικά, ο Θεός μού αποκαλύφθηκε στο πρόσωπο του Εργάτη! 

Έτσι, θα έλεγα ότι η πεμπτουσία του έργου αυτού είναι ο εσωτερικός μου αγώνας που με οδήγησε από την καθαρή Φιλοσοφία στον Μαρξισμό και μάλιστα στην πιο ακραία του μορφή: τον ένοπλο αγώνα.

Καιρός όμως να μιλήσουμε για το σήμερα, όπου χωρίς να το καταλάβω και χωρίς να το έχω συνειδητοποιήσει ως τώρα, βρέθηκα φορτωμένος με 93 χρόνια μιας θυελλώδους, θα τη χαρακτήριζα, ζωής. 

Εκείνο το συναίσθημα που κυριαρχεί τώρα μέσα μου είναι η μεγάλη περιέργεια. Η συγκίνηση αλλά και η λύτρωση… Και όλα αυτά τα οφείλω στους συνεργάτες της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας «Λίλιαν Βουδούρη» με επικεφαλής την κ. Μεράκου, στον κ. Πέτρου, στους Μουσικούς της Καμεράτας-Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής, στη Χορωδία του Δήμου Αθηναίων και στον διευθυντή της Σταύρο Μπερή και στον Νίκο Καραθάνο, που θα δώσουν το Φιλί της Ζωής στο ξεχασμένο αυτό έργο μου. 

Τους ευχαριστώ όλους και όλες από τα βάθη της καρδιάς μου». 

Από την γενική δοκιμή της "Αποκάλυψης" (11-10-2018), με την παρουσία του συνθέτη.
Φωτ. Χάρης Ακριβιάδης

Ο μαέστρος Γιώργος Πέτρου είπε σε συνέντευξη του για την «Αποκάλυψη» του Μίκη Θεοδωράκη:

«Μιλώντας καθαρά με μουσικά κριτήρια για αυτό το έργο, θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα «θαύμα». Είναι καταπληκτικό πώς ένα παιδί 15-17 ετών, σε μια κατοχική Αθήνα και μια ταραγμένη Αθήνα της Απελευθέρωσης, έχει απορροφήσει μια τεράστια μουσική παράδοση της Ευρώπης, και χωρίς προσβάσεις σε ηχογραφήσεις, μουσικό υλικό, ή κάθε μέσο πληροφορίας το οποίο στην εποχή μας θεωρούμε αυτονόητο, αναπτύσσει μια ολοκληρωμένη, σύγχρονη (για το 1945), νεοκλασική μουσική γλώσσα, δημιουργώντας ένα έργο με μεγάλη δομή και άρτια γραφή για τα έγχορδα και τη χορωδία, κάνοντας χρήση αναφορών στον μεγάλο Μπετόβεν, καθώς και στη μεγάλη Τέχνη της αντίστιξης της κλασικής εποχής, μέσα από ένα πρίσμα μοντέρνας οπτικής των μέσων του 20ού αιώνα. Είναι ένα συγκινησιακά φορτισμένο έργο, που καταπιάνεται με την πιο αρχέγονη φιλοσοφική αναζήτηση του ανθρώπινου νου: τη σχέση του Ανθρώπου με τον Θεό». 

Ένα έργο του Θεοδωράκη που θα μπορούσε κάποιος να ανιχνεύσει αναλογίες με την Missa Solemnis του Μπετόβεν, όπου το έργο είναι εκκλησιαστικό, βασισμένο σε κείμενο λειτουργικό, αλλά είναι ξεκάθαρη η υποκειμενική διάθεση, τόσο συνεπαρμένη από ψυχικές αντιθέσεις, από ανθρώπινα πάθη, από την φλόγα ακατανίκητων κι ανικανοποίητων πόθων. 

Η θρησκευτική γαλήνη είναι το ζητούμενο...

