Πριν πολλά χρόνια - τα φοιτητικά - πηγαίνω με φίλους στο Καφεθέατρο της οδού Κοδριγκτώνος στην Αθήνα για ν’ ακούσουμε σε μια από τις σπάνιες εμφανίσεις της την Φλέρυ Νταντωνάκη (1937-1998). Την ιέρεια του Μεγάλου Ερωτικού Μάνου Χατζιδάκι. Τότε δεν είχα ακόμη πολυσυνειδητοποιήσει την τεράστια σημασία αυτής της γυναίκας – μύθου.
Καθίσαμε πολύ κοντά στη μικρή σκηνή, πριν ακόμα αρχίσει το πρόγραμμα, και αμέσως έπεσε το μάτι μου σ’ ένα βιβλίο που ήταν πάνω σε μια καρέκλα: Αββά Δωροθέου, Έργα Ασκητικά. Μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση. Κατάλαβα ότι ήταν το ανάγνωσμα της Φλέρυς εκείνο τον καιρό. Αναζητούσε ως μαινάδα το νόημα, την ύπαρξη, τη λύτρωση. Γι’ αυτό και όταν την άκουσα να τραγουδάει εκστατικά το «Καίγομαι, ρίξε κι άλλο λάδι στη φωτιά» του Σταύρου Ξαρχάκου από το Ρεμπέτικο, είπα ότι αυτό το πλάσμα είναι απ’ αλλού φερμένο. Και «το αδοκίμαστο και το απ’ αλλού φερμένο δεν τ’ αντέχουν οι άνθρωποι…» (Ελύτης).
Κι αυτή, η της Ελευθερίας επώνυμος, ερχόταν από πολύ μακριά και πήγαινε ολοταχώς στο άβατο, όπου τρέλα και τέχνη είναι ένα και το αυτό. Ζωή και θάνατος. Το εδώ και το επέκεινα, ένα.
Χρόνια μετά, διάβασα μια συνέντευξή της στον Άγγελο Κουτσούκη που δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του μηνιαίου μουσικού περιοδικού Δίφωνο (Οκτώβριος 1995). Εκεί η Φλέρυ έλεγε εξόχως αποκαλυπτικά πράγματα για την περιπέτειά της με τη θρησκεία:
"Ο έρωτας είναι το πρώτο σκαλοπάτι, το δεύτερο είναι η τέχνη και το τρίτο είναι η θρησκεία. Εγώ, φαίνεται ότι άρχισα μάλλον από το μεγάλο σκαλοπάτι, το τρίτο, τη θρησκεία. Φιλοδοξία μου ήταν να σπουδάσω όλες τις θρησκείες, όλων των χωρών. Το έκανα. Το δεύτερο σκαλοπάτι είναι η τέχνη. Και με την τέχνη ενώθηκα. Με τον Θεό, βέβαια, δεν ενώνεσαι ποτέ, γιατί είναι πολύ Μεγάλος και Απέραντος. Ενώθηκα με την ιδέα του Θεού, με την ιδέα του Χριστού, με την ιδέα της αγάπης, της απλότητας όλων των θρησκειών, όλων των χωρών, όλων των ανθρώπων, όλων των φυλών."
Γι’ αυτό η Φλέρυ ήταν η μόνη που θα μπορούσε να ψάλει τα Λειτουργικά του Χατζιδάκι. Έξι ρεμπέτικα – λαϊκές ζωγραφιές, πέντε τραγούδια από τον «Καπετάν Μιχάλη» ως ερωτικός άνεμος, δυο μινιατούρες από την «Εποχή της Μελισσάνθης» - χαρακτικά ψυχής, η θανατερή «Πέτρα» από το «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Πιραντέλλο και το «Μαγικό χαλί» της Ανατολής από το «Τοπ Καπί». Κι αυτά τα Λειτουργικά τα έψαλε η Φλέρυ Νταντωνάκη στο σπίτι του Χατζιδάκι το 1970 στη Νέα Υόρκη. Αυτή είναι η ηχογράφηση που έχουμε. Πρόβες.
