ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο μακαριστός Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης (1871- 1935), από την κοίμηση του οποίου συμπληρώθηκαν φέτος 90 χρόνια, είναι γνωστό ότι υπηρέτησε την Ορθόδοξη Εκκλησία από πολλές και εξαιρετικά νευραλγικές θέσεις. Μητροπολίτης Κιτίου από το 1910 έως το 1918, Μητροπολίτης Αθηνών από το 1918 έως το 1920, Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 1921 έως το 1923 (ως Μελέτιος Δ’) και Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής από το 1926 έως το 1935 (ως Μελέτιος Β’). 

Όμως ο μεγάλος αυτός Πατριάρχης ξεκίνησε ως ιεροσολυμίτης. Πέρασε τα μαθητικά του χρόνια στη γενέτειρά του (χωριό Παρσάς του Λασιθίου Κρήτης) και στην Ιεράπετρα και αργότερα σπούδασε από το 1889 έως το 1891 στην Ιερατική Σχολή του Παναγίου Τάφου. Το 1891 ο ηγούμενος της Βηθλεέμ και Αρχιεπίσκοπος Θαβωρίου, Σπυρίδων, τον χειροτόνησε διάκονο και τον ονόμασε Μελέτιο. Συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στα Ιεροσόλυμα όταν η Σχολή επαναλειτούργησε το 1893. Αποφοίτησε το 1900 ως αριστούχος. Στα 1903 ορίστηκε Αρχιγραμματέας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και φρόντισε για την αναδιοργάνωση του πατριαρχικού τυπογραφείου και την έκδοση του περιοδικού «Νέα Σιών» το 1904. Ίδρυσε νέα σχολεία και αναδιοργάνωσε τα υπάρχοντα ενώ πέτυχε να απονέμεται δίπλωμα στους αποφοίτους της Θεολογικής Σχολής των Ιεροσολύμων ακόμη κι αν δε χειροτονούνταν ιερείς. Αντιμετώπισε τη «Ντουχόβναγια Μίσσια» (Πνευματική Αποστολή), ρωσική οργάνωση που ασκούσε ανθελληνική προπαγάνδα, ίδρυσε την Πρακτική Σχολή στην Ιόππη και ενίσχυσε την κυκλοφορία διδακτικών βιβλίων. Ακόμη φρόντισε για την ενίσχυση των οικονομικών του Πατριαρχείου. Το 1907 μετείχε ως εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων σε συνάντηση με τον εκπρόσωπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου και μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη, Βασίλειο, μητροπολίτη Αγχιάλου, και τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Φώτιο, για την αντιμετώπιση του αρχιεπισκοπικού ζητήματος της Κύπρου. 

Επομένως, ο Μελέτιος Μεταξάκης έζησε στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και ως εκ τούτου το πολύτιμο σύγγραμμά του “Αι αξιώσεις των Αραβοφώνων της Παλαιστίνης” (Κωνσταντινούπολις, 1909) αποτελεί κυριολεκτικώς πηγή για τα εν τω Πατριαρχείω Ιεροσολύμων πράγματα. 

Πολύς λόγος έγινε πρόσφατα για μια δήλωση του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Θεοφίλου περί του ρόλου του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Ο Πατριάρχης Θεόφιλος έχοντας στο πλευρό του τον σπουδαρχίδη μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Αντώνιο, τον και “υπουργό εξωτερικών” του Πατριαρχείου Μόσχας, αλλά και τον Ρώσο Πρέσβη στο Ισραήλ, κατά τους εορτασμούς των 100 ετών από την ίδρυση της ρωσικής μονής της Αγίας Τριάδας στη Χεβρώνα, ο Πατριάρχης, λοιπόν, είπε επί λέξει: 

«Ημείς, αγαπητοί μου αδελφοί, «σφραγισθέντες τω Πνεύματι της επαγγελίας» (Πρβλ. Εφ’. 1,13). αφ΄ ενός μεν «οφείλομεν αλλήλους αγαπάν» (Ιωάν. Α΄ 4,11). Αφ’ ετέρου δε φυλάττειν την παρακαταθήκην των Παναγίων Προσκυνημάτων, τα οποία αποτελούν το σημείον αναφοράς απάντων των ανά την Οικουμένην Χριστιανών, αλλά και την εγγύησιν της ενότητος των Αγίων Ορθοδόξων αδελφών Εκκλησιών». 