 

Μίκης Θεοδωράκης και Διονύσης Καρατζάς στο Βραχάτι, 23 Αυγούστου 1986 

H Ραψωδία για βαρύτονο και ορχήστρα εγχόρδων (2009) σε ποίηση Διονύση Καρατζά αποτελεί το «κύκνειο άσμα» του Μίκη Θεοδωράκη. Έτσι την χαρακτηρίζει άλλωστε ο ίδιος ο συνθέτης σημειώνοντας τα εξής: «Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία για έναν συνθέτη από το να έχει ένα δικό του πρωτογενές θεματικό υλικό, όπως αυτό των έργων του “Λυρικού Βίου” κι έτσι να μπορέσει να αφήσει ελεύθερη τη φαντασία και την τεχνική του στην ανασύνθεση του υλικού αυτού. Αυτό είχα ακριβώς την τύχη να κάνω από το 1995 μέχρι χτες, που, με το Κύκνειο Άσμα μου, τη Ραψωδία για βαρύτονο και ορχήστρα εγχόρδων, έκλεισα οριστικά τον κύκλο της ενασχόλησής μου με τη μουσική σύνθεση, κύκλο που άνοιξα με τη σύνθεση της “Κασσιανής” (1942). Δηλαδή κράτησε 68 ολόκληρα χρόνια! Για την περίοδο αυτής της ανακύκλωσης του “Λυρικού Βίου”, το μόνο που έχω να προσθέσω είναι ότι υπήρξε πλούσια σε ποσότητα και εξαιρετική σε ωριμότητα». Η Ραψωδία είναι αφιερωμένη στον Γερμανό φίλο του Θεοδωράκη Πέτερ Χάνσερ-Στρέκερ ως ένα είδος φόρου τιμής του συνθέτη στη χώρα που ο ίδιος αποκαλεί «πατρίδα του συμφωνικού του έργου». Όπως έχει δηλώσει: «Θεωρώ τον εαυτό μου έναν συμφωνιστή […] που γεννήθηκε στο Αιγαίο και […] έναν Κρητικό μελωδό που έζησε στο Παρίσι». 

Μορφολογικά η Ραψωδία για βαρύτονο, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί άτυπη σουίτα, αφού αποτελείται από σειρά διακεκριμένων μερών. Έχει δεκαέξι μέρη. Τα περισσότερα από τα μέρη της -τα 10 συγκεκριμένα- έχουν οργανική μορφή, ενώ τα υπόλοιπα έξι είναι τραγούδια. Η διάταξη των μερών είναι η ακόλουθη. Οκτώ μελωδικά ορχηστρικά, δύο τραγούδια, ένα ρυθμικό ορχηστρικό εμβόλιμο, τέσσερα τραγούδια και μια ρυθμική απόληξη. 

Οι μελωδίες των ορχηστρικών, προέρχονται από τραγούδια που υπάρχουν σε κύκλους τραγουδιών που γεννήθηκαν από τον ποιητικό λόγο του Πατρινού ποιητή Διονύση Καρατζά («Η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν», «Τα πρόσωπα του Ήλιου») και είναι ενταγμένοι, οι κύκλοι, στην περίοδο του «Λυρικού Βίου». Τα τραγούδια προέρχονται από τον κύκλο «Τα πρόσωπα του Ήλιου». Η επιλογή των στίχων ανήκει στον συνθέτη. 

Πάτρα, 22 Σεπτεμβρίου 1995

Θυμίζουμε εδώ ότι ο Διονύσης Καρατζάς συνεργάστηκε σε τέσσερις κύκλους τραγουδιών, βασισμένους σε ποίηση του, με τον Μίκη Θεοδωράκη. Τα «Πρόσωπα του Ήλιου» το 1987, το «Ως Αρχαίος Άνεμος» επίσης το ’87 που μάλιστα το ερμήνευε ο ίδιος και η Σοφία Μιχαηλίδου στην α’ εκτέλεση (το ίδιο έργο επανακυκλοφόρησε πριν από δύο χρόνια με τον Μπάμπη Τσέρτο και την Ειρήνη Καράγιαννη), η «Βεατρίκη στην οδό μηδέν» που κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1994, ένα έργο για πιάνο και φωνή με ερμηνεύτρια την σπουδαία Μαρία Φαραντούρη και την εξαίσια Ντόρα Μπακοπούλου στο πιάνο και τα «Λυρικότερα» το 1994 που μάλιστα είχαν πρωτοκυκλοφορήσει στη Γερμανία με τον ξένο τίτλο «Poetica». 