Γι’ αυτό κι ο Χατζιδάκις γράφει στο εσώφυλλο του δίσκου:
"Η Φλέρυ είναι ανεπανάληπτη και όταν δοκιμάζει. Δεν σκέφτεται το κοινό. Σκέφτεται τον απόλυτο έλεγχο της φωνής της. Και δίνεται ολόκληρη σε αυτό το κυνήγι της τελειότητας. Για μια ακριβή μουσική που πηγάζει τόσο από τα Ρεμπέτικα όσο και από τα δικά μου τραγούδια. Της είχα πει πως μια αληθινή τραγουδίστρια περιέχει την τεχνική τελειότητα της Σβάρτσκοπφ και την γήινη αμεσότητα της Νίνου και η Φλέρυ, στο ντοκουμέντο αυτό αποδεικνύει περίτρανα πως είναι μια αληθινή τραγουδίστρια".
Σήμερα, είκοσι τέσσερα χρόνια μετά την αναχώρηση της Φλέρυς για την αιωνιότητα, σκέπτομαι πόσο τραγική υπήρξε η προσωπική της διαδρομή. Ίσως, όμως, γι’ αυτό μας άφησε ψήγματα χρυσού, που όσο περνάει ο καιρός λάμπουν περισσότερο εντός μας, για να μας δείχνουν το μέτρο του αληθινού βίου σε καιρούς ψεύτικους και κάλπικους… Εκείνη όντως εδοκιμάσθη "ως χρυσός εν χωνευτηρίω".
Καθίσαμε πολύ κοντά στη μικρή σκηνή, πριν ακόμα αρχίσει το πρόγραμμα, και αμέσως έπεσε το μάτι μου σ’ ένα βιβλίο που ήταν πάνω σε μια καρέκλα: Αββά Δωροθέου, Έργα Ασκητικά. Μου έκανε πολύ μεγάλη εντύπωση. Κατάλαβα ότι ήταν το ανάγνωσμα της Φλέρυς εκείνο τον καιρό. Αναζητούσε ως μαινάδα το νόημα, την ύπαρξη, τη λύτρωση. Γι’ αυτό και όταν την άκουσα να τραγουδάει εκστατικά το «Καίγομαι, ρίξε κι άλλο λάδι στη φωτιά» του Σταύρου Ξαρχάκου από το Ρεμπέτικο, είπα ότι αυτό το πλάσμα είναι απ’ αλλού φερμένο. Και «το αδοκίμαστο και το απ’ αλλού φερμένο δεν τ’ αντέχουν οι άνθρωποι…» (Ελύτης).
Κι αυτή, η της Ελευθερίας επώνυμος, ερχόταν από πολύ μακριά και πήγαινε ολοταχώς στο άβατο, όπου τρέλα και τέχνη είναι ένα και το αυτό. Ζωή και θάνατος. Το εδώ και το επέκεινα, ένα.
Χρόνια μετά, διάβασα μια συνέντευξή της στον Άγγελο Κουτσούκη που δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του μηνιαίου μουσικού περιοδικού Δίφωνο (Οκτώβριος 1995). Εκεί η Φλέρυ έλεγε εξόχως αποκαλυπτικά πράγματα για την περιπέτειά της με τη θρησκεία:
"Ο έρωτας είναι το πρώτο σκαλοπάτι, το δεύτερο είναι η τέχνη και το τρίτο είναι η θρησκεία. Εγώ, φαίνεται ότι άρχισα μάλλον από το μεγάλο σκαλοπάτι, το τρίτο, τη θρησκεία. Φιλοδοξία μου ήταν να σπουδάσω όλες τις θρησκείες, όλων των χωρών. Το έκανα. Το δεύτερο σκαλοπάτι είναι η τέχνη. Και με την τέχνη ενώθηκα. Με τον Θεό, βέβαια, δεν ενώνεσαι ποτέ, γιατί είναι πολύ Μεγάλος και Απέραντος. Ενώθηκα με την ιδέα του Θεού, με την ιδέα του Χριστού, με την ιδέα της αγάπης, της απλότητας όλων των θρησκειών, όλων των χωρών, όλων των ανθρώπων, όλων των φυλών."
