Maurice Ravel, Κουαρτέτο εγχόρδων σε Φα μείζονα

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το κουαρτέτο σε φα του Maurice Ravel (1875-1937) είναι αφιερωμένο στο δάσκαλό του Gabriel Faure (1845-1924). Αν και η αρχή της καριέρας του Ravel στη μουσική δωματίου έχει, συχνά, συγκριθεί με αυτή του Debussy, μπορεί να ειπωθεί ότι άνετα στέκεται ως αυτόνομη. 

Γραμμένο μεταξύ Δεκεμβρίου του 1902 και Απριλίου του 1903, το μοναδικό κουαρτέτο σε φα του 28χρονου Ravel πρώτα εκτελέστηκε στο Παρίσι στις 5 Μαρτίου του 1904 από το κουαρτέτο Heyman στο Société Nationale concert. Εκδόθηκε τον ίδιο χρόνο, αλλά το έργο αναθεωρήθηκε από τον Ravel πριν από τη δεύτερη έκδοσή του το 1910. Είχε δώσει πολύ μεγάλη σημασία στα σχόλια του δασκάλου του που βρήκε το τελευταίο μέρος ανολοκλήρωτο και ανισόρροπο. 

Σε αυτό το απαιτητικό έργο ο Ravel καθαρά εμπνεύστηκε από το άρωμα των αισθημάτων του Faure αν και γρήγορα ελευθερώθηκε υιοθετώντας το δικό του μουσικό ιδίωμα. 

Ο Ravel, ερωτευμένος με τη μουσική του Claude Debussy, επηρεάστηκε από το επίσης μοναδικό Κουαρτέτο Εγχόρδων που ο Γάλλος συνθέτης είχε δημοσιεύσει δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1893, και θεωρείται ότι είναι επηρεασμένο από το μουσικό ύφος του César Franck, δημιουργώντας έτσι έναν νοητό μουσικό μίτο που ενώνει προσωπικότητες και μεγάλης έμπνευσης συνθέσεις. Το έργο του Ravel είχε υποβληθεί στο Conservatoire του Παρισιού, καθώς και για το Βραβείο της Ρώμης (Prix de Rome). Και οι δύο Οργανισμοί το απέρριψαν μετά την πρεμιέρα του στο Παρίσι, στις 5 Μαρτίου 1904, από το Heyman Quartet και ήταν ο Debussy που έγραψε στον Ravel: «Στο όνομα του Θεού της μουσικής και το δικό μου, μην αλλάξετε ούτε μια νότα από τη σύνθεσή σας». Και πόσο διορατικός απεδείχθη. Το Κουαρτέτο αυτό είναι ένα από τα πιο δημοφιλή έργα Μουσικής Δωματίου και από τα περισσότερο παιγμένα. Μπορεί να μην κρίθηκε άξιο για το βραβείο της Ρώμης κέρδισε όμως μία θέση στο πάνθεον των μεγάλων κουαρτέτων.  

Στο ξεκίνημα Allegro moderato, σε φόρμα σονάτας, ο ακροατής απορροφάται από την άμεση, λεπτή, γλυκιά ατμόσφαιρα του Ravel. Όλη αυτή η κομψότητα και η στυλιστική επιτήδευση εκτυλίσσεται κυρίως στα δύο απλά μέτρα του θέματος Très doux, ένα θέμα με διαφοροποιήσεις το οποίο τελικά «βυθίζεται» σε μια εξαιρετικά χαμηλή ένταση.

Η μεταχείριση του δεύτερου μέρους, Assez vif, ειλικρινά θυμίζει Debussy, με την ελαφρότητα των γραμμών και τη γεμάτη ζωντάνια δύναμη της γραφής του. Η αέρινη χρήση του pizzicato (παίξιμο των χορδών με τα χέρια) από τα πρώτα μέτρα ανοίγει δρόμο στο σφρίγος, χωρίς να χάνεται η αριστοτεχνική ελαφράδα του ύφους! Bien chanté, το δεύτερο θέμα, έχει απόχρωση μελαγχολίας, εισάγεται από το τσέλο, γεμίζει από τη βιόλα, μετά συμπληρώνεται από το πρώτο βιολί. Το μέρος τελειώνει μ’ ένα έντονο Scherzo, με σταθερό pizzicati. Στο Très lent εμπιστεύεται στη βιόλα το «καθήκον» να αποκαλύψει την ονειρική πλευρά. Ένα αιωρούμενο πνεύμα αναλαμβάνει το δοξάρι, χωρίς ίχνος ασάφειας. Το τελικό Vif et agité, σε 5/8 και μετά 5/4, συνθέτει τις βασικές ιδέες του πρώτου μέρους με τη φόρμα της τελικής ευωχίας. Τα δοξάρια κινούνται γρήγορα σε δύο διαδοχικά επίπεδα, μετά ακολουθούν το ένα το άλλο, πτήσεις υψηλές, τις οποίες ο Ravel μεταχειρίζεται ξέφρενα σε τεχνικά άψογα δέκατα έκτα και τρίλιες. Μια ευκαιρία για δεξιοτεχνία, αλλά επίσης και για «σκανδαλιά», για ηρεμία, μερικές φορές, τόσο εμφανή που δύσκολα γίνεται πιστευτή. 

Στο Courrier Musical στις 15 Μαρτίου του 1904 ο Sauerwein συνόψισε τον Ravel και το κουαρτέτο του τέλεια: “Βαθμιαία ξέφυγε από παραδοσιακές μεθόδους και σήμερα εισάγει μια μάλλον νέα φόρμα κουαρτέτου. Αλλά φαίνεται ότι κάποιο είδος ανταγωνισμού τον βάζει απέναντι στον εαυτό του, εμποδίζοντάς τον να κάνει καθαρή επιλογή μεταξύ του αντιστικτικού στύλ γραψίματος του Franck και του Debussy. Πέρα από τις όποιες επιρροές τεχνικής και τις αναλύσεις της γραφής, η φρεσκάδα της έμπνευσης, τα θέματα, η στιβαρότητα και η πάντα γοητευτική έκπληξη των λεπτομερειών της εξέλιξης, είναι τέτοια σε αυτό το κουαρτέτο, ώστε, ακούγοντάς το κάποιος, δεν μπορεί παρά να παρασυρθεί από αυτό και να το ερωτευτεί με το πρώτο άκουσμα". 

Maurice Ravel, κουαρτέτο εγχόρδων σε Φα μείζονα 

Modéré-très doux 

Assez vif-très rythme 

Très lent 

Agité

"Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΔΙΚΗ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΕΠΙΤΟ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗ ΣΑΪΤΗ

Στο φύλλο της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ (Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου 2024), δημοσιεύθηκε μια κανούργια ιστορία του Πεπίτο Γκονζάλες, κεντρικού χαρακτήρα του «Μικρού Σερίφη», την οποία εμπνεύστηκε και φιλοτέχνησε ο σκιτσογράφος Βαγγέλης Σαΐτης, παλαιός συνεργάτης των περιοδικών «Μικρός Καουμπόυ» και «Μικρός αρχηγός». 

Θέμα της νέας ιστορίας του Πεπίτο είναι "...Και δικαιοσύνη για όλους". 

Με ευφάνταστο τρόπο ο δόκιμος σκιτσογράφος Βαγγέλης Σαΐτης, ο οποίος έχει σχεδιάσει πάρα πολλές ιστορίες με τον Πεπίτο, σκαρφίζεται μια ιστορία όπου ένας ηλικιωμένος ποινικολόγος ετοιμάζεται για την τελευταία του δίκη πριν την σύνταξη... Και τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται...

Παραθέτουμε εδώ την πρόσφατη ιστορία του Πεπίτο προς τέρψιν των αναγνωστών της Ιδιωτικής Οδού. 

Ο αρχιτέκτων και σκιτσογράφος Βαγγέλης Σαΐτης αυτοβιογραφείται και μας διαφωτίζει για τη σχέση του με το είδος που ανέδειξε με τη δουλειά του: 

Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1960 και ανήκω στην γενιά που μεγάλωσε διαβάζοντας κόμικς. Σε ηλικία 13 χρονών, όταν ήμουν μαθητής του Βαρβακείου, έστειλα μερικές γελοιογραφίες στο περιοδικό Μικρός Καουμπόυ όπως έκαναν και άλλοι νεαροί αναγνώστες. Ενθουσιασμένος όταν τις είδα να δημοσιεύονται επισκέφτηκα τα γραφεία του περιοδικού και γνώρισα τους εκδότες και ζωγράφους Θέμο Ανδρεόπουλο και Κωνσταντίνο Ραμπατζή. Με υποδέχτηκαν με πολύ ευγένεια και μου έδωσαν τεχνικές συμβουλές. Εντυπωσιάστηκα από το φιλότεχνο και βιβλιόφιλο περιβάλλον τους και με την καθοδήγηση τους σύντομα βελτίωσα το σκίτσο μου και έγινα συνεργάτης τους. Μου ανέθεσαν την στήλη ‘’Ολέ Πεπίτο’’ όπου έκανα μια γελοιογραφία κάθε βδομάδα του Πεπίτο Γκονζάλες, ενός ήρωα του περιοδικού. Επιπλέον έκανα χιουμοριστικές ιστοριούλες κόμικς με τον Πεπίτο στο θυγατρικό περιοδικό τους "Μικρός Αρχηγός". Σε ηλικία 15 χρονών ξεκίνησα να συνεργάζομαι με την εφημερίδα ‘’Τα Νέα’’. Δραστηριοποιήθηκα σαν σκιτσογράφος την περίοδο 1974-1984 δημοσιεύοντας γελοιογραφίες και κόμικς σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά της εποχής: Τραστ του Γέλιου, Ταχυδρόμος, Κοσμοπόλιταν, Ποντίκι, Γονείς, Νέα Πορεία, Βραδυνή, ελληνικό Mad, Σκαθάρι, Πράσινη Γάτα κ.α. Έλαβα μέρος στις τρεις παγκόσμιες Εκθέσεις Γελοιογραφίας στην Κηφισιά που πραγματοποιήθηκαν το 1975, 1977, 1980. Σκίτσα μου περιλαμβάνονται στην ’’Ιστορία της ελληνικής γελοιογραφίας’’ του Δημ. Σαπρανίδη, Β΄ τόμος, εκδόσεις Ποταμός, 2006. Σπούδασα αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανα μεταπτυχιακά στο Kent State University στις ΗΠΑ. Εργάζομαι ως αρχιτέκτων.

Τι είναι τελικά ο εν Κιέβω Ονούφριος;

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, ο Ηγούμενος της Μονής Ξηροποτάμου Ιωσήφ, στην τράπεζα της πανηγύρεως του Τιμίου Σταυρού, «διεκήρυξε» ότι «κανονικός Μητροπολίτης Κιέβου είναι ο Ονούφριος».

Πρόκειται για τη γνωστή …καραμέλα που πιπιλίζουν όλοι οι «υπέρμαχοι της κανονικότητας», ότι, δηλαδή, ο Ονούφριος είναι ο κανονικός και ο Κιέβου Επιφάνιος και οι συν αυτώ είναι αχειροτόνητοι.

Έχει ενδιαφέρον, όμως, να μας πουν αυτοί οι «υπέρμαχοι της κανονικότητας» τί και ως τί μνημονεύει ο Ονούφριος στην Θ. Λειτουργία. 

Λοιπόν: ο Ονούφριος μνημονεύει ως προκαθήμενος, ενώ δεν είναι. Πήρε κάποιο [αντικανονικό θα ήταν φυσικά] αυτοκέφαλο από τη Μόσχα ή – φευ! – από την Σερβία; Όχι βέβαια. Άρα πώς μνημονεύει ως προκαθήμενος; 

Στα Δίπτυχα μνημονεύει τις 10 Εκκλησίες που τον αναγνωρίζουν, αλλά και τον Αχρίδος Στέφανο του Σερβικού κακοκεφάλου. Έχουν συνειδητοποιήσει οι Εκκλησίες αυτές ως τί τον αναγνωρίζουν; Ως προκαθήμενο ή ως μητροπολίτη Κιέβου; 

Ο Ονούφριος μνημονεύει τον στυγερώτατο Μόσχας Κύριλλο στα Δίπτυχα και όχι – όπως παλιά – στο «Εν πρώτοις μνήσθητι Κύριε…». Επομένως, είναι ακόμα σε ευχαριστιακή κοινωνία με τον σφαγέα του λαού, τον οποίο υποτίθεται πως ποιμαίνει. Και φυσικά δέχεται όλες τις παρεμβάσεις του Μόσχας υπέρ του.

Ζητούν πολλοί μια Πανορθόδοξη Σύνοδο για επίλυση του Ουκρανικού. Ο Ονούφριος θα κληθεί ως προκαθήμενος αυτοκεφάλου Εκκλησίας ή ως μητροπολίτης Κιέβου που είναι ταυτόχρονα τακτικό μέλος της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ρωσίας; Η Εκκλησία της Ρωσίας δεν μας είπε πώς αναπληρώνει τον «Κιέβου» Ονούφριο στο Συνοδικό σώμα της. 

Ας δούμε και το άλλο «επίμαχο» θέμα. 

Τα περί «διωγμού» της Εκκλησίας του Ονουφρίου είναι παραμύθια. Κανένας διωγμός δεν υφίσταται από το Ουκρανικό κράτος, το οποίο επειδή ακριβώς είναι σε πόλεμο με τη Ρωσία – και μάλιστα διαρκείας – παίρνει κάποια στοιχειώδη μέτρα για να εμποδίσει την ρωσική διείσδυση στη χώρα μέσω της Εκκλησίας.

Αυτοί που λένε ότι με τα μέτρα της Ουκρανικής Κυβέρνησης πλήττεται η Ορθοδοξία και ταυτίζουν μόνο την Εκκλησία του Ονουφρίου με τον πάσχοντα Χριστό, είναι το λιγότερο αστείοι. Εδώ γίνεται πόλεμος, σκοτώνονται αθώοι, καταστρέφεται μια χώρα και αυτοί βλέπουν μόνο ότι «πλήττεται» η ρωσοκίνητη Εκκλησία του Ονουφρίου. 

Ο Ονούφριος επιδεικνύει μια άτεγκτη και αδιάλλακτη στάση και είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για ό,τι συμβαίνει στο ποίμνιό του. Μιλάει για αγάπη, αλλά πραγματώνει το μίσος. 

Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνωρίζεται ως όργανο ρωσικής επιρροής και προπαγάνδας. Ο Ονούφριος είναι το απόλυτο εργαλείο αυτής της προπαγάνδας στην Ουκρανία και όχι μόνο.

Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ "ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ" ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΣΚΑΛΚΩΤΑ

Το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος), παρουσίασε ένα αφιέρωμα στον μεγάλο έλληνα συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα, με αφορμή την επέτειο των 120 χρόνων από τη γέννηση του και τα 75 χρόνια από το θάνατό του. 

Το αφιέρωμα, που περιλάμβανε ομιλίες και μουσικό μέρος, πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 2024, και ώρα 7 μ.μ., στην Αίθουσα Διδασκαλίας Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Η μουσικολόγος και επί σειρά ετών διατελέσασα Διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης, Στεφανία Μεράκου, μίλησε με θέμα: "Ν. Σκαλκώτας, Μ. Θεοδωράκης, Μ. Σκουλούδης". 

Η Στεφανία Μεράκου αναφέρθηκε στη γνωριμία, τις επαγγελματικές και προσωπικές σχέσεις των τριών συνθετών, στα μέσα του 20ού αιώνα, με αφορμή ένα χειρόγραφο στο Αρχείο Μίκη Θεοδωράκη, που φυλάσσεται στο Αρχείο Ελληνικής Μουσικής της Μουσικής Βιβλιοθήκης. 

Ο μουσικολόγος Κωστής Δεμερτζής ανέπτυξε το θέμα: «Ο Νίκος Σκαλκώτας και ο Μανώλης Σκουλούδης στη Θυσία του Αβραάμ: ανακοίνωση ενός λανθάνοντος Σκαλκωτικού χειρογράφου για πιάνο, που βρέθηκε στο αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη». 