Με την Ραψωδία για βαρύτονο ο Μίκης Θεοδωράκης επιλέγει να κλείσει τον συνθετικό του βίο με Διονύση Καρατζά! Κι ακόμα επιλέγει την συμφωνική φόρμα, αλλά στοιχούμενος στην μελωδία και δη στο τραγούδι, αφού και τα ορχηστρικά μέρη του έργου είναι τραγούδια χωρίς λόγια. 

Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 30 Ιανουαρίου 2013, με σολίστ τον σπουδαίο βαρύτονο Δημήτρη Τηλιακό και μαέστρο τον Μίλτο Λογιάδη. 

Η πλέον πρόσφατη ερμηνεία του έργου – που δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμα σε δίσκο – είναι αυτή που πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιουλίου 2021 για τα 96α γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. 

Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του Νίκου Χαλιάσα, παρουσίασε έργα του Μίκη Θεοδωράκη, με σολίστ την μεσόφωνο Μαίρη-Έλεν Νέζη και τον βαθύφωνο Τάσο Αποστόλου, ο οποίος ερμήνευσε στιβαρά και αισθαντικά, ταυτόχρονα, την Ραψωδία. Άλλωστε την είχε ερμηνεύσει και στο παρελθόν (2016) στο Μέγαρο Μουσικής, υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου. 

Μετά τη συναυλία ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΚΟΑ, μαέστρος Λουκάς Καρυτινός, δήλωσε: "Ως Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και ως Έλληνες πρέπει να πούμε ένα τεράστιο ευχαριστώ στον Μίκη, ο οποίος σε όλη του την πορεία δεν άφησε ποτέ κατά μέρος τη συμφωνική μουσική δείχνοντας σε όλους μας, ότι - παράλληλα με οποιοδήποτε άλλο είδος - δεν πρέπει να αφιστάμεθα από την ουσιαστική εκδοχή της μουσικής, που είναι η συμφωνική. Έχοντας μελετήσει το έργο του και έχοντάς τον ζήσει από κοντά, θέλω να μεταφέρω στους συμπολίτες μας τη διαρκή του αγωνία για την ανάταση της Ελλάδας σε όλους τους τομείς." 

Ήταν, νομίζω, η τελευταία συναυλία με συμφωνικά έργα του Μίκη Θεοδωράκη, πριν την αναχώρησή του από τα επίγεια. 

Μας αποχαιρέτησε με το μελωδικό κύκνειο άσμα του σε ποίηση Διονύση Καρατζά. 

Ίσως αποχαιρέτησε και την Πάτρα των παιδικών του χρόνων, μιας που ο Δ. Καρατζάς είναι ο ποιητής της «Πάτρας των αγγέλων». Κι ο Μίκης σταθερά Αρχάγγελος!

Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, Μυρτώ Θεοδωράκη, Διονύσης Καρατζάς 
Πάτρα, 1 Αυγούστου 1989 

Οι φωτογραφίες του Διονύση Καρατζά με τον Μίκη Θεοδωράκη είναι από το προσωπικό αρχείο του ποιητή, τον οποίο και ευχαριστώ από καρδιάς για την ευγενική παραχώρηση. 

ΤΙΜΗ ΣΕ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΕΩΡΓΙΟ Ν. ΨΥΧΙΚΟΥ (ΒΙΝΤΕΟ)

Για μια ακόμη χρονιά το Παράρτημα Φιλοθέης – Ψυχικού της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας, σε συνεργασία με τον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Νέου Ψυχικού, πραγματοποίησε εκδήλωση βράβευσης υγειονομικών, ως ελάχιστη τιμή για την μεγάλη προσφορά τους στον συνάνθρωπο. 

Την εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 16 Μαρτίου 2025 στην Αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου του Ι. Ναού του Αγίου Γεωργίου, προλόγισαν: ο προϊστάμενος του Ναού, Αρχιμ. Μιχαήλ Σταθάκης, και η πρόεδρος του Παραρτήματος Αναστασία Αγγελάκη. 

Τιμήθηκαν οι: 

Ελιάνα-Αγγελική Μιχαλοπούλου, ψυχολόγος 

Ιωάννα Αθ. Παλυβού, διατροφολόγος 

Αθανάσιος Παλυβός, παθολόγος 

Αναστασία Σκαρή, νοσηλεύτρια 

Ευαγγελία Παπαδαυίδ, δερματολόγος 

Ζωή Μπαλατσούκα, οδοντίατρος 

Παναγιώτα Κωστέλλου, νοσηλεύτρια. 

Στη συνέχεια, η καθηγήτρια στοματολόγος δρ. Ουράνια Νικολάου-Γαλίτη ανέπτυξε το άκρως ενδιαφέρον θέμα: "Το στόμα καθρέφτης για το τι συμβαίνει στο σώμα μας". 

Ιδιαίτερη στιγμή για όλους ήταν η βράβευση εις μνήμην της Αρετής Δημητροπούλου, της κτηνιάτρου, που έφυγε νωρίς...

Στην εκδήλωση παρέστησαν ο Αντιπεριφερειάρχης Γιάννης Κεχρής, υγειονομικοί και πολλοί ενορίτες.

Παραθέτουμε το βίντεο της εκδήλωσης σε επιμέλεια Κατερίνας Λεονάρδου. 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ: "ΕΛΑ ΣΕ ΜΕΝΑ" ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Γιώργος Μαρίνος: "Έλα σε μένα" του Μάνου Χατζιδάκι, σε στίχους Νίκου Γκάτσου. 

Με αυτό το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι ο Μαρίνος έκανε την έναρξη της παράστασής του στο ιστορικό κέντρο "Μέδουσα"  στις αρχές του 1970. Πρόκειται για ζωντανή ηχογράφηση. 

   

 Το ίδιο τραγούδι από το Ηρώδειο το 2008 με τον Γιώργο Μαρίνο επί σκηνής.

 

"Ο ΠΛΑΤΕΡΟ ΚΙ ΕΓΩ" ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ 16 ΜΑΡΤΙΟΥ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΧΩΡΟ "ΠΟΛΙΣ"

Τρεις καλλιτέχνες παρουσιάζουν ένα εμβληματικό κείμενο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, το πεζοποίημα Ο Πλατέρο κι εγώ του νομπελίστα Ισπανού ποιητή Juan Ramón Jiménez (1881-1958) σε μουσική του Ιταλού συνθέτη Mario Castelnuovo-Tedesco (1895-1968). 

Αφήγηση: Δάφνη Πανουργιά 

Κιθάρα: Αλεξάνδρα Χριστοδήμου 

Video art: Κωστής Παπαδόπουλος 

Το απαιτητικό αυτό έργο, που παίζεται για δεύτερη φορά στην Ελλάδα, παρουσιάστηκε το Σάββατο 8 Μαρτίου 2025 στο Ερευνητικό Ωδείο Χαλκίδας και την Κυριακή 16 Μαρτίου 2025 στις 7.30 μ.μ. παρουσιάζεται στον Πολυχώρο «Πόλις» (Μαρίνου Αντύπα 62-66 και Φιλοθέης 69Β) στο Ν. Ηράκλειο.

Γεννημένος στο Μογέρ της Ανδαλουσίας, ο Juan Ramón Jiménez έγραψε το έργο του Platero y yo (Ο Πλατέρο κι εγώ) σε νεανική ηλικία (1914). Με υπότιτλο «Ελεγείο της Ανδαλουσίας», το βιβλίο περιγράφει σε 138 κεφάλαια μια λυρική απεικόνιση της ζωής του ποιητή στην πόλη και τις εξοχές του Μογέρ, συντροφιά με τον αγαπημένο του γαϊδαράκο, τον Πλατέρο, όνομα που στα ισπανικά σημαίνει ασημένιος. Πρόκειται για ένα έργο που στην ουσία είναι εσωτερικοί μονόλογοι του ποιητή με το γαϊδουράκι του. Ο γάιδαρος θεωρείται σύμβολο τρυφερότητας, αγνότητας και αφέλειας. Η ιστορία αναγνωρίζεται και ως εξαιρετικό παράδειγμα στη συγκριτική λογοτεχνία. 

Το καλοκαίρι του 1957 ο συνθέτης Mario Castelnuovo-Tedesco επισκέφθηκε την Ισπανία και ήρθε σε επαφή με το έργο του Jiménez, ο οποίος είχε πρόσφατα (1956) βραβευτεί με το Νόμπελ. Μέσα από την εικοσαετή καριέρα του ως συνθέτης σε περισσότερες από 150 ταινίες για τα κινηματογραφικά στούντιο του Χόλιγουντ, εμπνευσμένος και γοητευμένος από το συγκεκριμένο έργο, ο Tedesco συνέθεσε το 1960 το Platero y yo, έργο 190, για κιθάρα και αφηγητή, ντύνοντας μουσικά 28 κεφάλαια του βιβλίου. Λαμβάνοντας το χειρόγραφο με τα 28 μέρη του έργου ο Ισπανός κιθαριστής Andrés Segovia, εγκάρδιος φίλος και μοναδικός πρεσβευτής των πολυάριθμων συνθέσεων του Mario Castelnuovo-Tedesco για κιθάρα, του έγραψε: «Ο Πλατέρο κι εγώ είναι μια ευτυχής ιδέα, και η μουσική δημιουργία ένα αριστούργημα. Ένα από τα πιο πρωτότυπα και σημαντικά έργα στην ιστορία της κιθάρας». 

Η ιδιαιτερότητα της παρουσίασης του έργου από τη Δάφνη Πανουργιά και την Αλεξάνδρα Χριστοδήμου είναι η χρήση video art, μια δημιουργία του εικαστικού Κωστή Παπαδόπουλου, ο οποίος χρησιμοποίησα τεχνικές κολάζ, animation και σχεδίου επεξεργασμένα σε Premiere (video) και Photoshop (image – animation). Κιθάρα, αφήγηση και βίντεο σε μια πρωτόφαντη συγχρονία.

Την εκδήλωση προλογίζει ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος.

"ΤΗ ΥΠΕΡΜΑΧΩ" ΣΕ ΜΙΝΟΡΕ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΜΑΝΕΑ ΚΑΙ Ο ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ

Το "Τη υπερμάχω" του Μανέα από ένα τετράδιο της εποχής καταγεγραμμένο από τον Αθ. Ντάκουλα
Παραθέτουμε εδώ σύγχρονη μεταγραφή

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

«Σεβασμιώτατε», του λέω με ενθουσιασμό, «άκουσα ένα Τη υπερμάχω σε μινόρε!». Και ευθύς αρχίζει να μου το ψάλλει! 

Μένω εμβρόντητος! «Αυτό το Τη υπερμάχω είναι του Μανέα», του λέω. «Πώς το ξέρετε απέξω;».

Και μου απαντάει χαμογελώντας: «Και τον Μανέα τον ήξερα». 

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος, ο μουσικότατος, μου είχε λύσει τον γρίφο. Γι’ αυτό ήξερε και έψαλε Νικόλαο Σμύρνης, ήδη από τη νεότητά του. Ως μαθητής, και μάλιστα στην διάρκεια μιας διδακτικής ώρας (όπως μου είχε πει), τόνισε το δοξαστικό της Πεντηκοστής «Δεύτε λαοί» σε ήχο πλ. δ’, με βάση την αντίστοιχη μελοποίηση του Νικολάου πρωτοψάλτου Σμύρνης. 

Είχε έλθει, λοιπόν, από τη νεανική του ηλικία ο μακαριστός Πατρών Νικόδημος σε επαφή με την Σμυρναίϊκη ψαλτική παράδοση, προφανώς λόγω των προσφύγων ψαλτών που ήλθαν στην Αθήνα μετά την μικρασιατική καταστροφή. Γι’ αυτό έψαλε – απαραιτήτως την περίοδο του Τριωδίου – το «Τριώδιο» του μικρασιάτη Εμμανουήλ Φαρλέκα (Αϊδίνι 1877 – Αθήνα 1959), ο οποίος διετέλεσε Γραμματεύς της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Πρωτοψάλτης στην Συνοδική Ι. Μονή Πετράκη. 

Γνώριζε και τον Πέτρο Μανέα. Και ο Δεσπότης και ο αδελφός του μακαρίτης Απόστολος Βαλληνδράς. Το «Τη υπερμάχω» σε μινόρε του Μανέα, ψαλλόταν και μονοφωνικά από Αθηναίους ψάλτες, μεταξύ των οποίων και ο Απ. Βαλληνδράς. 