Γι’ αυτό η Φλέρυ ήταν η μόνη που θα μπορούσε να ψάλει τα Λειτουργικά του Χατζιδάκι. Έξι ρεμπέτικα – λαϊκές ζωγραφιές, πέντε τραγούδια από τον «Καπετάν Μιχάλη» ως ερωτικός άνεμος, δυο μινιατούρες από την «Εποχή της Μελισσάνθης» - χαρακτικά ψυχής, η θανατερή «Πέτρα» από το «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Πιραντέλλο και το «Μαγικό χαλί» της Ανατολής από το «Τοπ Καπί». Κι αυτά τα Λειτουργικά τα έψαλε η Φλέρυ Νταντωνάκη στο σπίτι του Χατζιδάκι το 1970 στη Νέα Υόρκη. Αυτή είναι η ηχογράφηση που έχουμε. Πρόβες.
Γι’ αυτό κι ο Χατζιδάκις γράφει στο εσώφυλλο του δίσκου:
"Η Φλέρυ είναι ανεπανάληπτη και όταν δοκιμάζει. Δεν σκέφτεται το κοινό. Σκέφτεται τον απόλυτο έλεγχο της φωνής της. Και δίνεται ολόκληρη σε αυτό το κυνήγι της τελειότητας. Για μια ακριβή μουσική που πηγάζει τόσο από τα Ρεμπέτικα όσο και από τα δικά μου τραγούδια. Της είχα πει πως μια αληθινή τραγουδίστρια περιέχει την τεχνική τελειότητα της Σβάρτσκοπφ και την γήινη αμεσότητα της Νίνου και η Φλέρυ, στο ντοκουμέντο αυτό αποδεικνύει περίτρανα πως είναι μια αληθινή τραγουδίστρια".
Σήμερα, είκοσι τέσσερα χρόνια μετά την αναχώρηση της Φλέρυς για την αιωνιότητα, σκέπτομαι πόσο τραγική υπήρξε η προσωπική της διαδρομή. Ίσως, όμως, γι’ αυτό μας άφησε ψήγματα χρυσού, που όσο περνάει ο καιρός λάμπουν περισσότερο εντός μας, για να μας δείχνουν το μέτρο του αληθινού βίου σε καιρούς ψεύτικους και κάλπικους… Εκείνη όντως εδοκιμάσθη "ως χρυσός εν χωνευτηρίω".
Νομίζω πως της ταιριάζει το κομμάτι "Η παρθένα της γειτονιάς μου", από το "Χαμόγελο της Τζοκόντας" του Χατζιδάκι. Η Φλέρυ είναι η Παναγιά που κλαίει εις το διηνεκές, αφού δεν έχουν τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμου, που λέει ο κυρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
 |
| Ο Μάνος Χατζιδάκις και η Φλέρυ Νταντωνάκη περιστοιχίζονται από τους μουσικούς, κατά τη διάρκεια της ηχογράφησης του κύκλου τραγουδιών Οι γειτονιές του φεγγαριού, που κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1977. Σήμερα, που είναι η μνήμη της, θυμάμαι και το άλμπουμ Φλέρυ, με υπότιτλο Δώδεκα τραγούδια Γιώργου Ποταμιάνου, το οποίο ηχογραφήθηκε αμέσως μόλις η Νταντωνάκη επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, σχεδόν ταυτόχρονα με τον Μεγάλο Ερωτικό του Χατζιδάκι. Ουσιαστικά ήταν το αποτέλεσμα της στενής φιλίας της σπουδαίας ερμηνεύτριας με τον εφοπλιστή και συνθέτη Γιώργο Ποταμιάνο, τραγούδια του οποίου είχαν παρουσιαστεί και διακριθεί σε διάφορα φεστιβάλ με άλλους ερμηνευτές. Ξεχωρίζω το "Τι τα θέλεις τα λόγια τα πολλά, τι τα θέλεις..."και το παραθέτω στη συνέχεια. Δείτε όλες τις σχετικές με τη Φλέρυ αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού εδώ. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου