ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ ΣΤΟ ΑΜΜΑΝ ΓΙΑ ΜΙΑ ΤΑΧΑ ΠΑΝΟΡΘΟΔΟΞΗ ΣΥΝΟΔΟ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η είδηση λέει ότι το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2019, ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης Ι' υποδέχθηκε στην Πατριαρχική του έδρα στη Δαμασκό τον Αρχιεπίσκοπο Κυριακουπόλεως Χριστόφορο, αντιπρόσωπο του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεοφίλου Γ', ο οποίος παρέδωσε στον Πατριάρχη Αντιοχείας ένα γράμμα περί μιάς Σύναξης των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών στο Αμμάν, με σκοπό τη "διατήρηση της Ορθόδοξης ενότητας", η οποία τάχα κινδυνεύει λόγω του Ουκρανικού ζητήματος. 

Ο Αντιοχείας Ιωάννης φαίνεται πως τα …βρίσκει με τα Ιεροσόλυμα, τα οποία είχε θέσει σε ακοινωνησία λόγω της Επισκοπής Κατάρων που δημιούργησε το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων στο Κατάρ και ο Αντιοχείας θεωρεί «κανονικό» του έδαφος. Τα …βρίσκει μέσω Μόσχας και προκειμένου να αντιμετωπισθεί ο …κοινός, πλέον, εχθρός, το Οικουμενικό Πατριαρχείο. 

Επειδή, όμως, φαίνεται πως ο Αντιοχείας Ιωάννης έχει …κοντή ή επιλεκτική, αν προτιμάτε, μνήμη, του θυμίζουμε το κοινό ανακοινωθέν που υπέγραψε με τον Πατριάρχη Σερβίας Ειρηναίο κατά την ειρηνική επίσκεψή του στην Σερβική Εκκλησία, μόλις πριν ένα χρόνο (Οκτ. 2018). 

Συνυπέγραφαν, λοιπόν, οι δύο «αντιφαναριώτες», σήμερα, προκαθήμενοι τα κάτωθι:

«Οι δύο Εκκλησίες, η Σερβική και η Αντιοχειανή, εκφράζουν τη λύπη τους για το γεγονός ότι δεν έχει λήξει ειρηνικά η συνεχής κανονική διένεξη ανάμεσα στο Πατριαρχείο Αντιοχείας και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, η οποία προέκυψε από την απόφαση του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων να εκλέξει και να τοποθετήσει επίσκοπο στο Κατάρ, το οποίο ανήκει στην ιστορική κανονική εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αντιοχείας. Λυπούνται, επίσης, για το γεγονός ότι δεν έχουν γίνει αντιληπτές οι διαστάσεις και οι επιπτώσεις αυτής της διένεξης από όλες τις υπόλοιπες Ορθόδοξες Εκκλησίες, παρά την συμφωνία που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες ύστερα από τις διαβουλεύσεις τους τον Ιούνιο του 2013, με την παρουσία και διαμεσολάβηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, τα τρία άρθρα της οποίας είναι κατοχυρωμένα στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας και στην αλληλογραφία του Οικουμενικού Πατριαρχείου το οποίο παραδέχθηκε την ύπαρξή τους.» 

Αυτές οι δύο Εκκλησίες που «λυπούνται για το γεγονός ότι δεν έχουν γίνει αντιληπτές οι διαστάσεις και οι επιπτώσεις αυτής της διένεξης από όλες τις υπόλοιπες ορθόδοξες Εκκλησίες», τώρα θα λύσουν το Ουκρανικό; Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες που δεν έχουν «κατανοήσει» το πρόβλημα του Κατάρ, θα λύσουν τώρα με «Πανορθόδοξη» (sic) το Ουκρανικό; 

Φυσικά οι έχοντες την πρωτοβουλία για μια τέτοια σύναξη θα έχουν «μελετήσει» τις κινήσεις τους, αλλά παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και μερικά – θεωρητικά, τουλάχιστον – ανυπέρβλητα εμπόδια. 

Ο Αντιοχείας Ιωάννης μάλλον θα πάει στην σύναξη αυτή, στοιχούμενος στην πολιτική της Μόσχας. Η επιλογή του Αμμάν δεν είναι τυχαία. Ο Αντιοχείας δεν μπορεί να μεταβεί στην Ιερουσαλήμ ως Σύρος. Αν μεταβεί δεν θα μπορεί να επιστρέψει στην Συρία, για τους γνωστούς πολιτικούς λόγους. Άρα, το Αμμάν βολεύει, αν και δεν έχουμε μαρτυρία ότι κάποιος προκάτοχος του Αντιοχείας στον 20ό αιώνα επισκέφθηκε το σχετικά νέο κράτος της Ιορδανίας. 

Αν, λοιπόν, πάει ο Αντιοχείας στην Σύνοδο αυτή, θα είναι υπό τον Ιεροσολύμων; Θα προεδρεύσει ο Ιεροσολύμων Θεόφιλος, ως ο συγκαλών, και ο Αντιοχείας που προηγείται στα πρεσβεία (τρίτος τη τάξει), θα είναι απλό μέλος;
Κι ακόμα, κάθε τέτοια Σύνοδος επισφραγίζεται με το Συλλείτουργο των Προκαθημένων, για να φανεί η ενότης εν τη ευχαριστία. Άραγε, δεν θα γίνει συλλείτουργο; Αν γίνει ποιος θα προεξάρχει; Ο Αντιοχείας και ο Ιεροσολύμων είναι σε ακοινωνησία μεταξύ τους, λόγω της έριδας για το Κατάρ, η οποία δεν έχει αρθεί επισήμως. Αλλά κι αν συλλειτουργήσουν, θα προεξάρχει ο Αντιοχείας ως έχων τα πρεσβεία, αλλά της Συνόδου θα προεδρεύει ο Ιεροσολύμων; 

Ο Ρωσίας, ο οποίος «καίγεται» γι’ αυτήν την Σύνοδο δεν έχει μοίρα, ως πέμπτος τη τάξει… 

Όμως, φαίνεται πως η υποταγή των δύο προκαθημένων της Ανατολής στην «ρωσική αρκούδα» είναι μεν δεδομένη, αλλά – εκ των πραγμάτων – καθίσταται όχι και τόσο …διαχειρίσιμη…
Μάλλον δεν υποπτεύονται καν το φιάσκο αυτής της «Πανορθόδοξης», αν τελικά συγκληθεί. Και το κυριότερο θα είναι η αιτία για μεγάλες ανατροπές τόσο στα Ιεροσόλυμα όσο και στην Αντιόχεια.

ΜΙΑ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ "ΑΛΗΘΩΣ" ΣΤΟ ΜΠΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (ΦΩΤΟ ΚΑΙ ΒΙΝΤΕΟ)

Η πολύ κρύα βραδιά της 29ης Δεκεμβρίου 2019, της τελευταίας Κυριακής του έτους, αποδείχτηκε ιδιαίτερη ζεστή στον Ναό της Παναγούλας εν Βανάτω της Ζακύνθου, όπου έλαβε χώραν μια επιπλέον ενδιαφέρουσα δράση του Μορφωτικού Κέντρου Λόγου "Αληθώς" της Ενορίας, πολιτισμικής έκφρασης της Ιεράς Μητροπόλεως Ζακύνθου. 

Έτσι, έγινε το αδιαχώρητο στον Ναό, καθώς, πλην των καθημένων, κάποιες δεκάδες ανέβηκαν στο υπερώο και κάποιες άλλες δεκάδες παρέμειναν υπομονετικά όρθιοι έως το πέρας της εκδήλωσης.

Επικεφαλής των επισήμων ήταν ο Σεβ. Μητροπολίτης Δωδώνης κ. Χρυσόστομος, ο Καθηγούμενος της Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Λιβέρης, ο Βουλευτής Ζακύνθου Διονύσιος Ακτύπης, ο Αντιπεριφερειάρχης Ζακύνθου Γιώργος Στασινόπουλος, ο Αντιπεριφερειάρχης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Δρ Κωνσταντίνος Καποδίστριας, η Εντεταλμένη Περιφερειακή Σύμβουλος Πολιτισμού και Οικονομικών Κατερίνα Μοθωναίου, ο Αντιδήμαρχος Αρκαδίων Ανδρέας Μαρινάκης, ο Πρόεδρος Βανάτου Τιμόθεος Ελ. Στραβοπόδης, ευάριθμοι κληρικοί, πάμπολλοι άνθρωποι του πολιτισμού, της πολιτικής, των γραμμάτων, της επιστήμης, πολλοί νεολαίοι και πλήθος λαού. 

Στο πλαίσιο, λοιπόν, του πνευματικού - πανηγυρικού κλίματος της μεγάλης εορτής της Θείας Γέννας, ο ζακύνθιος αγιογράφος και ζωγράφος Νίκος Μπιάζης-Σεντής παρουσίασε -με εκφραστικές διαφάνειες- την εργασία του: «Η Εικόνα της του Χριστού Γεννήσεως. Αποκωδικοποίηση και ερμηνεία της». Επρόκειτο για μια συνοπτική και εκλαϊκευμένη θεολογική - καλλιτεχνική προσέγγιση του εικονογραφικού τύπου της Σάρκωσης του Θείου Λόγου, μεταξύ Βυζαντίου και Αναγέννησης.

Αμέσως μετά, η έγκριτη 40μελής Μικτή Χορωδία «Το Φιόρο του Λεβάντε», υπό την διεύθυνση του Αρχιμουσικού Διονύση Μαλλιά, παρουσίασε ευφρόσυνη συναυλία με λαοφιλή εορταστικά ακούσματα των Χριστουγέννων (εκκλησιαστικά και λαϊκά), άλλα ζακυνθινότροπα μέλη, καθώς επίσης κάλαντα Πρωτοχρονιάς εν όψει του νέου έτους. 

Μετά το πέρας της συναυλίας, στην Αίθουσα της Ενοριακής Βιβλιοθήκης, έγινε καταληκτήρια επίσκεψη των φιλότεχνων ενδιαφερόμενων στην Έκθεση αγιογραφικών και κοσμικών έργων τέχνης του κ. Νίκου Μπιάζη-Σεντή, η οποία ξεκίνησε στις 14 τρέχοντος μηνός. Ο χώρος κατακλύστηκε από θαυμασμό για τα καλλιτεχνικά εκθέματα και ευχές για τον φιλικό καλλιτέχνη. Σημειωτέον ότι τα κεράσματα, που προσφέρθηκαν στη συνέχεια σε όλους, ήταν προσφορά φίλων από το χωριό Γύρι, οι οποίοι γνοιάζονται τον πολιτισμό. 

Όλοι ενθουσιάστηκαν με το περιεχόμενο του όλου αφιερώματος στα Χριστούγεννα, γι' αυτό, με κάθε τρόπο, εξέφραζαν τα ευγνώμονα και θερμά αισθήματά τους τόσο προς τον καλλιτέχνη - ομιλητή, όσο και στον μαέστρο και την πολυμελή Χορωδία, αλλά και τους συντελεστές του "Αληθώς". 

Στη συνέχεια τα Ζακυνθινά κάλαντα της Πρωτοχρονιάς από την εόρτια αυτή συναυλία και ακολούθως το βίντεο ολόκληρης της εκδήλωσης.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟ ΑΡΧΟΝΤΑ ΤΗΣ Μ.τ.Χ.Ε. ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟ ΣΤΑΝΙΤΣΑ

Τα «Πατριαρχικά Μουσικά Αρχεία» που εκδόθηκαν από το Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων, σε επιμέλεια Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή, είναι ζωντανές (ερασιτεχνικές) ηχογραφήσεις, οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί κυρίως στον Πατριαρχικό Ναό, και σε ορισμένους άλλους Ενοριακούς της ευρύτερης Κωνσταντινούπολης. 