Ο Μανέας ήταν διάσημος ψάλτης στη Σμύρνη και ηχογράφησε ύμνους για πρώτη φορά το 1911 (Gramophone). Παρότι ο Μανέας ήταν σπουδαίος βυζαντινός ψάλτης, σύγχρονος (για κάποιους και μαθητής) του πρωτοψάλτη της Μ.τ.ΧΕ. Ιακώβου Ναυπλιώτη και μαθητής του Μισαήλ Μισαηλίδη, ήδη από τη Σμύρνη είχε συστήσει και ένα είδος πολυφωνικής χορωδίας.

Ο κληρωτός στρατιώτης της κλάσεως του 1922, Νικόλαος Ζευγαδάκης, είναι το πρόσωπο που κατέγραψε στο ημερολόγιό του με απαράμιλλη ακρίβεια, τις χριστιανικές εορτές και τελετές του τελευταίου έτους της Σμύρνης (1921-1922), στους μεγαλύτερους ναούς της οποίας εκκλησιάσθηκε κατά την εκεί παραμονή του αναμένοντας να προωθηθεί στο μικρασιατικό μέτωπο. Μας διασώζει μια πολύτιμη μαρτυρία για τον Μανέα, όταν εκκλησιάστηκε στον Ι. Ναό του Αγίου Δημητρίου Σμύρνης στις 2 Ιανουαρίου 1922. Γράφει: 

"Έψαλλε δε ο επίσης ονομαστός ωσαύτως ιεροψάλτης Πέτρος Μανέας. Ήτο επικεφαλής μικτής και λίαν πολυσυνθέτου χορωδίας, ήτις έψαλλεν από κειμένου ευρωπαϊκής σημειογραφίας αρμονικήν μουσικήν. Από τον βυζαντινόν ή μάλλον τον ανατολίτην ιεροψάλτην Μανέαν δεν το επερίμενα αυτό. Πιθανόν θεωρώ, ότι η απρόβλεπτος εκείνη προσφορά από τον βυζαντινόν τούτο ιεροψάλτην ανταπεκρίνετο εις ανάλογον του εκκλησιαζομένου κοινού επιθυμίαν."

Είναι ακριβώς όπως το υποθέτει ο αείμνηστος στρατιώτης. Η Σμύρνη είχε επιρροές δυτικές, λόγω του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της, και ο Μανέας ήταν από τους ψάλτες που είχε ανταποκριθεί στην πρόκληση των καιρών. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στην Αθήνα και στην Πάτρα και σε άλλες πόλεις του Ελλαδικού χώρου με αστική τάξη, η οποία είχε προσχωρήσει στην πολυφωνία ή σε εκδοχές της. Αρκετοί ονομαστοί ψάλτες υπηρετούσαν και τα δύο είδη. 

Ο Πέτρος Μανέας άφησε εποχή στον ιστορικό Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Ακαδημίας, όπου ήταν πρωτοψάλτης από το 1931 έως το θάνατό του. Από την παρουσία του Μανέα στην Αθήνα (εκτός από τη γενική θρυλική εντύπωση του γερο-Μανέα!) τρία μέλη του γνώρισαν μεγάλη διάδοση, από στόμα σε στόμα, κυρίως, μάλιστα, μέσω γυναικείων μοναστηριών: ένα Άξιον εστί, το Τη υπερμάχω και ένα Σήμερον κρεμάται, όλα σε πλάγιο πρώτο εναρμόνιο. Σήμερα δε νομίζω ότι έχει επιβιώσει κάποιο από αυτά. 

Παραθέτω εδώ μια ηχογράφηση του "Τη υπερμάχω στρατηγώ" σε μινόρε, του Πέτρου Μανέα (1870-1950), με συνοδεία χορωδίας και αρμονίου. Πρόκειται για μία – μάλλον ζωντανή - ηχογράφηση του 1930 και περιλαμβάνεται στον ψηφιακό δίσκο "Μουσική της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας" 1924-1930, της σειράς ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΡΧΕΙΟΝ. Ο προσεκτικός ακροατής θα καταλάβει ότι η μελοποίηση αυτή του Μανέα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία έξυπνη προσαρμογή του γνωστού μέλους του «Τη υπερμάχω» (ήχος πλ.δ’) σε μινόρε.

Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου, του αυταδέλφου αυτού Αποστόλου και Πέτρου του Μανέα, αιωνία η μνήμη!