Είπε, μεταξύ πολλών άλλων, ο Κ. Δεμερτζής: 

«Στο αρχείο του Μίκη Θεοδωράκη εντόπισε ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος μία δέσμη μουσικών χειρογράφων. Κάποιες σελίδες από τα χειρόγραφα αυτά περιλαμβάνουν μουσική του Μανώλη Σκουλούδη. Όμως, στην δέσμη περιλαμβάνονται και δύο χειρόγραφα του Νίκου Σκαλκώτα, με αντίστοιχα κομμάτια για πιάνο: μία Φούγκα, και ένα Λάργκο. Παρ’ ό,τι η Φούγκα του Σκαλκώτα είναι επεξεργασία μιας φούγκας του Σκουλούδη (που βρίσκεται στην ίδια δέσμη χειρογράφων) και το Λάργκο στηρίζεται, χαλαρά, σ’ ένα θέμα του Σκουλούδη, πρόκειται για δύο πρωτότυπα έργα, τα οποία ο Σκαλκώτας συνέθεσε το 1933, αμέσως με τον γυρισμό του στην Ελλάδα, για βιοπορισμό, βοηθώντας, ταυτόχρονα, και την δουλειά του φίλου του Μανώλη Σκουλούδη, ο οποίος είχε αναλάβει τη μουσική επένδυση της παράστασης του «Εθνικού Θεάτρου» εκείνης της περιόδου, με το παραδοσιακό έργο της Κρητικής σχολής, «Η Θυσία του Αβραάμ». 

Αντικείμενο της παρουσίασης του Κ. Δεμερτζή ήταν η εκτέλεση και η ανάλυση των δύο αυτών, άγνωστων στις νεότερες εποχές, Σκαλκωτικών πιανιστικών έργων, η αντιπαραβολή τους με το υλικό του Σκουλούδη στο οποίο στηρίχτηκαν, κάποια πραγματολογικά – και κάποιες επισημάνσεις κενών στη γνώση μας – όσον αφορά τον τρόπο που μπορεί αυτή η μουσική να ενσωματώθηκε στην παράσταση της «Θυσίας του Αβραάμ», αλλά και οι πιθανές συσχετίσεις της δουλειάς αυτής του Σκαλκώτα με το μουσική του άρθρο «πώς θα γράψουμε για το θέατρο». 

Ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος μίλησε με θέμα: «Ο Νίκος Σκαλκώτας του Μάνου Χατζιδάκι».

Ο ομιλητής αναφέρθηκε σε κείμενο του μουσικοκριτικού Μ. Χατζιδάκι για συναυλία με έργα του Ν. Σκαλκώτα (1950), που έφερε στο φως ο δημοσιογράφος και ερευνητής Γιώργος Αλλαμανής, αλλά και στις «εσωτερικές» συνδέσεις των δύο συνθετών (ρεμπέτικο, συνύπαρξη στην δισκογραφία, συνυαλίες κ.α.). 

Στο μουσικό μέρος παρουσιάστηκαν οι συνθέσεις του Κωστή Δεμερτζή: 

«Το Μπαλκόνι», τραγούδι σε στίχους Γιάννη Σκαρίμπα (εκδοχή για φωνή και πιάνο). 

Ένα Καφκικό Σκίτσο, για υψίφωνο και πιάνο: «Ποτέ δεν έμαθα τον κανόνα» 

Το Καφκικό Σκίτσο παρουσιάστηκε με αφορμή, φέτος, τα 100 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου συγγραφέα Φραντς Κάφκα (1883-1924). 

Επίσης, τα ακόλουθα έργα του Νίκου Σκαλκώτα: 

«Ενύχτωσε ποιόνε θα ιδώ», Ρουμελιώτικο δημοτικό τραγούδι (για φωνή και πιάνο) 

15 Μικρές Παραλλαγές, για πιάνο 

Κοντσερτίνο για όμποε και πιάνο. 

Ερμήνευσαν: 

Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Ισιδώρα Κοψιδά, όμποε 

Μάριος Καζάς, πιάνο. 

Την εκδήλωση παρακολούθησαν άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Μεταξύ άλλων: ο μουσικόλογος Αλέξανδρος Χαρκιολάκης, Διευθυντής του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, ο συνθέτης Μπάμπης Κανάς, ο ζωγράφος Πέτρος Ζουμπουλάκης, η Ρενάτα Δαλιανούδη, αν. Καθηγήτρια στο Τμ. Τεχνών Ήχου & Εικόνας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ο μουσικογράφος Θωμάς Ταμβάκος, ιδρυτής του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών, ο μουσικοκριτικός Γιώργος Μονεμβασίτης, η κόρη του μουσικού και λογοτέχνη Μανώλη Σκουλούδη, Μανόλια, η Έλση Δημουλά κ.α.

Η "Φιλοσοφία της οικονομίας" του Σέργιου Μπουλγκάκωφ σε μετάφραση Δ. Μπαλτά

Σ. Μπουλγκάκωφ, Φιλοσοφία τῆς οἰκονομίας. Ὁ κόσμος ὡς οἰκονομία, εἰσ.μετ.-σχόλ. Δημ. Μπαλτᾶς, Ἀθήνα 2024, σελ. 334. 

Τήν «Φιλοσοφία τῆς οἰκονομίας» ὑποστήριξε ὁ Ρῶσος οἰκονομολόγος καί φιλόσοφος Σέργιος Μπουλγκάκωφ τό 1912. Ἔχει ἐνδιαφέρον ὅτι τό ἔργο μεταφράστηκε τό 1928 στά ἰαπωνικά, ἀλλά γιά πολλές δεκαετίες παρέμεινε ἀμετάφραστο στίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες. Τό 1987 παρουσιάστηκε σέ γαλλική, τό 2000 σέ ἀγγλική καί τό 2014 σέ γερμανική μετάφραση. 

Στήν «Φιλοσοφία τῆς οἰκονομίας» ὁ Σ. Μπουλγκάκωφ προέβη σέ μία εὐρύτατη κριτική τοῦ ὑλισμοῦ καί εἰδικότερα τοῦ οἰκονομικοῦ ὑλισμοῦ. Ἐπειδή ἡ οἰκονομία κατά τόν Μπουλγκάκωφ εἶναι ἕνα φαινόμενο τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὁ οἰκονομικός ὑλισμός δέν ἔχει μόνο ὑλικό ἀλλά καί πνευματικό περιεχόμενο. Προβληματική γιά τόν Μπουλγκάκωφ εἶναι κυρίως ἡ γνωσιολογία τοῦ οἰκονομικοῦ ὑλισμοῦ καί ὄχι ἡ ἠθική του. Μάλιστα συνδεόμενος ὁ οἰκονομικός ὑλισμός μέ τόν σοσιαλισμό ἐκφράζει, σύμφωνα με τον συγγραφέα, καλύτερα αὐτήν τήν ἠθική ἀντίληψη. 

Σέργιος Μπουλγκάκωφ 

Ἐπειδή δέ ὁ οἰκονομικός ὑλισμός εἶναι ἡ κυρίαρχη τάση στην Πολιτική Οἰκονομία, ὁ Ρῶσος φιλόσοφος ἑστιάζει σέ πολλά σημεῖα τῆς διατριβῆς του στόν κοινωνιολογικό ντετερμινισμό τῆς Πολιτικῆς Οἰκονομίας, ἐξαιτίας τοῦ ὁποίου ἡ ἀτομικότητα τοῦ ἀνθρώπου χάνεται στό πλαίσιο τῆς κοινωνικῆς τάξης ἤ τῆς κοινωνικῆς ὁμάδας. Αὐτό τό τελευταῖο σημεῖο ἀποτελεῖ μία ἀπό τίς περισσότερο προβαλλόμενες τοποθετήσεις στόν χῶρο τῆς ἐν γένει ρωσικῆς θρησκευτικῆς φιλοσοφίας. Σέ μία περαιτέρω ἑρμηνευτική ἀνάλυση, ὁ Μπουλγκάκωφ θά τονίσει ὅτι τό αἴτημα γιά τήν μετάβαση ἀπό τήν ἀναγκαιότητα στήν ἐλευθερία δέν μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ οὔτε γενικά στό πλαίσιο τοῦ οἰκονομικοῦ ὑλισμοῦ οὔτε στίς σχετικές θεωρήσεις τοῦ ἰδίου τοῦ Μάρξ. 