Η συγκεκριμένη επιλογή έχει γίνει από ένα μεγαλύτερο σε όγκο ηχογραφημένο υλικό με βάση κριτήρια ιστορικά, ψαλτικά, λειτουργικά, ακόμη και τεχνικά (ο σχετικά καλός ήχος). Από το σύνολο των δεκαπέντε αυτών δίσκων, ο πρώτος (CD 1o) περιέχει μέλη από Ακολουθίες σε ενοριακούς ναούς (στο Σκούταρι και στο Μπεσίκτας), οι επόμενοι δέκα (CD 2ο-11ο) μέλη από Ακολουθίες αποκλειστικά στον Πατριαρχικό ναό, και οι υπόλοιποι τέσσερεις μέλη από εξω-λειτουργικές ηχογραφήσεις, ένας (CD 12o) με μονωδιακά του Πρίγγου, δύο (CD 13ο-14ο) με μονωδιακά επίσης του Στανίτσα, και ένας (CD 15ο) με χορωδιακά από εκδηλώσεις σε Αίθουσες του Συνδέσμου Μουσικοφίλων Πέραν. 

Στα cds 13 και 14 περιλαμβάνονται στοχευμένες ηχογραφήσεις του Άρχοντος Θρασύβουλου Στανίτσα, που πραγματοποιήθηκαν στον Ιερό Ναό Εισοδίων της Θεοτόκου στο Πέραν, το καλοκαίρι του 1961, από τον Κωνσταντίνο Μήλλα. 

Εδώ αναρτούμε (cd13) από τις Καταβασίες Χριστουγέννων τις Ωδές α΄ και ε΄ (Χριστός γεννάται - Θεός ων ειρήνης, ήχος α') και μία από τις ιαμβικές καταβασίες της εορτής (Τω παντάνακτος ήχος α΄, Ωδή ζ΄). 

«Οι ηχογραφήσεις αυτές του Στανίτσα είναι μοναδικής ιστορικής σημασίας. Τα είδη των μελών που ψάλλονται, κυρίως ο τρόπος που ψάλλονται, και η συγκυρία της καλής ηχητικής απόδοσης (για τα δεδομένα του χώρου και της εποχής), καθώς εδώ χρησιμοποιείται το πρωτότυπο υλικό της ηχογράφησης. Ένα πραγματικό μνημείο της εν γένει πατριαρχικής ψαλτικής παράδοσης και του μεγάλου αυτού ηδύφωνου στυλίστα.», σημειώνει ο Μανόλης Χατζηγιακουμής.

Αναρτούμε, επίσης, το Δοξαστικό των Αίνων της Κυριακής μετά την Χριστού Γέννησιν "Αίμα και πυρ" σε ήχο πλ δ΄ από το cd 14. Πρόκειται για μία εξαιρετική ερμηνεία, αλλά και για ένα μέλος που είναι τονισμένο από τον ίδιο τον Άρχοντα Θρασύβουλο Στανίτσα. 

ΚΛΗΡΙΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ (ΛΙΒΥΟΣ): "ΑΥΤΕΙΔΩΛΟΝ ΕΓΕΝΟΜΗΝ"

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Οι εναντίον μου αντιδράσεις των οπαδών του π. Λίβυου (Χαράλαμπου Παπαδόπουλου), στο πρόσφατο κείμενό μου "Ο συστημικός π. Λίβυος της Κρατικής Τηλεόρασης",  ήταν ακριβώς όπως τις φανταζόμουν. Αντιδράσεις αγέλης. Αμφισβητήθηκε το είδωλό τους και ως εκ τούτου ο αμφισβητήσας είναι «εμπαθής, ζηλόφθονος, κακός, λίγος» και άλλα παρόμοια.
Το μείζον πρόβλημα με τον π. Λίβυο δεν είναι η ρηχή θεολογία του. Είναι ότι εξαιτίας της έχει δημιουργηθεί ένας άνευ προηγουμένου οπαδισμός, ο οποίος φαίνεται ανάγλυφα στα σχόλια των θαυμαστών του «γέροντα» στις σελίδες του στο fb.
Πείρα των σχολίων των οπαδών του π. Λίβυου έχουμε λάβει ήδη από το 2017.
Τότε, αμφισβήτησα τα όσα είπε για την αποτυχία του γιού του στις Πανελλαδικές εξετάσεις και επειδή δεν άντεξε μία και μόνη διαφορετική γνώμη - αυτήν της ελαχιστότητός μου - εξέδωσε "οδηγία προς ναυτιλλομένους" ήτοι νότα προς τους πιστούς του, για το πώς να αντιμετωπίσουν το "αρρωστημένο παιγνίδι" μου. 

Την θυμίζω αυτούσια, όπως την ανήρτησε τότε στην σελίδα του στο facebook. 

"Θερμή παράκληση προς όσους πραγματικά με αγαπάτε. ΔΕΝ ΘΕΛΩ να απαντήσει ή να στείλει κανείς σας, σχόλια ή κείμενα υπέρ μου, σε σαιτ ή προφίλ ή blog που με κατηγορούν ή σχολιάζουν. Ούτε ένας, ούτε ένα μύνημα.Τίποτα. Είμαστε Χριστιανοί, δείξε το άλλο ήθος!!!!!! Οχι μάχες, οχι σχόλια, οχι φανατισμοί, οχι προσωπολατρείες. Σας παρακαλώ μην παίζεται το αρρωστημένο παιγνίδι τους. Το κάνουν επίτηδες για να σας παρασύρουν και έπειτα να λένε οτι ολοι εσείς είστε φανατικοί και προσωπολάτρες, χειραγωγούμενοι, δίχως κρίση και κριτήρια. Ενω είστε πονεμένοι καθημερινοί άνθρωποι που αγαπάτε τον Θεό, την εκκλησία, τον Χριστό, την ζωή. Μην στείλετε τίποτα σε κανένα. Αγάπη, σιωπή, προσευχή, ο Θεός εαν θέλει και πρέπει εχει τρόπους να απαντήσει. Αλλιώς οτι κάνουμε εδω θα καταρεύσει, και καλά θα κάνει!!! Μην απαντάτε, μην στέλνετε μηνύματα σε κανέναν. Μην δίνετε υπόσταση σε σκιές που μάχονται με τον ευατό τους. Εαν χρειαστεί θα σιωπήσω εγω και δεν θα ξαναγράψω τίποτε και ολα θα είναι ήσυχα και ομορφα. Οχι εσείς στο παιγνίδι τους, εσεις είστε ο λαός του Θεού που σας ταλαιπωρούν. Και σας ζητώ εγώ συγνώμη. Δείξτε το ήθος του Χριστιανού, δείξτε ότι είστε ελεύθεροι άνθρωποι, δεν είστε προσωπολάτρες και φανατικοί. Φανερώστε με τις πράξεις σας οτι στην λεκτική βία και στην τρομοκρατία απαντάμε με αγάπη και σιωπή. Η σιωπή είναι η πιο δυνατή κραυγή. Δείξτε οτι ενας αλλος κόσμος ειναι δυνατός, οτι οι άνθρωποι της εκκλησίας είναι άνθρωποι σοβαροί, ώριμοι, σκεπτόμενοι, αγαπούν, συγχωρούν, αποδέχονται, κατανοούν. Μην ντύνουμε την επιθετικότητα και την απωθημενη βία μας με εκκλησιαστικό μανδύα. Υπάρχει μια κατηγορία ανθρωπων που ζει μεσα απο τις συγκρούσεις δεν ζει χωρίς "Βαρβάρους....". Μην γινόμαστε ίδιοι. Οχι!!! εμείς ζούμε με αγάπη και ησυχία. Αντέχουμε στην ησυχία τον εαυτό μας. Δεν ψάχνουμε εχθρούς. Κατεβείτε στην ησυχία της καρδιάς σας, αφήστε την φασαρία του νου. Οσοι με αγαπάτε σας παρακαλώ ουτε μια λέξη, ούτε μια φράση, ουτε ενα μήνυμα. Οτι χρειάζεται θα το αντιμετωπίσω μόνος μου, με σιωπή και περισυλλογή. Κάθε δοκιμασία κρατάει ενα ΔΩΡΟ ας δω και εγω λοιπόν, τι θέλει ο Θεός να μου πει..... Γιατί σιγουρα κάτι μου ψυθυρίζει. Εαν είμαι λάθος, θα αποσυρθώ."

Συμπέρασμα: 

Για όποιον καταλαβαίνει ελληνικά το παραπάνω κείμενο, τόσο από θεολογικής αλλά και γενικότερης σκοπιάς, είναι ένα μνημείο ολοκληρωτικού λόγου!

Θέλει τους πιστούς του αφιονισμένους. 

Απ' αυτή την άποψη ευχαριστούμε τον π. Λίβυο γιατί μας αποκάλυψε τον αληθινό εαυτό του.

Οι οπαδοί του, μην αντέχοντας την κριτική μου για τον γκουρού τους, μου πρότειναν ...ηρεμιστικά χάπια! 
Αυτό είναι το ήθος των ανθρώπων που διαπλάθει ο π. Λίβυος, ο οποίος ευαγγελίζεται την ψυχική (sic) ισορροπία.
Στη σελίδα του στο fb, τα σχόλια των οπαδών του είναι συχνά εμετικά. Εκείνο το "πατερούλη" με παρέπεμψε στον Στάλιν! Συγγνώμη, κιόλας...
Το πρώτο που θα έπρεπε να κάνει είναι να μη δέχεται εγκωμιαστικά σχόλια για το πρόσωπό του. Αλλά φαίνεται ότι από αυτά ζει...
Όμως ο π. Λίβυος θα πρέπει να μάθει να δέχεται κριτική, καθώς δεν είναι απλώς ένα δημόσιο πρόσωπο. Είναι ένα υπερεκτεθειμένο πρόσωπο.
Στην εκπομπή της Βίκυς Φλέσσα "Στα άκρα", στην ΕΡΤ, έχει κληθεί τρεις φορές για να παρουσιάσει πρόσφατα βιβλία του. Συγκεκριμένα:
20 Μαΐου 2018 – Ένας Θεός που έπαιζε κρυφτό
13 Μαρτίου 2019 – Ζωή δίχως συνταγές
25 Δεκεμβρίου 2019 - Εμπιστοσύνη.
Αν υπολογίσουμε και τις επαναλήψεις των εκπομπών αυτών, μιλάμε για τεράστια προβολή!
Ο π. Λίβυος μπορεί να ...καυχάται ότι δικαιώνει τον Άγιο Ανδρέα Κρήτης, που έγραψε στον Μ. Κανόνα το περίφημο εκείνο "Αυτείδωλον εγενόμην".

NOSTALGHIA: ΜΝΗΜΗ ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ (ΒΙΝΤΕΟ)

Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας

Σαν σήμερα, στις 29 Δεκεμβρίου 1986, αναχώρησε για τ' άστρα ο Αντρέϊ Ταρκόφσκι. 
Για την Ιδιωτική Οδό το 2016 ήταν και Έτος Αντρέϊ Ταρκόφσκι, καθώς τότε συμπληρώθηκαν τριάντα χρόνια από τον θάνατό του. 

Γι' αυτό και με το Καλλιτεχνικό Σύνολο ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ πραγματοποιήσαμε την Παρασκευή 26 Φεβρουαρίου 2016, ένα αφιέρωμα στον μεγάλο σκηνοθέτη Αντρέϊ Ταρκόφσκι (1932-1986), στον Πολυχώρο ΑΙΤΙΟΝ. 

Το αφιέρωμα, με τον γενικό τίτλο NOSTALGHIA, περιλάμβανε τις ακόλουθες εισηγήσεις: 

- π. Πέτρος Μινώπετρος, σκηνοθέτης: «Η πνευματικότητα του Ταρκόφσκι μέσα από τον κινηματογραφικό λόγο». 

- Δημήτρης Μπαλτάς, Δρ. Φιλοσοφίας: «Αντρέϊ Ταρκόφσκι και Σοβιετικό καθεστώς». 

- Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, θεολόγος και μουσικός: «Η μουσική ποιητική του Αντρέϊ Ταρκόφσκι».

Με αφορμή την σημερινή επέτειο του θανάτου του σκηνοθέτη - ποιητή, ξαναθυμίζουμε το βίντεο της εκδήλωσής μας και παραπέμπουμε στις σχετικές αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού.
Οι εισηγήσεις εκείνης της αφιερωματικής βραδιάς δημοσιεύθηκαν και στο 8ο τεύχος της Επιθεώρησης Ρωσικού Πολιτισμού «Στέπα» (Χειμώνας 2017).
Παραθέτουμε εδώ και τα videos  της εκδήλωσης μας, όπως τα έχει δημοσιεύσει η ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ.

Ο π. Πέτρος Μινώπετρος μιλά για τη γενικότερη κατάσταση που στη Ρωσία την εποχή που ζούσε ο Ταρκόφσκι, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα είναι για τη Ρωσία κάτι σαν την Αναγέννηση της Δύσης. Αναφέρεται στις δύσκολες, για την ελευθερία της έκφρασης συνθήκες, που επικρατούσαν στη Σοβιετική Ένωση, καθώς επίσης και στον τρόπο που χρησιμοποιήθηκε ο κινηματογράφος στη χώρα αυτή για την «πλύση εγκεφάλου» του πληθυσμού και επισημαίνει ότι ο Ταρκόφσκι παρόλο που γεννιέται και μεγαλώνει σε μια αθεϊστική χώρα, δημιουργεί την περίφημη ταινία «Αντρέι Ρουμπλιόφ» στην οποία βρίσκει κανείς την ανακτημένη ιστορική και πολιτιστική μνήμη της Ρωσίας.

Στον ιστορικό περίγυρο με τον οποίο βρέθηκε αντιμέτωπος ο μεγάλος σκηνοθέτης Αντρέι Ταρκόφσκι (1932-1986), αναφέρεται ο Δρ. Φιλοσοφίας Δημήτρης Μπαλτάς, στην ομιλία του «Αντρέϊ Ταρκόφσκι και Σοβιετικό καθεστώς».

Στη σχέση του μεγάλου σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι (1932-1986) με τη μουσική - και στον τρόπο που αυτός την αξιοποίησε στις ταινίες του – αναφέρεται ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, θεολόγος και μουσικός στην ομιλία του με τίτλο: «Η μουσική ποιητική του Αντρέϊ Ταρκόφσκι».

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΘΑΝΟ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟ...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο Θάνος Μικρούτσικος "έφυγε" απόψε (Σάββατο 28-12-2019) για το μεγάλο ταξίδι...
Ήξερε πολύ καλά και προετοιμαζόταν με τον τρόπο του γι' αυτό.
Ήταν σπουδαίος σε πολλούς τομείς και θα μας λείψει.
Του οφείλω πολλά, κυρίως για την υπόθεση των Πατρινών συνθετών, την οποία προώθησε όσο μπόρεσε.
Τον αποχαιρετώ με την καλή ανάμνηση μιας ιδιαίτερης συναυλίας του στην γενέτειρά του. 

Στο κάστρο της Πάτρας το βράδυ της Πέμπτης 8 Αυγούστου 2013, ο Μπέρτολτ Μπρέχτ κλήθηκε να «…διώξει την κατάρα των όσων μας συμβαίνουν…». Παράλληλα υπό την «καθοδήγηση» του Θάνου Μικρούτσικου  και με διαφορά …φάσης ο Γουϊλιαμ Μπλέηκ - με την ιδιότητα του προσκεκλημένου - «γνώρισε» τον Γιώργο Κοζία. 

Και εξηγούμαι: 

Η συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου με την οποία έκλεισε το φετινό Φεστιβάλ Πάτρας - που μέλλει να ξαναγίνει "Διεθνές" - ήταν όντως αλλιώτικη, για κάποιους ίσως και ...αλλόκοτη. 

Στο πρώτο μέρος  η σπουδαία Νέλλη Σεμιτέκολο στο πιάνο και η σοπράνο Αγγελική Καθαρίου ερμήνευσαν το έργο «H Γη τσακισμένο καράβι» του Θάνου Μικρούτσικου σε ποίηση του πατρινού Γιώργου Κοζία, με παρεμβολές στίχων του ...δαιμονικού Μπλέηκ. Για το έργο αυτό έχουμε ξαναγράψει σχετικά και μπορείτε να δείτε εδώ. 

Θα ήθελα όμως να επισημάνω την μινιμαλιστική, εν πολλοίς, γραφή του Θ. Μικρούτσικου, που απέδωσε εξαιρετικά η ιέρεια της σύγχρονης ελληνικής μουσικής Νέλλη Σεμιτέκολο, και η οποία συνθετική γραφή συναντά ουσιαστικά πολλάκις την ποιητική τοιαύτη. Κι αυτή η συνάντηση ούτε εύκολη είναι ούτε αυτονόητη. Νομίζω πως το κοινό δεν πολυκατάλαβε το έργο αυτό, εξ ου και η αμηχανία του στο χειροκρότημα του τέλους.

Ο λόγιος συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος έχει πολύ σημαντικά έργα να επιδείξει, αλλά το κοινό, έχοντας συνδέσει τον δημιουργό με την "έντεχνη" ή "λαϊκή" πλευρά του, αδυνατεί να προσλάβει με πάθος τον Μικρούτσικο του Σταυρού του Νότου, όταν παρουσιάζεται ενώπιόν του με ένδυμα ...επίσημο. 

Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας είχαμε ένα bonus για το κοινό, για όλους εμάς, όπως το χαρακτήρισε ο Θ. Μικρούτσικος. «Ο Κύκλος με την Κιμωλία» του Μάνου Χατζιδάκι σε ποίηση Μπέρτολτ Μπρεχτ και μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη. Με τον Θάνο Μικρούτσικο στο πιάνο και τη Ρίτα Αντωνοπούλου στο τραγούδι. Μας έπαιξαν τα τέσσερα από τα έξι τραγούδια του έργου, που γράφτηκε για την ομώνυμη παράσταση του Θεάτρου Τέχνης (1956-57) σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν. 

Αν ο Κουν αλλά και ο Χατζιδάκις ήταν "αντιμπρεχτικοί", όπως είπε ο Θάνος Μικρούτσικος εισάγοντάς μας στο έργο, υπό την έννοια ότι δεν είχαν κατανοήσει επαρκώς την ανατρεπτική οπτική του Μπρεχτ στο θέατρο του 20ού αιώνα, ο Θ. Μικρούτσικος ήταν "αντιχατζιδακικός" στην ερμηνεία των τραγουδιών του Χατζιδάκι. Μας έδωσε μια "μικρουτσική" θεώρηση του έργου, με τη Ρίτα Αντωνοπούλου να είναι υπέρ του δέοντος "λαϊκή" και η δική του πιανιστική εκδοχή απείχε αρκετά από την σύνθεση του Χατζιδάκι. Παρ' όλα αυτά είχε ένα ενδιαφέρον αυτή η "άλλη άποψη".

Η συναυλία ολοκληρώθηκε με την «Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ» του Μικρούτσικου, με τον ίδιο τον συνθέτη να παίζει πιάνο, να τραγουδά, να αφηγείται, να διαλέγεται συνεχώς με την τραγουδίστρια Ρίτα Αντωνοπούλου, αλλά και τους δύο ευρωπαϊκών προδιαγραφών σολίστ στα πνευστά, τον Θύμιο Παπαδόπουλο και τον Δημήτρη Χουντή. 

Έγραψε ο συνθέτης για το έργο του αυτό σε σχέση με την Πάτρα: 

Από τις καλύτερες μουσικές στιγμές μου στην Πάτρα όταν πρωτόπαιξα την “Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ” σε 4 παραστάσεις στο Δημοτικό Θέατρο το 1979. Αλλά και η επανάληψη του το 1998 στον ίδιο χώρο, εξαιρετική. Για να μιλήσουμε για την βαρβαρότητα αυτών που μας συμβαίνουν ο Μπέρτολτ είναι η καλύτερη περίπτωση. Και ας μην καταφέραμε να κρατήσουμε την πίπα μας αναμμένη, όλοι “ελπίζουμε στους σεισμούς που μέλλονται για νάρθουν”. 

Η ερμηνεία του έργου στο Κάστρο της Πάτρας την περασμένη Πέμπτη, είχε οίστρο και πάθος, αλλά και τέχνη και δεξιοτεχνία, θα έλεγα, όσον αφορά στην ενορχήστρωση του Μικρούτσικου για πνευστά και την θαυμάσια απόδοσή της από τους Θύμιο Παπαδόπουλο και Δημήτρη Χουντή. Η Ρίτα Αντωνοπούλου ήταν πολύ καλή, αλλά - ας με συγχωρήσει ο Θάνος - προτιμώ τον πρώτο εκτελεστή Γιάννη Κούτρα. Το έργο βέβαια του Μπρεχτ τόσο δυνατό και διαχρονικό, σα να γράφτηκε σήμερα. Λόγος προφητικός.

Ο Θάνος Μικρούτσικος, χειμαρρώδης καθώς είναι, αναφέρθηκε με πολύ κολακευτικά λόγια στους μουσικούς της βραδιάς- το συνηθίζει άλλωστε - , κι αυτό τον τιμά, γιατί ξέρει να εκτιμά τους συνεργάτες του, πράγμα μάλλον ασυνήθιστο στον καλλιτεχνικό χώρο γενικότερα. 

Αναφέρθηκε επίσης και στη λογοτεχνική και ποιητική "Σχολή της Πάτρας", την οποία ο ίδιος γνώρισε από τον γνωστό φιλόλογο Άρη Δρουκόπουλο, και έκτοτε προβάλλει με πάθος. 

Ας ελπίσουμε ανάλογες σοβαρές συναυλίες να έχουν ...μοίρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας, το οποίο ο Θάνος Μικρούτσικος δημιούργησε εκ του μηδενός (1986-1990) και ο μύθος του ακόμη καλά κρατεί.

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΡΠΑΣΙΑ

Του Αριστείδη Βικέτου

Το 2019 μας αποχαιρετά με ένα θαυμάσιο βιβλίο της αρχαιολόγου-ιστορικού, Άννας Μαραγκού, με εκπληκτικές φωτογραφίες του Πέτρου Φιάκκα. Τίτλος του: “Περπατώντας στην άκρη της γης μας” (Εκδόσεις Το Ροδακιό, Αθήνα). 

Στο προοίμιο η συγγραφέας γράφει: “Κάποτε είχε ερωτηθεί η Jacqueline de Romilly, η μεγάλη Γαλλίδα ιστορικός και λάτρις του ελληνικού πολιτισμού, για ποιο λόγο έγραψε βιβλίο με τίτλο ¨Γιατί η Ελλάδα¨; Απάντησε αποστομώνοντας τους πάντες με το απλό: ¨γιατί την αγαπώ, και γιατί είναι μοναδική¨. Με αυτήν τη φράση στο μυαλό αποτολμήσαμε ο Βαρωσιώτης Πέτρος Φιάκκας κι εγώ μια περιδιάβαση στην “ήπειρο” Καρπασία.

Ολόκληρο το κείμενο στη συνέχεια. 

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΡΠΑΣΙΑ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

"ΜΑ ΠΟΤΕ ΘΑ ΦΤΑΣΕΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΜΑΓΟΣ;" ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Από πρόβα για το μουσικό παραμύθι στο Μέγαρο Μουσικής

Μα πότε θα φτάσει αυτός ο Μάγος; 

Σήμερα Σάββατο 28 & αύριο 29 Δεκεμβρίου 2019, στις 5 το απόγευμα, στο πλαίσιο του Κύκλου Χριστούγεννα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, θα παρουσιαστεί ένα χριστουγεννιάτικο μουσικό παραμύθι για μικρά και μεγαλύτερα παιδιά. Περιπέτειες διασκεδαστικές, με πολλές αιφνίδιες ανατροπές και χιούμορ, είναι οι περιπέτειες του τέταρτου Μάγου των Χριστουγέννων, του Μάγου Αβασάλ, που όλο κάτι του τύχαινε, όλο κάποιον συναντούσε κι όλο καθυστερούσε να φτάσει στη φάτνη, κοντά στο νιογέννητο Χριστό, ώσπου… 

Το παραμύθι της Ιουλίτας Ηλιοπούλου συνδυάζεται με την πρωτότυπη μουσική και τα τραγούδια του Γιώργου Κουρουπού. Τα τραγούδια, που ερμηνεύουν ο Σπύρος Σακκάς και η Δάφνη Πανουργιά συνοδεία πιάνου/keyboards, φλάουτου, βιόλας και κρουστών, εναλλάσσονται με την αφήγηση, ενώ τα έργα του Γιάννη Κόττη που προβάλλονται στη μεγάλη οθόνη συμπληρώνουν την ατμόσφαιρα της μοναδικής γιορτής των Χριστουγέννων. 

Παραμύθι-Αφήγηση: Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

Μουσική- Τραγούδια: Γιώργος Κουρουπός 

Ζωγραφική: Γιάννης Κόττης 

Τραγουδούν: Σπύρος Σακκάς, Δάφνη Πανουργιά 

Πόπη Μαλαπάνη keyboard, πιάνο 

Ναυσικά Τσάρα φλάουτο 

Ηλίας Σδούκος βιόλα 

Θοδωρής Βαζάκας κρουστά
Τα εισιτήρια και για τις δύο παραστάσεις έχουν εξαντληθεί. 

Το παραμύθι της Ιουλίτας Ηλιοπούλου "Μα πότε θα φτάσει αυτός ο Μάγος;" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος (2017) και στην έκδοση περιλαμβάνεται και ένα CD με ηχογραφημένο το μουσικό παραμύθι.

ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΟΡΑΤΟΡΙΟ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο Μάνος Χατζιδάκις έζησε όλη την τραγικότητα του Δεκέμβρη του 1944. 

Και έδωσε την δική του εξήγηση για τα Δεκεμβριανά: «Ήταν η αγανάκτηση των παιδιών της γαλαρίας που βλέπαν τους συντρόφους τους και τα όνειρά τους στα φέρετρα, από σφαίρες που ρίξαν δοσίλογοι και φασίστες, φορώντας γαλάζιους μανδύες εθνικοφροσύνης. Και όλα αυτά τα ελληνικά αποβράσματα με την επίσημη στήριξη του νεαρού τότε κράτους είχανε έναν εχθρό: την ψυχή των παιδιών της γαλαρίας. Εκατομμύρια ελληνικά παιδιά που πίστεψαν στην απελευθέρωση αλλά βρέθηκαν ευθύς αμέσως απέναντι στον ίδιο χωροφύλακα, στον ίδιο δικαστή, στα ίδια ανάλγητα πρόσωπα που αντιμετώπιζαν πριν λίγο κιόλας χρόνο, όταν ακόμα υπήρχαν Γερμανοί. Και θέλησαν, πριν αποκλειστούν στη γαλαρία τους, να διαμαρτυρηθούν για τελευταία φορά. Κι ύστερα να σωπάσουν…» («Τα παιδιά της γαλαρίας», Ο Καθρέφτης και το μαχαίρι, σ. 85-86). 

Ο Μάνος Χατζιδάκις, Παγκρατιώτης τότε, ήταν οργανωμένος στην Αντίσταση, ΕΠΟΝίτης. 

Σε μια προφορική μαρτυρία (πρόκειται για μαγνητοφωνημένη συνομιλία του τότε ΕΠΟΝίτη μαθητή και μετέπειτα καθηγητή Ηλεκτρονικής στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κώστα Καρούμπαλου με τους Αλέξη και Δημήτρη Βάκη, 7 Μαΐου 2014) που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο κείμενο «Ο Μάνος Χατζιδάκις της ΕΠΟΝ», των Αλέξη Βάκη και Ιάσονα Χανδρινού (περιοδικό Μετρονόμος τ., αριθμός 52, Απρίλιος- Ιούνιος 2014), ο Κώστας Καρούμπαλος θυμάται: «Κατά τη διάρκεια των μαχών του Δεκέμβρη του ’44, η ΕΠΟΝ Παγκρατίου διοργάνωσε μια εκδήλωση στον κινηματογράφο ΠΑΛΑΣ για να δώσει κουράγιο στον κόσμο που δοκιμαζόταν. Στην εκδήλωση αυτή εκφωνητής ήταν ο Γιώργος –ο Λώλος όπως τον λέγαμε τότε– Οικονομίδης. Ήταν κοντά στις μέρες των Χριστουγέννων. Ο Χατζιδάκις είχε γράψει ένα χριστουγεννιάτικο ορατόριο ειδικά για την περίσταση, για το οποίο δεν έχω ακούσει να γίνεται λόγος από τότε. Θα το τραγουδούσαμε εμείς, μια χορωδία από αγόρια και κορίτσια της ΕΠΟΝ. Εκείνες τις μέρες μάλιστα τον βλέπαμε συχνότερα, ερχόταν και μας μιλούσε σε κάτι αυλές που μαζευόμασταν, στην πλατεία που ήταν το Ταχυδρομείο στο Παγκράτι. Ήταν ας πούμε η προπαρασκευή για ν’ αρχίσουν οι πρόβες. Κάναμε λίγες πρόβες, μέσα στον κινηματογράφο ΠΑΛΑΣ. Στα σβέλτα βέβαια όλα αυτά, γιατί ήταν κι επικίνδυνο λόγω των Εγγλέζων που χτυπούσαν με όλα τα όπλα τους το Παγκράτι. Η χορωδία αποτελούνταν από καμιά εικοσιπενταριά άτομα, ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες, και μας συνόδευε ο Χατζιδάκις στο πιάνο. Δεν υπήρχαν άλλα όργανα. Τους στίχους του ορατορίου ίσως να τους είχε γράψει και ο ίδιος, δεν είμαι σίγουρος. Πάντως, η σύνθεση αυτή δεν ήταν μια δημιουργία με τη ματιά της «καθαρής μουσικής», ήταν η έμπνευση ενός αριστερού μουσικού που έβλεπε τον κόσμο να υποφέρει από αυτά που γίνονταν γύρω του. Και είναι χαρακτηριστικοί οι στίχοι του ορατορίου που θυμάμαι: 

Η γέννησή Σου Χριστέ 

των Λαών την προσπάθεια φωτίζει 

να σκορπίσουν τα μαύρα σκοτάδια 

και να λάμψει το φως Λευτεριάς». 

Αυτοί οι χαρακτηριστικοί στίχοι – μάλλον του Μ. Χατζιδάκι – παραπέμπουν στο Απολυτίκιο της εορτής των Χριστουγέννων: «Η Γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών, ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως…».

Το Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο του Χατζιδάκι το τραγουδούσαν οι ΕΠΟΝίτες, με τη συνοδεία του ίδιου στο πιάνο και την συναυλία πλαισίωναν σταθερά οι ήχοι από τα Βρετανικά όπλα και αεροπλάνα που και εκείνο το απόγευμα είχαν ως στόχο τις ανατολικές συνοικίες. Λίγες μέρες μετά τη συναυλία του ΠΑΛΑΣ, ο Χατζιδάκις ακολούθησε, μαζί με τους συναγωνιστές του της ΕΠΟΝ αλλά και χιλιάδες πολίτες, την οπισθοχώρηση του ΕΛΑΣ έξω από την πολιορκημένη πόλη. Η τότε ΕΠΟΝίτισσα και κατοπινή Πρύτανις του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ θυμάται εκείνες τις μέρες: «Φθάνουν πια τα Χριστούγεννα. Ο Βύρωνας «πέφτει». Θα πρέπει να ήταν 26 ή 27 Δεκεμβρίου όταν μας λένε ότι πρέπει να φύγουμε από τον Βύρωνα, από το Παγκράτι, από την Καισαριανή. Περνάμε τον Υμηττό μέσα στην παγωνιά. Με κρατούσε από το χέρι ο Μάνος Χατζιδάκις. Στις αρχές Ιανουαρίου φθάνουν οι Εγγλέζοι στην Κυψέλη. Φεύγουμε ένα βράδυ κι από εκεί. Εγώ με κάτι μποτάκια στο χέρι, τα κρατούσα για το δρόμο. Κι ο Μάνος τυλιγμένος με μια κουβέρτα. Εκείνος σταμάτησε στο Σχηματάρι» (Μαρτυρία της Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ. Το Βήμα, 5 Δεκεμβρίου 2004). 

Κι αυτή η μαρτυρία της Αρβελέρ μας θυμίζει το κείμενο του Χατζιδάκι «Η σιωπηλή γιορτή του Ιησού και η λιτανεία των δακρυσμένων και των απερχομένων». Ο Χατζιδάκις μιλώντας για τα Χριστούγεννα (σε ένα από τα περίφημα Σχόλια του Τρίτου, Κυριακή 23/12/1979) και χαρακτηρίζοντάς τα «σιωπηλή γιορτή» (!), καταλήγει στον Εσταυρωμένο και τη μοναξιά του! 

Ο Χατζιδάκις δεν θέλησε να μιμηθεί τον Μπαχ. Το δικό του Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο ήταν …σταυρικό! Η εμπειρία αυτή των Δεκεμβριανών, τον σημάδεψε βαθειά. Την καταγράφει ο ίδιος στα κείμενά του, την αποτυπώνει στις μουσικές του, με κορυφαία την «Εποχή της Μελισσάνθης». 

«Έχω δει τον Χατζιδάκι, τον πιο μοναχικό άνθρωπο του κόσμου, παραμονή Χριστουγέννων. Μοναξιά αγίου. Ήταν μόνος και καιγόταν ολόκληρος.», μας λέει ο Γιώργος Χρονάς. 

Και σκέφτομαι πως ίσως ο καιόμενος, μόνος Χατζιδάκις θα ήταν πίσω στα Χριστούγεννα του ’44, στο Παγκράτι και θα διηύθυνε το ανολοκλήρωτο και χαμένο – μάλλον – ορατόριό του…

"...σαν πλησιάζουν τα Χριστούγεννα (αυτός) ο νεκρός γεννιέται μέσα μου" - ΤΑ ΛΥΠΗΜΕΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΟΥ ΜΙΛΤΟΥ ΣΑΧΤΟΥΡΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το 2008 κυκλοφόρησε ένα δοκίμιο του Δημήτρη Λαμπρέλλη, με τίτλο: "Χριστούγεννα στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη" και υπότιτλο "Η Ανακλαστική Διαλεκτική και τα Ματωμένα της Θραύσματα."
Στη μελέτη του αυτή την οποία προλογίζει ο ποιητής Γιάννης Δάλλας, ο συγγραφέας Δημήτρης Ν. Λαμπρέλλης ασχολείται με τη θεματική των Χριστουγέννων στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη. Η μελέτη διαπιστώνει κατ’ αρχήν ότι τα Χριστούγεννα, και όλα όσα συνδέονται με την εορτή αυτή, στην ποίηση του Σαχτούρη δεν εμφανίζονται ως η γνωστή θρησκευτική, κοινωνική και προσωπική γιορτή χαράς, αλλά μεταμορφώνονται σε γιορτή θανάτου, όταν η ιστορική συγκυρία είναι μία συγκυρία φρίκης και θανάτου για τον άνθρωπο και την κοινωνία στην οποία αυτός ζει. Με βάση τη διαπίστωση αυτή, ο συγγραφέας παρακολουθεί στη συνέχεια τις συγκεκριμένες αιτίες αυτής της μεταμόρφωσης των Χριστουγέννων στην ποίηση του Σαχτούρη, την έκτασή της καθώς επίσης την ένταση και το βάθος της. Εξετάζει, τέλος, ο ίδιος την πρόταση του Σαχτούρη για την υπέρβαση αυτής της κυριαρχίας του τρόμου, της απελπισίας και του θανάτου σε ιστορικό, κοινωνικό και θρησκευτικό επίπεδο: η υπέρβαση αυτή του τρόμου και του θανάτου έγκειται, σύμφωνα με την άποψη της ποίησης του Σαχτούρη, στη λυτρωτική διαμεσολάβηση της τέχνης, της ποίησης και του ίδιου του δημιουργού-ποιητή.
Φέτος συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την γέννηση του Μίλτου Σαχτούρη (29 Ιουλίου 1919-29 Μαρτίου 2005). Γι' αυτόν τον μοναχικό ποιητή δεν είδα να γίνουν κάποια αφιερώματα, ανάλογα του μεγέθους του. Σα να ήθελε ο ίδιος να λησμονηθεί...
Ξαναδιαβάζοντας "Τα λυπημένα Χριστούγεννα των ποιητών" συλλογιέμαι: Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε ο Μίλτος Σαχτούρης...
Στο ποίημά του αυτό ο Σαχτούρης με συγκινεί μνημονεύοντας τον μεγάλο έλληνα συνθέτη Νίκο Σκαλκώτα, από τον θάνατο του οποίου συμπληρώθηκαν φέτος 70 χρόνια και ήταν αυτή η επέτειος μια αφορμή για περαιτέρω σπουδή στο έργο του.
Δεν ξέρουμε αν γνωρίζονταν προσωπικά. Είμαι, όμως, σίγουρος ότι ο Σαχτούρης ήξερε πολύ καλά την χαρισματική περίπτωση του Νίκου Σκαλκώτα, αλλά και την τραγικότητά του στην Ελλάδα που τότε τον καταδίκασε στην αφάνεια. "Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε ο Σκαλκώτας...".
Όσον αφορά τον "νεκρό που γεννιέται μέσα μου", όπως λέει ο ποιητής, "σαν πλησιάζουν τα χριστούγεννα", τα πράγματα είναι ακριβώς έτσι και στην θεολογία της Εκκλησίας. 

Οι μάγοι προσφέρουν τα δώρα: «χρυσόν δόκιμον, ως Βασιλεί των αιώνων, και λίβανον ως Θεώ των όλων, ως τριημέρω δε νεκρώ σμύρναν τω αθανάτω» (Ανατολίου, Στιχηρόν ιδιόμελον Εσπερινού Εορτής Χριστουγέννων). Ήδη από την Γέννηση του Θεανθρώπου σημαίνεται ο θάνατός Του ως ανθρώπου, με τη σμύρνα, μύρο που έβαζαν στους νεκρούς.
Κι ακόμα, στην βυζαντινή εικόνα της Γέννησης, το θείο βρέφος ιστορείται σαβανωμένο-σπαργανωμένο, εντός νεκρικής σαρκοφάγου, κάτι που συμβολίζει ότι ήδη από τη Γέννηση επέκειτο η λυτρωτική για την ανθρωπότητα Θυσία.

Ο Σαχτούρης ως ποιητής συνέλαβε την βαθύτατη σημασία των Χριστουγέννων, με τον δικό του, μοναδικό τρόπο. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια όλα τα σχετικά ποιήματα και όσοι λευκοφόροι εννοήτωσαν.

Μίλτος Σαχτούρης, Τα λυπημένα Χριστούγεννα των ποιητών 

Στὴν Ἑλένη Θ. Κωνσταντινίδη 

Εἶναι τὰ λυπημένα Χριστούγεννα 1987
εἶναι τὰ χαρούμενα Χριστούγεννα 1987
ναί, τὰ χαρούμενα Χριστούγεννα 1987!
σκέπτομαι τόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα...
Ἄ! ναὶ εἶναι πάρα πολλά.
Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Διονύσιος Σολωμὸς
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Νίκος Ἐγγονόπουλος
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Μπουζιάνης
πόσα ὁ Σκλάβος
πόσα ὁ Καρυωτάκης
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ὁ Σκαλκώτας
πόσα
πόσα
Δυστυχισμένα Χριστούγεννα τῶν Ποιητῶν.
Από τη συλλογή Καταβύθιση (1990)

Μίλτος Σαχτούρης, Ο νεκρός στις γιορτές 

Ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια
σὰν πλησιάζουν τὰ Χριστούγεννα
(αὐτός) ὁ νεκρὸς γεννιέται μέσα μου
δὲ θέλει δῶρα
δὲ θέλει χρήματα
πάγο καὶ χρόνια
χιόνια καὶ πάγο
σκισμένα ροῦχα
ἀχνὰ παπούτσια
ὁ χρυσὸς νεκρὸς
θὰ βγεῖ ἔξω
δὲν τὸν γνωρίζει κανένας
τὸν ἀλήτη νεκρὸ
θὰ κάτσει στὸ πικρὸ καφενεῖο
νὰ πιεῖ τὸν καφέ του
κι ὕστερα πάλι
σὲ λίγες μέρες
ἥσυχα θὰ πεθάνει (ὁ νεκρός)

ὅταν ἔρθει ὁ χρόνος
κι ὅλες οἱ ρόδες
κόκκινες ὅπως πρῶτα
θὰ γυρίζουν πάλι.
Από τη συλλογή Εκτοπλάσματα (1986)

Το έργο είναι του Βρετανού καλλιτέχνη graffiti Banksy: ο Χριστός δεν θα είχε και σήμερα τόπο για να γεννηθεί
λόγω του τείχους που έχουν υψώσει οι Ισραηλινοί.

Μίλτος Σαχτούρης, Χριστούγεννα 1948

Σημαία
ακόμη
τα δίκανα στημένα στους δρόμους
τα μαγικά σύρματα
τα σταυρωτά
και τα σπίρτα καμένα
και πέφτει η οβίδα στη φάτνη
του μικρού Χριστού
το αίμα το αίμα το αίμα
εφιαλτικές γυναίκες
με τρυφερά κέρινα
χέρια
απεγνωσμένα
βόσκουν
στην παγωνιά
καταραμένα πρόβατα
με το σταυρό
στα χέρια
και το τουφέκι της πρωτοχρονιάς
το τόπι
ο σιδηρόδρομος της λησμονιάς
το τόπι του θανάτου
Από τη συλλογή Με το πρόσωπο στον τοίχο (1952)

                                             Μίλτος Σαχτούρης, Χριστούγεννα 1943

Οι γιορτινές μέρες πυκνοκατοικημένες
γυναίκες αγκαλιάζουν πράσινα κλωνιά δεν κλαίνε
κι ο γέρος εθνικός κήπος κουβαλάει στις πλάτες του
τρεις πεθαμένους κύκνους
και τα παιδιά πετάνε ψίχουλα στον ουρανό
οι γιορτινές μέρες έχουν ένα λείο πρόσωπο
ένα μικρό Χριστό στο κάθε δάκρυ της λησμονημένης
ένα αρνάκι μια σταλιά στις παγωμένες της παλάμες
ένα πουλί αστέρινο καρφίτσα στα μαλλιά της.

Ο ΣΥΣΤΗΜΙΚΟΣ π. ΛΙΒΥΟΣ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο κληρικός Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (γνωστός ως π. Λίβυος), είναι πολύ γνωστός, είναι αποδεκτός, είναι «της μόδας», όπως προσφυώς είπε και μία θαυμάστριά του ηθοποιός. 

Με γειά του με χαρά του. Να ζει και να απολαμβάνει την «αγάπη» του κόσμου και ό,τι άλλο προκύπτει από την καταξίωσή του. 

Ας μου επιτρέψει, όμως και μένα, να ανήκω στην «ασήμαντη εκείνη μειοψηφία» (ο χαρακτηρισμός δικός του), που δεν αποδεχόμαστε ακρίτως την περίπτωσή του. 

Η δημόσια αντίθεσή μου στην ανάρτησή του για την αποτυχία του γιού του στις Πανελλαδικές εξετάσεις αποκάλυψε πως ο π. Λίβυος κλονίστηκε από την αμφισβήτηση. Δεν την αντέχει. Δεν αντέχει το …τσαλάκωμα. Γι’ αυτό και πέρασε στην …αντεπίθεση γράφοντας: «… οι επικριτές μου …πεθαίνουν για μισό λεπτό δημοσιότητας; Δείτε πόσες φωτογραφίες έχω στο προφίλ μου και πόσες οι επικριτές μου.» 

Τον υμνεί και τον δοξάζει όλη η Ελλάδα! Ένας βρέθηκε να αντιλέξει και ο π. Λίβυος έπαθε κρίση πανικού. Και ασχολείται – τι ειρωνεία – με την ψυχολογία! Έγραψε στην «απάντηση στους επικριτές» του ότι «στο παρόν ζήτημα δεν θα επανέλθω». Έτσι,  έκλεισε το θέμα για να συνεχίσει την πορεία του προς τη δόξα!

Όμως, το επ’ εμοί δεν θα πάψω να ασχολούμαι με την περίπτωσή του, όταν μου δίνει πλέρια την αφορμή. Η θεολογία της ατάκας, του φτηνού συναισθηματισμού, των γλυκερών συνθημάτων, του λιγωτικού ψυχολογισμού που εκφράζει ο π. Λίβυος, μπορεί να ηδονίζουν ή και να «παρηγορούν» τον κοσμάκη αλλά όχι κι εμάς την «ασήμαντη μειοψηφία». Ο «πατερούλης», όπως τον αποκαλούν κάποιοι ξελιγωμένοι θαυμαστές του, συντηρεί με τον τρόπο του έναν αξιοθαύμαστο οπαδισμό. Και στη λογική της αγέλης είμαστε σαφώς εναντίον!

Ανήμερα των Χριστουγέννων, για άλλη μια φορά, η Βίκυ Φλέσσα στην εκπομπή της στην Κρατική Τηλεόραση φιλοξένησε τον π. Λίβυο, με αφορμή την έκδοση ενός ακόμη βιβλίου του. 

Διερωτώμαι: Πόσοι συγγραφείς στην Ελλάδα τυγχάνουν αυτής της προνομιακής (σκανδαλώδους θα έλεγα) μεταχείρισης του συγκεκριμένου κληρικού; Να στήνεται μια εκπομπή για να διαφημιστεί το  κατά καιρούς νέο βιβλίο του; Ακόμα και σε σπουδαίους συγγραφείς, απ' όλους τους χώρους, αυτό μπορεί να συμβεί μία φορά. Στην περίπτωση Λίβυου συμβαίνει κατ΄εξακολούθησιν! 

Το τι είπε ο "πατέρας" στην εκπομπή δεν περιγράφεται! Αφόρητες κοινοτοπίες μιας τάχα και αποφατικής θεολογίας, που ενώ καμώνεται πως δεν "ορίζει" τον Θεό, στην πραγματικότητα μιλάει εκ μέρους του! 

Ο π. Λίβυος εκφράζει τελικά έναν λαϊκισμό, πασπαλισμένο με μπόλικη αληθοφάνεια, και σερβιρισμένο με μιαν σχετικότητα που δηλώνει απολυτότητα! 

Και τώρα που το σκέφτομαι: Ο λαλίστατος αυτός "πατήρ" πήρε θέση σε κάποιο από τα μείζονα εκκλησιαστικά ζητήματα της εποχής μας; Μίλησε, π.χ.,  για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας - αυτός που ως κληρικός ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο - για το ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας, για τις σχέσεις της Ορθοδοξίας με τους ετεροδόξους ή για το μάθημα των Θρησκευτικών; 

Όχι, βέβαια! Το να ασχοληθεί με τέτοια ζητήματα σημαίνει ότι θα δυσαρεστήσει, ενδεχομένως, μέρος του κοινού του. Κι αυτό δεν τον συμφέρει εμπορικά... Τους θέλει όλους κάτω από την σκέπη του θλιβερού ψυχολογισμού του. Γι' αυτό είναι και συστημικός! Για να τον "παίζουν" όλοι! Από την Κρατική Τηλεόραση μέχρι τον Πειραιώς Σεραφείμ. 

Γνωρίζω πως τα παραπάνω δεν θα αρέσουν στους πολλούς. Αλλά οι πολλοί δεν με ενδιαφέρουν προ πολλού. Στους λίγους, αληθινά σκεπτόμενους, απευθύνομαι. Κι αν κι αυτοί δεν συμφωνούν μαζί μου, ας υπάρχουν οι σκέψεις μου κατατεθειμένες δημόσια για λόγους ιστορικούς. 

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ (ΒΙΝΤΕΟ)

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το 2019 συμπληρώθηκαν 90 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου έλληνα συνθέτη Μιχάλη Αδάμη (1929-2013). 

Ο Μ. Αδάμης, πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής και της σύγχρονης μουσικής, είναι ταυτόχρονα ο πρώτος συνθέτης στον 20ό αιώνα που ασχολήθηκε πολύ με την χορωδιακή μουσική. Δεν είναι μόνο ότι έγραψε πολλή χορωδιακή μουσική, αλλά υπήρξε πρωτοπόρος της χορωδιακής πράξης σε πολλά επίπεδα. 

Σε ηλικία μόλις 21 ετών αναλαμβάνει την Παιδική Χορωδία του Παρεκκλησίου των Βασιλικών Ανακτόρων, την οποία διευθύνει από το 1950 ως το 1967. 

Το 1958 ίδρυσε τη Χορωδία Δωματίου Αθηνών, την οποία διηύθυνε ως το 1961. Από το 1961 ως το 1963 διηύθυνε τη Χορωδία της Ανώτατης Ορθόδοξης Θεολογικής Σχολής «Τίμιος Σταυρός» στη Βοστώνη, ενώ από το 1968 ως το 1999 ήταν επικεφαλής του μουσικού τμήματος και διευθυντής της χορωδίας του Pierce College στην Αθήνα. 

Επίσης, στήριξε την χορωδιακή τέχνη με όλα τα μέσα και από την θέση του προέδρου της Ομάδα Εργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού για τη Χορωδιακή Ανάπτυξη, την περίοδο 1981-1984. Ακόμα, ήταν Πρόεδρος της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας - που ίδρυσε και διηύθυνε ο Λυκούργος Αγγελόπουλος - από το 1988 ως το θάνατό του. 

Αυτή, λοιπόν, η συστηματική και άοκνη ενασχόλησή του με την χορωδιακή μουσική πράξη, τόσο σε ερμηνευτικό όσο και σε συνθετικό επίπεδο, τον οδήγησε αφ’ ενός στην παρουσίαση για πρώτη φορά στην Ελλάδα έργων του παλαιότερου ρεπερτορίου και αφ’ ετέρου στη σύνθεση ενός μεγάλου όγκου έργων χορωδιακής μουσικής, εκκλησιαστικής και κοσμικής, τα οποία εκτελούνται μέχρι σήμερα από τις ελληνικές χορωδίες. 

Ο Μιχάλης Αδάμης είναι ο πρώτος έλληνας συνθέτης, ο οποίος ήταν βαθύς γνώστης και της βυζαντινής μουσικής και την χρησιμοποίησε με έναν δικό του, προσωπικό τρόπο στο έργο του. Διαμόρφωσε, χάρη στη γνώση και έρευνα της βυζαντινής μουσικής, μια προσωπική μουσική αντίληψη, που δεν έχει, όμως, καμία σχέση με «νοσταλγικότητες» ή άλλου τύπου ιδεοληψίες, ας πούμε «εθνικού» περιεχομένου.

Ο χορωδιακός κόσμος του Μιχάλη Αδάμη σφραγίζεται για ένα μεγάλο διάστημα από την περίφημη Παιδική Χορωδία των Ανακτόρων. Όπως διαβάζουμε στον πρώτο 45άρη δίσκο της χορωδίας που κυκλοφόρησε το 1959: 

«Η Παιδική Χορωδία του Παρεκκλησίου των Βασιλικών Ανακτόρων ιδρύθη το 1950, σύμφωνα με επιθυμία της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως Παύλου. Την οργάνωσι και διεύθυνσί της ανέλαβε ο Μιχάλης Αδάμης. Είναι ένα μεικτό χορωδιακό σύνολο από παιδιά 8-14 ετών πλαισιούμενα από ανδρικές φωνές. Η χορωδία έχει ήδη στο ρεπερτόριό της τρεις Θ. Λειτουργίες, πολλά Απολυτίκια και τροπάρια Εορτών, Ακολουθίες από την Μ. Σαρακοστή και την Μεγάλη Εβδομάδα, καθώς και πλήθος άλλων εκκλησιαστικών συνθέσεων της Ορθοδόξου Λατρείας.» 

Να σημειώσουμε ότι εκδόθηκαν τρεις δίσκοι 45 στροφών στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και τις αρχές του ’60 (στις εταιρείες Fidelity και Philips) με κάλαντα, τροπάρια και ψαλμούς από την Παιδική Χορωδία του Παρεκκλησίου των Βασιλικών Ανακτόρων υπό την διεύθυνση του Αδάμη.

Στον πρώτο δίσκο του 1959 έχουμε ύμνους των Χριστουγέννων. Η χορωδία αποδίδει το Απολυτίκιο της εορτής, «Η Γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών…», τα δύο τροπάρια του Εσπερινού των Χριστουγέννων που ψάλλονται ανάμεσα στις Προφητείες, «Λαθών ετέχθης…» και «Ανέτειλας Χριστέ εκ Παρθένου…» (προτάσσονται, κατά την τάξιν, ψαλμικοί στίχοι), το Κοντάκιο της Γεννήσεως, «Η Παρθένος σήμερον…» και το Κοινωνικό «Αινείτε…».

Την περίοδο αυτή ο Αδάμης, για τις ανάγκες της χορωδίας εναρμονίζει, διασκευάζει, συνθέτει. Τόσο εκκλησιαστικούς ύμνους όσο και παραδοσιακά κάλαντα. 

Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι στην περίοδο της Παιδικής Χορωδίας των Ανακτόρων, ο Αδάμης στοιχείται στην λογική της πολυφωνίας για την εκκλησιαστική μουσική. Άλλωστε η πρώτη χορωδία των Ανακτόρων είχε συσταθεί από τον Αλέξανδρο Κατακουζηνό το 1870, κατ’ επιθυμίαν της βασιλίσσης Όλγας, η οποία έφερε και την ρωσική πολυφωνία στην Ελλάδα. 

Για την χορωδία των Ανακτόρων του Μ. Αδάμη, πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν την εποχή. Τότε σχεδόν όλες οι εκκλησίες της Αθήνας - απαραιτήτως του ιστορικού κέντρου - είχαν τετράφωνες ή τρίφωνες (κατά το σύστημα Σακελλαρίδη) χορωδίες. Η καθαρή βυζαντινή μουσική εθεωρείτο …παρακατιανή. Και τα Ανάκτορα ήταν φυσικά, στην ίδια λογική, αφού η ρωσική επιρροή της Βασιλίσσης Όλγας, τα είχε σημαδέψει, θα λέγαμε. 

Βέβαια, ο Αδάμης πολλές φορές προτάσσει το βυζαντινό μέλος με μία υποτυπώδη εναρμόνιση, όπως στο τροπάριο «Ανέτειλας Χριστέ εκ Παρθένου…». Όμως γνωρίζει πολύ καλά την πολυφωνία του καιρού του. Απόδειξη ότι στο κοντάκιο των Χριστουγέννων «Η Παρθένος σήμερον» που ηχογραφεί, υπάρχει στον δίσκο η ένδειξη: Εναρμόνισις: Ε. Γιαννίδη – Διασκευή: Μιχ. Αδάμη.

Ο Ελισαίος Γιαννίδης ήταν Κωνσταντινουπολίτης (γεννήθηκε στο Νιχώρι του Βοσπόρου το 1865) γεωπόνος, φυσικός, μαθηματικός, μουσικολόγος και συνθέτης, με λαμπρές σπουδές στη Γαλλία. Υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες του δημοτικισμού και της εναρμόνισης της βυζαντινής μουσικής. Πέθανε στην Αθήνα το 1942, όταν ο Αδάμης ήταν μόλις δεκατριών ετών. Είναι μάλλον απίθανο να είχαν γνωριστεί. Το σίγουρο είναι ότι ο Αδάμης ήξερε το έργο του. 

Στο κοινωνικό «Αινείτε», βλέπουμε στο δίσκο την ένδειξη: «Θ. Πολυκράτη – Μεταγραφή: Μιχ. Αδάμη». Ο Αδάμης προφανώς και ήξερε το έργο του φιλολόγου Θεμιστοκλή Πολυκράτη (1863-1926), ο οποίος θεωρείται ως ο παραγωγικότερος Έλληνας συνθέτης πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής. 

Προφανώς για τις ανάγκες της παιδικής χορωδίας των Ανακτόρων, ο Μιχάλης Αδάμης εναρμονίζει ή διασκευάζει παραδοσιακά κάλαντα από διάφορες περιοχές της χώρας. Κάποια από αυτά δισκογραφούνται κιόλας. Παραθέτουμε εδώ τα Κάλαντα Θράκης, γραμμένα το 1959, εξήντα χρόνια πριν. Η παρτιτούρα είναι από το Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών του Θωμά Ταμβάκου. 

Το 1962 ο Μιχάλης Αδάμης τιμήθηκε από τον Βασιλέα Παύλο με τον Χρυσό Σταυρό του Φοίνικα. 

Η παιδική Χορωδία των Ανακτόρων έχει πολύ πλούσιο έργο, το οποίο είναι άγνωστο και ανεξερεύνητο. Εδώ δώσαμε απλώς μια χριστουγεννιάτικη «νότα».
Η έρευνα συνεχίζεται…

"ΜΑΓΟΙ ΠΕΡΣΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΣ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟ Ή ΑΛΛΟΤΙΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Στον τιμητικό τόμο για τον μακαριστό Μητροπολίτη Πατρών Νικόδημο (1915-2008) με τίτλο "Εικοσαέτηρος Αρχιερατεία" (1974-1994), που εκδόθηκε στην Πάτρα το 1994, ο Αρχιμανδρίτης Νικόδημος Μπαρούσης, Ηγούμενος της Ι. Μονής Χρυσοποδαριτίσσης Νεζερών, ο χρηματίσας και πρώτος αρχιδιάκονος του Πατρών Νικοδήμου, έγραψε ένα κείμενο με τίτλο: "Αναμνήσεις από την λειτουργικήν προσφοράν του Μητροπολίτου". 

Στο κείμενό του αυτό ο σεβαστός ηγούμενος περιγράφει τις λειτουργικές εμπειρίες του κοντά στον ανεπανάληπτο Δεσπότη. Ειδικότερα για τα Χριστούγεννα σημειώνει: 

Οι μεγάλες Δεσποτικές εορτές ήσαν για τον Μητροπολίτη τα σημαντικώτερα γεγονότα του έτους. Η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών ήταν υπόθεσις ζωής. Παρίστατο εξ αρχής επί του θρόνου, ψάλλων τα τροπάρια, κατά την τάξιν, «από διφθέρας», μολονότι το εκκλησίασμα, ειδικώς τας παραμονάς Χριστουγέννων ή των Θεοφανείων, ήταν σχετικώς αραιό. Ήθελε και τον αναγνώστη ευκρινή, με ύφος εκκλησιαστικό και σεμνοπρεπές, και την θυμίασι με το κατζί, κατά την ακρίβεια της τάξεως. Η μεγαλοπρεπής παρουσία του εις τις μεγάλες εορτές, είχε κάτι το πηγαίο και αρχοντικό. Ενθυμούμαι καλώς τον θρησκευτικό ενθουσιασμό που προκαλούσε η παρουσία του εις την ακολουθία της Λιτής, πριν την έναρξι του Όρθρου των Χριστουγέννων. Λίγο προ της πέμπτης πρωινής ώρας, εις το μέσον του σολέα του Μητροπολιτικού ναού, έψαλλε από καρδίας, με ύφος βυζαντινού ηγεμόνος, το «Μάγοι περσών βασιλείς...», καίτοι το εκκλησίασμα εκείνη την στιγμή δεν απετελείτο παρά από ελαχίστους φιλακολούθους. Ακουσίως μετεφέρεσο εις την «εκκλησία του χρυσού Τρικλινίου», και ανέμενες την εξέλιξι της ιεράς πανηγύρεως κατά την περιγραφή του «ψευδο-Κωδινού». Το εκκλησίασμα «εκρέματο» κυριολεκτικώς από τα χείλη του ψάλλοντος Μητροπολίτου.

Αυτή την εμπειρία του Αρχιμ. Νικοδήμου την έζησαν και πολλοί Αθηναίοι, την εποχή που ο μακαριστός Νικόδημος Βαλληνδράς ήταν αρχιμανδρίτης ακόμα, στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση στην Αθήνα. Μου είπαν κάποιοι απ' αυτούς που εκκλησιάζονταν στον Άγιο Γεώργιο, ότι πήγαιναν στην εκκλησία όρθρου βαθέως τα Χριστούγεννα, για να ακούσουν αυτό το περίφημο δοξαστικό της Λιτής "Μάγοι Περσών βασιλείς" σε ήχο πλ. α', από τον καλλικέλαδο π. Νικόδημο. Εικάζω ότι το ίδιο θα έκανε και στις ενορίες που υπηρέτησε ως εφημέριος πριν τον Άγιο Γεώργιο Καρύτση. 
Την εποχή εκείνη δεν την πρόλαβα, λόγω ηλικίας, μα ούτε και στον Μητροπολιτικό Ναό Πατρών είχα την ανάλογη εμπειρία, καθώς δεν εκκλησιαζόμουν εκεί. Έτσι, μια φορά παρακάλεσα τον Δεσπότη να μου το ψάλλει για να το ακούσω κι εγώ απ’ τα χείλη του. Μου το είπε φυσικά από μνήμης, και διεπίστωσα ότι δεν έλεγε κάτι άλλο από το κλασικό κείμενο της Κυψέλης – εδώ παραθέτω την επεξεργασία του Χουρμουζίου – αλλά με ύφος ηγεμονικόν και με όλα τα σχετικά ποικίλματα που βοηθούσαν στην απόδοση των νοημάτων. 

Σκέπτομαι τώρα, ότι αυτός ο μύστης της λειτουργικής ζωής, έψαλλε με ιερό πάθος την Λιτή των Χριστουγέννων, που πια δεν τελείται στους ενοριακούς ναούς. Για δε τους Αρχιερείς ούτε λόγος να γίνεται. Δε νομίζω ότι γνωρίζει κανείς το «Μάγοι Περσών βασιλείς» που είναι μάλιστα και ποίημα Ιωάννου μοναχού, δηλ. του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού. 
Το κείμενο του ύμνου έχει ως εξής: 
Μάγοι Περσῶν Βασιλεῖς, ἐπιγνόντες σαφῶς, τὸν ἐπὶ γῆς τεχθέντα, Βασιλέα οὐράνιον, ὑπὸ λαμπροῦ ἀστέρος ἑλκόμενοι, ἔφθασαν ἐν Βηθλεέμ, δῶρα προσφέροντες ἔγκριτα, χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν, καὶ πεσόντες προσεκύνησαν· εἶδον γὰρ ἐν τῷ Σπηλαίῳ, βρέφος κείμενον τὸν Ἄχρονον.

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ

Ἐξαιρετικέ μου κ. Ἀνδριόπουλε 

Στὴν πρόσφατη, συγκινητικὴ ἀνάρτησή σας μὲ τίτλο ΤΟ ΔΟΞΑΣΤΙΚΟΝ «ΜΑΓΟΙ ΠΕΡΣΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΣ» ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ, γράφετε, μεταξὺ ἄλλων: «Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη δὲν τὴν πρόλαβα, λόγῳ ἡλικίας, μὰ οὔτε καὶ στὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ Πατρῶν εἶχα τὴν ἀνάλογη ἐμπειρία, καθὼς δὲν ἐκκλησιαζόμουν ἐκεῖ». Ἐπειδὴ ὁ γράφων ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ ἐκείνους, τοὺς λίγους, ποὺ εἶχαν τὴν ἐμπειρία τῶν Χριστουγέννων στὸν Μητροπολιτικὸ Ναό, θέτει ὑπ’ ὄψιν Σας τὰ ὅσα εἶδε καὶ ἔζησε, καὶ Σᾶς παρακαλεῖ, ἐφ’ ὅσον τὸ κρίνετε σκόπιμο, νὰ τὰ ἐντάξετε στὶς ἀναρτήσεις ποὺ ἀφοροῦν στὸ «Ἔτος Μητροπολίτου Πατρῶν Νικοδήμου», μὲ ἀφορμὴ τὰ 100 χρόνια ἀπὸ τῆς γεννήσεώς Του. 

Τῇ ΚΕ΄ τοῦ Δεκεμβρίου μηνός, ὁπότε «ἡ κατὰ σάρκα Γέννησις τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», οἱ πύλες τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Πατρῶν ἄνοιγαν περὶ ὥραν τετάρτην πρωινήν. Τὴν ὥρα ἐκείνη, ἀπ’ ὅλους τοὺς πέριξ δρόμους κατέφθαναν σιγά-σιγὰ κάποιοι λίγοι πιστοὶ ἐνῶ, μέσα στὸν παγωμένο Ναό, τὴν ἀπόλυτη ἡσυχία διέκοπτε ὁ ἦχος τῆς σόμπας ποὺ προσπαθοῦσε νὰ ἀνοίξει ἡ κυρα-Τασία Κυπραίου, βοηθὸς νεωκόρου – ἤ, ἀργότερα, ἡ νεωκόρος κ. Δήμητρα Στρατίκη- κι ἀπὸ τὸ «Καλημέρα, χρόνια πολλά», ποὺ ἀντήλλασσαν οἱ εἰσερχόμενοι μὲ τοὺς κ.κ. Δημήτριο Πετρόπουλο καὶ Ἠρακλῆ Σταματελᾶτο, ἐπιτρόπους τοῦ Ναοῦ ἐπὶ δεκαετίες (μαζὶ μὲ τοὺς κ.κ. Καλλίτση, Κυριακόπουλο, Καλλιβωκᾶ, Μοσχόπουλο κ.ἄ.), ποὺ στέκονταν στὴν εἴσοδο τοῦ Ναοῦ γιὰ νὰ ὑποδεχθοῦν τὸν Μητροπολίτη ἐκ μέρους τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου. Λίγο πρὶν τὶς πέντε κατέφθαναν, μεταξὺ ἄλλων, ὁ ἀρχιμανδρίτης Κωνσταντῖνος Οἰκονόμου - διπλοτριπλοτυλιγμένος πάντα στὰ παλτά, τὰ κασκόλ, τὰ χονδρὰ κοντόρασα καὶ τὰ χειρόκτιά του-, ἐπιφορτισμένος κάθε χρόνο μὲ τὴν ἀπὸ ἄμβωνος ἀνάγνωση τῆς Χριστουγεννιάτικης Ἐγκυκλίου, καθὼς καὶ ὁ κ. Κωνσταντῖνος Πανᾶς -παλαιὸς Καθηγητὴς τοῦ Ἀρσακείου, συνθέτης βυζαντινῶν ὕμνων, προσωπικὸς φίλος τοῦ Σεβασμιωτάτου καὶ σύμβουλός του σὲ θέματα «μουσικῆς ὀρθογραφίας», τῆς ὁποίας ὑπῆρξε ἄριστος γνώστης, καθὼς ἔλεγε ὁ ἴδιος ὁ Μητροπολίτης Νικόδημος. Ὁ κ. Πανᾶς κατέφθανε στηριζόμενος, ἀφ’ ἑνὸς στὴν βακτηρία του καὶ ἀφ’ ἑτέρου στὸν βραχίονα τῆς συζύγου του, καταλαμβάνοντας πάντα τὸ ἴδιο στασίδι, στὸ δεξιὸ κλῖτος τοῦ Ναοῦ. Μετὰ ταῦτα ἄρχιζε νὰ παρατηρεῖται μιὰ κάποια κινητικότητα: Ἀπὸ τὸ Ἱερὸ τῆς ἐκκλησίας ἐξέρχονταν οἱ ἱερεῖς, κατευθυνόμενοι πρὸς τὰ προπύλαια τοῦ Ναοῦ. Μαζὶ μὲ τοὺς ἱερεῖς ἐμφανίζονταν καὶ δύο ἔνστολοι ἱερόπαιδες μὲ ἀναμένες τὶς ντόρτσες τους, ποὺ στέκονταν δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τοῦ κεντρικοῦ διαδρόμου, στὸ ὕψος τοῦ Νάρθηκα. Τέλος, πέντε λεπτὰ πρὶν τὶς πέντε, ἔπαιρναν τὶς θέσεις τους οἱ κωδωνοκρούστες: ὁ κυρ-Μῆτσος ὁ Βρεττός, νεωκόρος γιὰ περισσότερα ἀπὸ σαράντα χρόνια, καὶ ἀργότερα ὁ κυρ-Βαγγέλης ὁ Ἀγγελόπουλος, ἀνέβαιναν στὸ καμπαναριό, γιὰ νὰ χειριστοῦν –μὲ τὰ χέρια πάντα- τὶς καμπάνες ποὺ ἀντιστοιχοῦν στὶς νότες Ρὲ καὶ Μί. Ὁ κυρ-Σπῦρος ὁ Μαζαράκης, ἰσόβιος νεωκόρος κι αὐτός, καὶ ἀργότερα ὁ κ. Βασίλειος Φελέσκουρας, ἔβγαιναν στὴν ἐσωτερικὴ αὐλὴ ἀπ’ ὅπου, μὲ τὴ βοήθεια ἑνὸς χονδροῦ σχοινιοῦ, θὰ χειρίζοταν τὸν Ντό, τὸν βαρὺ Βενετὸ κώδωνα ποὺ κατασκευάστηκε στὸ ἱστορικὸ ἐργοστάσιο τοῦ Vittorio Veneto, στὴν Ἰταλία. Καὶ τέλος, ἕνας ἐθελοντὴς στεκόταν στὸ κέντρο τοῦ Ναοῦ, σὲ σημεῖο ποὺ μποροῦσε νὰ ἔχει ὁρατότητα στὴν ἐξωτερικὴ πύλη τοῦ Ναοῦ, ἀλλὰ καὶ νὰ εἶναι ὁρατὸς ἀπὸ τὸν κωδωνοκρούστη τῆς αὐλῆς ὥστε, μόλις ὁ π. Μιχαήλ - ὁ ὁποῖος βρισκόταν στὰ προπύλαια καὶ ἔβλεπε πρῶτος τὸ αὐτοκίνητο τοῦ Μητροπολίτου ποὺ ἔστριβε ἀπὸ τὴν ὁδὸ Ἁγίου Νικολάου στὴ Μαιζῶνος - ἔκανε νεῦμα στὸν ἐθελοντή, ἐκεῖνος ἀμέσως νὰ νεύσει στὸν κωδωνοκρούστη τοῦ ἰσογείου καὶ νὰ ἀρχίσει, ὥρα πέντε ἀκριβῶς, ἡ κωδωνοκρουσία τῆς ὑποδοχῆς τοῦ Μητροπολίτου καὶ τῆς ἀναγγελίας τῶν Χριστουγέννων… 