Φαίνεται πως ο Πατριάρχης Θεόφιλος έχει πάρει στα σοβαρά το αφήγημα της «Μητέρας των Εκκλησιών» το οποίο έφερε στην επιφάνεια στις μέρες μας η ρωσική Εκκλησία, λόγω του Ουκρανικού ζητήματος. Ένα αφήγημα το οποίο αναπαράγεται μαζικά από τους εν Ελλάδι εραστές της “Αγίας Ρωσίας”. Αυτοί, όσο βλέπουν την Μόσχα να υμνολογεί – καιροσκοπικά βεβαίως – τον Ιεροσολύμων, τόσο αφιονίζονται και αλαλάζουν ότι η “Μητέρα των Εκκλησιών” δεν είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. 

Την θέση, όμως, του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων έχει ξεκαθαρίσει από τις αρχές του 20ου αιώνα ο μακαριστός Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης όταν έγραφε: 

“Το σύστημα καθ’ ο απ’ αιώνων η Σιωνίτις Εκκλησία κυβερνάται, προσιδιάζον αυτή και μόνη εκ πασών των άλλων ορθοδόξων εκκλησιών, αντιστοιχεί προς την εξωτερικήν αυτής θέσιν ως φρουρού των Ιερών Προσκυνημάτων του Χριστιανισμού… Αυτός ο επίσκοπος Ιεροσολύμων, αφανής τέως υπό τον τίτλον επισκόπου Αιλίας και υποκείμενος τω Μητροπολίτη Καισαρείας, άρχεται προσλαμβάνων σημασίαν εν τη όλη Εκκλησία ως επίσκοπος του Ναού της Αναστάσεως και εκ “της ακολουθία της τιμής”, ήτις εδόθη αυτώ υπό της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, ηξιώθη έπειτα εν τη Δ’ Οικουμενική Συνόδω να συναριθμηθεί τη τετρακτύι των τεσσάρων Πατριαρχών Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας και Αντιοχείας πέμπτος τη τάξει ερχόμενος. Κατά ταύτα το τε αξίωμα το πατριαρχικόν και το αυτοδιοίκητον της Εκκλησίας Ιεροσολύμων πρώτην και μόνην αιτίαν και πηγήν έχουσι τα Πανάγια του Χριστιανισμού Προσκυνήματα και επομένως το πρώτιστον και κυριώτατον αντικείμενον της μερίμνης του Πατριάρχου των Ιεροσολύμων είναι η καλή συντήρησις των Ιερών Προσκυνημάτων, η επιτέλεσις των εν αυτοίς ιερών τελετών και η περίθαλψις των απανταχόθεν του κόσμου συρρεόντων εις προσκύνησιν ευσεβών χριστιανών”. 

Ως εκ τούτου ούτε “Σύνοδος Αμάν” χωρεί ούτε διακήρυξις περί “εγγυήσεως της διορθοδόξου ενότητος” ούτε άλλη παρόμοια αξίωσις. Άλλωστε η ευθύνη της διαφύλαξης των Παναγίων Προσκυνημάτων είναι τόσο μεγάλη ώστε δεν μπορεί να μένει χρόνος για άλλες ευθυνοφόρες αποστολές. Γι’ αυτό και η Εκκλησία έταξε τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων φρουρόν ακοίμητον των Παναγίων Προσκυνημάτων και πλέον ου. 