Κριτική ἐκτενέστατη θά ἀσκήσει ὁ Σ. Μπουλγκάκωφ καί στήν Κοινωνιολογία, τήν ἐπιστημονικότητα τῆς ὁποίας μάλιστα ἀμφισβητεῖ. Κυρίως ἐπικριτικά προσεγγίζει ὁ Σ. Μπουλγκάκωφ τήν χρήση τῆς στατιστικῆς μεθόδου, ἀκριβῶς λόγῳ τοῦ γενικευτικοῦ χαρακτήρα της, πού κάνει ἡ Κοινωνιολογία. 

Ἡ παροῦσα μεταάφραση συνοδεύεται ἀπό σημειώσεις τοῦ συγγραφέα καί εἰσαγωγή-σχόλια τοῦ μεταφραστῆ. 

(Τό βιβλίο «Φιλοσοφία τῆς οἰκονομίας» τοῦ Σ. Μπουλγκάκωφ διατίθεται στά βιβλιοπωλεῖα Ναυτίλος καί Ἀλφειός, στήν Ἀθήνα)

ΜΝΗΜΟΝΕΥΕΤΕ ΡΩΜΑΝΟ ΜΕΛΩΔΟ ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΝΕΥΕΤΕ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας

Με αφορμή την εορτή του Αγίου Ρωμανού του Μελωδού (1 Οκτωβρίου), του ποιητού των Κοντακίων, δημοσιεύουμε στην συνέχεια το κείμενο "Ο Ρωμανός ο Μελωδός του Οδυσσέα Ελύτη" του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου από την Ετήσια έκδοση χριστιανικού διαλόγου και προβληματισμού "Ανθίβολα", τεύχος 2ο, Αφιέρωμα: Εκκλησία και Τέχνη (2018).

Ανάμεσα στις μεγάλες πόλεις της Συρίας που έχουν υποστεί ανυπολόγιστες καταστροφές από τον πολυετή εμφύλιο πόλεμο που μαίνεται στη χώρα —και δυστυχώς δεν φαίνεται να έχει τελειωμό— είναι η Χομς: η αρχαία Έμεσα, η γενέτειρα του Ρωμανού του Μελωδού. Σύρος ο Ρωμανός, το λέει κι ο Ελύτης, αλλά και πολίτης της μεγάλης Αυτοκρατορίας της Νέας Ρώμης, οπότε υπηρέτησε διάκονος στη Βηρυτό και κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα οι χριστιανοί της Συρίας δοκιμάζονται σκληρά. Και καλό θα ήταν να μην τους ξεχνάμε. Η ποίηση του Ρωμανού λειτουργεί παραμυθητικά για όλους μας. Και δεν θα μπορούσε να λειτουργεί διαφορετικά, δεδομένου ότι πρόκειται για μεγάλη ποίηση. Από αυτή την άποψη, λοιπόν, δεν ξενίζει καθόλου το γεγονός ότι ο Ρωμανός ο Μελωδός ανήκει στην προσωπική μυθολογία του Οδυσσέα Ελύτη. Η σχέση του Νεοέλληνα ποιητή με τον Βυζαντινό μελωδό του 6ου αιώνα φαίνεται να διατρέχει ολόκληρη την ποίησή του, ανιχνεύεται στα δοκιμιακά του κείμενα, ομολογείται σε προφορικές συνεντεύξεις του, κατεξοχήν όμως μνημειώθηκε στο περίφημο δοκίμιό του για τον Ρωμανό. 

Το δοκίμιο του Ελύτη για τον Ρωμανό 

Ο Ελύτης γράφει το δοκίμιό του για τον Ρωμανό τον Μελωδό το 1975. Το κείμενό του παραμένει αδημοσίευτο ως το 1986, οπότε δημοσιεύεται στο τριμηνιαίο περιοδικό λογοτεχνίας, θεωρίας της λογοτεχνίας και κριτικής Εκηβόλος (τεύχος 15). Αναδημοσιεύεται πολύ αργότερα και στον τόμο Εν λευκώ του ποιητή, τον δεύτερο - μετά τα Ανοιχτά Χαρτιά - με πεζά του (1972–1995).

Γράφει ο Ελύτης: 
Το φως της λαμπάδας που άναψε αυτός ο νεαρός διάκονος της Βηρυτού, φτάνοντας μία μέρα στη Βασιλεύουσα μ’ ένα τυλιχτάρι κάτω από τη μασχάλη, για να κλειστεί σ’ ένα καμαράκι και να γράψει εκατοντάδες ποιήματα, δεν ομολογεί απλώς πίστη και αφοσίωση στην εκκλησία του Χριστού· καίει και θρέφεται από μια παράδοση που δεν είχε ίσως κανένα πλέον αντίκρισμα στον απέραντο ελληνόφωνο πληθυσμό (ηττημένη καθώς ήτανε από τον μονοθεϊσμό και τις νέες ανθρωπιστικές αξίες), κρατιότανε όμως γερά, σαν τρόπος εκφραστικός, αγκιστρωμένη από τη γλώσσα κι έτοιμη, μέσ’ απ’ αυτήν, να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο, για να κατισχύσει με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που ο φορέας της είχε, ειρηνικά κι εκείνος, πετύχει να βρεθεί, από υποτελής, κυρίαρχος και ιδρυτής μιας παντοδύναμης αυτοκρατορίας. Οι μυστικές πνευματικές δυνάμεις καθώς βλέπουμε, ακολουθούν κάποτε τη μοίρα των πολιτικών ή το αντίστροφο, που σημαίνει ότι, σ’ ένα βάθος απώτατο, και οι δύο τους βρίσκονται σε συνεχή συνάρτηση. 

Αν ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν αδύνατον να προβλέψει το αποτέλεσμα που θα μπορούσε να είχε η μετακίνησή του, πόσο μάλλον ο Ρωμανός. Λίγοι, ελάχιστοι, ακόμη και σήμερα, έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το χαρτί που του έδωσε κάποια νύχτα η Παναγία να καταβροχθίσει, όπως μας λένε τα συναξάρια, τον έκανε άξιο να μεταμοσχεύσει από τον κορμό του αρχαίου στον κορμό του μεσαιωνικού ελληνισμού έναν ειδικό τρόπο του εκφράζεσθαι που έφτασε σώος ως τις μέρες μας. Είναι κάτι τόσο μεγάλο αυτό και - δυστυχώς - σε τόσο μικρό ποσοστό φανερωμένο, που η δυσκολία να το αποδείξεις το αφήνει να πάρει μοιραία το σχήμα της υπερβολής.

Ολόκληρο το κείμενο στη συνέχεια. 

Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Ο ΜΕΛΩΔΟΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

Ένας στίχος του Ρωμανού αρκεί:  

Κυματούνται μου τα σπλάχνα 

ου χωρεί μου την χαράν η ψυχή

Και αυθόρμητα μου 'ρχεται στο νου ο παρεμφερής στίχος του Διονυσίου Σολωμού: 

"Τα σπλάχνα μου κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν" (Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Γ'). 

Και ο αντίστοιχος του Ελύτη από το Άξιον εστί: "Τα σπλάχνα μου αναδεύουν". 

Με τον Ρωμανό του Ελύτη ασχολήθηκα αρκετά νωρίς, όταν έκανα εκπομπή με το θέμα αυτό στον Τηλεοπτικό Σταθμό "Λύχνος" της Μητροπόλεως Πατρών, πριν είκοσι πέντε χρόνια (1996). 

Τα τελευταία χρόνια πραγματοποίησα δύο διαλέξεις για τον Ρωμανό τον Μελωδό του Οδυσσέα Ελύτη. 

Η πρώτη στο Πνευματικό Κέντρο του Ι. Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς (στο πλαίσιο του Ενορία εν δράσει) και η δεύτερη στον Ι. Ναό Παναγούλας Μπανάτου στη Ζάκυνθο (στο πλαίσιο του Ε7 Αληθώς). 

Το κείμενο της ομιλίας στο Μπανάτο της Ζακύνθου εδώ.