Υπενθυμίζουμε εδώ ένα κείμενό μας προ διετίας (14-11-2023) για το θέμα: 

Ο σύμβουλος του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου, πρωθιερέας Νικόλαος Μπαλασόφ, σχολίασε πρόσφατες «πρωτοβουλίες» του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Θεοφίλου, περί διαμεσολαβητικού του ρόλου για το Ουκρανικό και την ενότητα στην Ορθοδοξία. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος ανέφερε ότι σκοπεύει να πράξει παν το δυνατό για τη «θεραπεία των σχέσεων εντός της ορθοδόξου οικογένειας». Ο Νικόλαος Μπαλασόφ δήλωσε, λοιπόν, σχετικά (2-10-2023): «Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία χαιρετίζει οποιεσδήποτε μεσολαβητικές προσπάθειες, που έχουν ως στόχο την ανάπτυξη του διαλόγου και την τάχιστη εγκαθίδρυση μιας δίκαιης ειρήνης στην Ουκρανία. Με μεγαλύτερο σεβασμό αντιμετωπίζουμε παρόμοιες πρωτοβουλίες, που προέρχονται από τον Πατριάρχη της Αγίας Πόλεως Ιερουσαλήμ, Προκαθήμενο της αρχαιότερης Εκκλησίας, η οποία είναι Μητέρα όλων των χριστιανικών Εκκλησιών. 

Το Πατριαρχείο Μόσχας επίσης υποστηρίζει την πρόθεση της Εκκλησίας Ιεροσολύμων να συνδράμει στη συνοδική συζήτηση των προβλημάτων, που υφίστανται στην παγκόσμια ορθόδοξη οικογένεια. Επανειλημμένως στην ιστορία κομβικός ρόλος στη διασφάλιση τέτοιου είδους συζητήσεως ανήκε στην Ιερουσαλήμ. Ενθυμούμεθα και την συνάντηση των Προκαθημένων και αντιπροσώπων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών στο Αμάν, που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Θεοφίλου το 2020. Αποτέλεσε σημαντικό βήμα στο πεδίο της διορθοδόξου κοινωνίας και αυτό το βήμα χρειάζεται να συνεχιστεί. Η σημασία του διαλόγου μεταξύ των Εκκλησιών έχει τεράστια αξία, ακόμη και εάν η πραγματοποίησή του αντιμετωπίζει πολυάριθμες δυσκολίες, ενώ οι Προκαθήμενοι ορισμένων Εκκλησιών εκ των προτέρων δηλώνουν ότι αρνούνται από θέσεως αρχής να συζητήσουν τις αποφάσεις τους». 

Μας λέει, επομένως, ο ρώσος ιερέας Μπαλασόφ ότι ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων είναι «ο Προκαθήμενος της αρχαιότερης Εκκλησίας, η οποία είναι Μητέρα όλων των χριστιανικών Εκκλησιών». Με άλλα λόγια ο Μπαλασόφ αμφισβητεί το πρωτόθρονον του Οικουμενικού Πατριαρχείου και εξαίρει τον ρόλο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, το οποίο, ηγήθηκε και της – αποτυχημένης, είναι αλήθεια – συνάντησης του Αμάν, που όμως πολύ θα ήθελε να επαναληφθεί η Μόσχα. 

Η παραπάνω δήλωση του Μπαλασόφ αναδημοσιεύτηκε αμέσως στην εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος» (4-10-2023), η οποία δεν χάνει ευκαιρία να επιτίθεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στοιχούμενη απολύτως στη Μόσχα. 

Στις 26 Οκτωβρίου, ο θεολόγος Διονύσης Σκλήρης, σε άρθρο του στο ρωσόφιλο site Κοσμοδρόμιο, έγραψε: «Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων βρίσκεται σε ένα μεταιχμιακό πεδίο μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως και Μόσχας και για τον λόγο αυτό μπορεί και αναλαμβάνει διορθόδοξες πρωτοβουλίες για τις θεραπείες των ενδορθόδοξων σχισμάτων (ενίοτε από κοινού με την Εκκλησία της Αλβανίας). Έχοντας την αυτοσυνειδησία της κατ’ εξοχήν Μητρός Εκκλησίας, η οποία δεν στηρίχτηκε, όπως άλλες Εκκλησίες αργότερα, στην προνομιακή σχέση της με αυτοκρατορικά κέντρα εξουσίας, αλλά αμιγώς στην εκκλησιαστική συνοδικότητα που γεννήθηκε στα Ιεροσόλυμα με την αποστολική σύνοδο, μπορεί να μεσολαβεί μεταξύ των «θυγατέρων» Εκκλησιών με μόνη «αυθεντία» τη διάνοιξή της στην ευαλωτότητα της Ιστορίας». 

Είναι προφανές ότι ο Διονύσης Σκλήρης αναπαράγει πιστά τον Μπαλασόφ, ως προς τον «διαμεσολαβητικό» ρόλο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, «της κατ’ εξοχήν Μητρός Εκκλησίας» (sic)!

Μπαλασώφ, Ορθόδοξος Τύπος και Κοσμοδρόμιο – Διονύσης Σκλήρης, βρήκαν τη λύση: Να τονίσουν το τέταρτο τη τάξει Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ως «αυθεντία» – αν είναι δυνατόν! – στην διαμεσολάβηση μεταξύ των «θυγατέρων» – άπαγε! – Εκκλησιών. 

Μάλιστα, ο Διονύσης Σκλήρης μνημονεύει και την Εκκλησία της Αλβανίας, ήτοι τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, ως διαμεσολαβητικό παράγοντα «από κοινού» με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων! Άλλη μία απόδειξη για το ότι οι εν Ελλάδι ρωσόφιλοι προσβλέπουν στον Αλβανίας Αναστάσιο. 

Στις 7 Οκτωβρίου 2023 ο πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Αντώνιος έφτασε στα Ιεροσόλυμα για «επίσκεψη εργασίας», συνοδευόμενος από τον σύμβουλο του Μόσχας Κυρίλλου, πρωθιερέα Νικόλαο Μπαλασόφ.

Μας πληροφορεί το δελτίο τύπου της Ρωσικής Εκκλησίας: «Κατά τη συνάντηση, που χαρακτηρίσθηκε από θέρμη και εγκαρδιότητα συζητήθηκαν θέματα διμερούς ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένου και εκείνων που σχετίζονται με διάφορες πρωτοβουλίες και σχέδια της Ορθοδόξου Εκκλησίας Ιεροσολύμων». 

Δεν ξέρουμε ποια είναι τα «σχέδια» του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, αλλά ελπίζουμε να μην υποπέσει και πάλι στο ολίσθημα του Αμάν. Ίσως θα πρέπει να συνειδητοποιήσει, πλέον, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ότι η Ρωσική Εκκλησία δεν είναι κυρίαρχη ούτε θα είναι ποτέ. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και στην κανονική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην Αφρική, είναι εξαιρετικά σημαντικά γεγονότα που κοστίζουν ήδη πολύ στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Γι’ αυτό ας είναι πιο προσεκτικός ο Πατριάρχης Θεόφιλος απέναντι στις προθέσεις του Μόσχας Κυρίλλου, ο οποίος δεν διστάζει να τρώει τα παιδιά του (Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνα και πρ. Κλιν Λεωνίδα). Σήμερα δοξάζει και αύριο κατακρημνίζει… 

Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων δεν μπορεί να παίξει κανένα διαμεσολαβητικό ρόλο στο Ουκρανικό και γενικότερα. Έχει να λύσει πολλά δικά του προβλήματα, αλλά και δεν διαθέτει τα απαραίτητα εφόδια για την όποια διορθόδοξη πρωτοβουλία. Τα υπόλοιπα είναι παχιά λόγια του Μπαλασόφ χωρίς αντίκρισμα.