Καὶ ἐνῶ οἱ καμπάνες ἠχοῦσαν «πανηγυρικά», δηλαδὴ ἄναρχα, ὁ Δεσπότης, συνοδευόμενος ἀπὸ τοὺς δύο διακόνους του εἰσερχόταν, ἥρεμος καὶ μεγαλοπρεπής, χωρὶς βιαστικὲς ἤ περιττὲς κινήσεις, στὸν Ναό. Ἡ ὑποδοχή του ἦταν, ὅπως πάντα, λιτή. Οἱ ἱερεῖς δὲν φοροῦσαν τίποτε πέραν τοῦ ράσου καὶ τοῦ καλυμμαυχίου τους. Μέσα σὲ ἀπόλυτη σιωπή, μὲ μόνη τὴν πανηγυρικὴ κωδωνοκρουσία νὰ σχίζει τὸν κρύο, νυκτερινὸ ἀέρα τῶν Χριστουγέννων καὶ νὰ διαχέεται στὴν πόλη, καὶ κάτω ἀπὸ τὸ λιγοστὸ φῶς ποὺ ἐξέχεαν οἱ ἀπλίκες τῶν πλαγίων κλιτῶν, σχεδὸν στὸ ἡμίφως, ὁ Ἀρχιερεὺς εἰσερχόταν στὰ ἐνδότερα χωρὶς νὰ ἐνδυθεῖ τὸν Ἀρχιερατικό του Μανδύα. Κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα ποὺ διαρκοῦσε ἡ ἄτυπη λιτανευτικὴ πομπὴ μὲ τὶς ὀλιγάριθμες μαῦρες σιλουέτες τῶν κληρικῶν, ποὺ πορεύονταν ἀπὸ τὸν Νάρθηκα τοῦ Ναοῦ στὸν Σολέα, προπορευομένων τῶν παιδιῶν μὲ τὶς ἀναμένες ντόρτσες, ἡ κωδωνοκρουσία εἶχε πάρει ρυθμὸ «ἐκκλησιαστικό», εἶχε δηλαδὴ προσαρμοστεῖ στὸν κλασικὸ τρόπο ποὺ χτυποῦσαν οἱ καμπάνες στὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ ἀνέκαθεν καὶ πού, κατὰ τὴν μαρτυρία τοῦ Γέροντος π. Μιχαήλ Καραμπατάκη, ποὺ ὑπηρετεῖ στὸν συγκεκριμένο Ναὸ ἀπὸ τὸ 1960, ἀποτελεῖ σύνθεση τοῦ ἐγκρίτου μέλους τῆς κοινωνίας τῶν Πατρῶν, ἐπιτρόπου τοῦ Ναοῦ, συνθέτη καὶ διαμορφωτῆ ἑνὸς πλήρους συστήματος τετράφωνης ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, Διευθυντοῦ τῆς Τετραφώνου χορωδίας καὶ διατελέσαντος καὶ Δημάρχου Πατρέων κ. Γεωργίου Τριάντη: Ντό, ντό, ντό, ρέ, μί, ρέ, ντό, μί, ρέ, μί, ντό, κ.ο.κ. 

Μόλις ἡ μικρὴ πομπὴ τῶν συλλειτουργῶν ἔφθανε μπροστὰ ἀκριβῶς ἀπὸ τὰ σκαλοπάτια τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, οἱ καμπάνες σιγοῦσαν. Καὶ ὁ Μητροπολίτης Πατρῶν, Νικόδημος ὁ πάνυ, μὲ τὴν ὡς βροντὴ φωνή του, ἀκουγόταν μέσα στὸ σκοτάδι νὰ ποιεῖ Εὐλογητόν… Εἶχε ἀρχίσει ἡ Ἀκολουθία τῆς Λιτῆς… 

Ὁ Ἀρχιδιάκονος τότε, Νικόδημος Μπαρούσης, ὁ ὁποῖος ἐναργῶς περιγράφει τὶς στιγμὲς ἐκεῖνες στὸ κείμενό του «Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὴν λειτουργικὴ προσφορὰ τοῦ Μητροπολίτου» ποὺ εἶναι καταχωρισμένο στὸν τιμητικὸ τόμο ΕΙΚΟΣΑΕΤΗΡΟΣ ΑΡΧΙΕΡΑΤΕΙΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ Α΄ 1974-1994, ἦταν ἐκεῖνος ποὺ στὸ τέλος τῆς Λιτῆς ἄνοιγε τὴν Ὡραία Πύλη, γιὰ νὰ εἰσέλθει ὁ Μητροπολίτης στὸ Ἱερὸ Βῆμα, νὰ ἐνδυθεῖ, λίγο ἀργότερα, τὸν Ἀρχιερατικὸ Μανδύα καὶ νὰ χοροστατήσει ἀπὸ τοῦ Θρόνου κατὰ τὸν Ὄρθρο, ψάλλοντας τὶς Καταβασίες «Χριστὸς γεννᾶται», τὸ Ἐξαποστειλάριο «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς» καὶ ὅσα μόνο οἱ αὐτήκοες μποροῦν νὰ ἀνακαλέσουν, νοσταλγοῦντες… 

Ὕστερα ὅλα γίνονταν κατὰ τάξιν. Ὁ χοροστατῶν μετέβαινε ἀπὸ τὸν Θρόνο στὸν Σολέα, «ἔπαιρνε», κατὰ τὴν λειτουργικὴ ὁρολογία, «καιρόν», καὶ εἰσερχόταν καὶ πάλι στὸ Ἱερὸ Βῆμα, γιὰ νὰ ἐνδυθεῖ τὴν ἀρχιερατική του στολήν, τὴν οὐ τυχοῦσαν. Οὐ τυχοῦσαν, γιατὶ ὁ Μητροπολίτης Νικόδημος ἱεροφοροῦσε τὰ Χριστούγεννα μία συγκεκριμένη ἀρχιερατική, χρυσοφαῆ στολή. Ἦταν μιὰ χρυσοϋφὴς στολὴ ποὺ τοῦ εἶχε δωρήσει ἡ Μονὴ Ἁγίου Διονυσίου Ζακύνθου, κατὰ τὸ διάστημα τῆς ἐκεῖ τοποτηρητείας του. Εἰς τιμήν, λοιπόν, τῶν Ζακυνθίων Πατέρων καὶ τῆς κατὰ Ζάκυνθον Ἐκκλησίας, τὴν ὁποία ἰδιαιτέρως ἀγαποῦσε, δύο φορὲς τὸν χρόνο ἱερουργοῦσε μὲ τὰ συγκεκριμένα ἄμφια: μία στὶς 17 Δεκεμβρίου, μνήμη τοῦ Ἁγίου Διονυσίου, διὰ τὴν ἀνάμνησιν, καὶ μία τὴν ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων, διὰ τὸ ἐπίσημον καὶ ἔκπαγλον. Μεγαλοπρεπής, λοιπόν, ἀγέρωχος καὶ ἱεροφορῶν, ἐξήρχετο τῆς Ὡραίας Πύλης ἅμα τῷ ἀκούσματι τῶν προβλεπομένων στίχων τῆς Δοξολογίας «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ», ποὺ ἔψαλλαν ὁ ἀξέχαστος Μάκης Φόρτης ἀπὸ τοῦ Δεξιοῦ Ἀναλογίου καὶ ὁ νεαρός, τότε, γλυκύφθογγος Παναγιώτης Παπασταύρου ἀπὸ τοῦ Ἀριστεροῦ, γιὰ νὰ σταθεῖ, ἔνστολος καὶ ἔνθρονος, εἰς τύπον καὶ τόπον τοῦ Γεννηθέντος Χριστοῦ. Κι ὅλα αὐτά, περὶ ὥραν ἑβδόμην πρωινήν…

Ὁ Μητροπολίτης Πατρῶν Νικόδημος, γεννήθηκε καὶ μεγάλωσε στο κλεινὸν ἄστυ καὶ μυήθηκε στὴ λειτουργικὴ παράδοση τῶν παλαιῶν Ἀθηνῶν καί, ἀργότερα, τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῆς πρωτευούσης. Ὡς ἐκ τούτου, δὲν ἐννοοῦσε Χριστούγεννα, ἄν δὲν ἱερουργοῦσε νύκτωρ. «Μὲ τὸ ξημέρωμα», ἔλεγε, «ὅλες οἱ ἐκκλησίες ἔχουν σχολάσει στὴν Ἀθήνα. Ἀκόμα καὶ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, τηρεῖ αὐτὴ τὴν παράδοση στὴν Μητρόπολη τῶν Ἀθηνῶν, ὅπου τὰ Χριστούγεννα ἡ Θεία Λειτουργία τελειώνει στὶς 8.30΄ τὸ πρωί». 

Ἀλλ’ ἐπειδή, ἐρχόμενος στὴν Πάτρα σεβάστηκε τὶς τοπικὲς παραδόσεις καὶ τὰ ἔθη τῆς πόλεως καὶ τῶν κατοίκων της, οἱ ὁποῖοι θεωροῦσαν πάντοτε τὴν Δεύτερη Θεία Λειτουργία στὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ σὰν ἐπισημότερη –σ’ αὐτὴν ἐξ ἄλλου ἔψαλλε καὶ ἡ χορωδία- δὲν ἐφείδετο κόπου καὶ παρέμενε, ἀμέσως μετὰ τὴν ἀπόλυση τῆς Πρώτης θείας Λειτουργίας, ὄρθιος ἐπὶ τοῦ Θρόνου, ψάλλων καὶ χοροστατῶν καὶ στὴν Δεύτερη! 

Ἀγαπητέ μου κ. Ἀνδριόπουλε. 

Ὅπως καταλαβαίνετε, ὅλα αὐτὰ ἅπτονται τῆς «προσωπικῆς μου, νεανικῆς μυθολογίας». Γι’ αὐτό, ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ, τελειώνοντας, καὶ ἐνῶ χτυποῦν καὶ πάλι οἱ καμπάνες γιὰ νὰ σημάνουν τὴν ἔναρξη τῆς Δεύτερης Θείας Λειτουργίας, μιὰ πρωθύστερη περάτωση τῆς διηγήσεως, δανεισμένη ἀπὸ τὸ βιβλίο ΠΡΙΜΑΡΟΛΙΑ τῆς κ. Ἀθηνᾶς Κακούρη: «Οἱ καμπάνες τῆς Εὐαγγελίστριας χτυποῦσαν ὅταν ἐκείνη ἔστριβε ἀπὸ τὴν Κολοκοτρώνη καὶ ἔμπαινε στὴν Μαιζῶνος. Ἀπ’ ὅλες τὶς μεριὲς πλησίαζε τὴν ἐκκλησία κόσμος –οἱ Ροῦφοι λίγο μπροστά της, οἱ Γεροκωστόπουλοι ἀπὸ τὴν Ἑρμοῦ, οἱ Παναγουλαῖοι ἀπὸ τὴν Καραϊσκάκη, ὁ Κόλλας μαζὶ μὲ τὸν στενό του φίλο τὸν Φραγκόπουλο καὶ τὶς οἰκογένειές τους ἀνηφόριζαν τὴν Ἑρμοῦ, οἱ Κρεμμυδαῖοι καὶ οἱ Τζιναῖοι ἕνα τετράγωνο δῶθε ἀπὸ τὴν ἐκκλησία, οἱ Τριανταῖοι, ὁ γείτονάς της ὁ Πράτσικας μὲ τὸν σώγαμπρό του τὸν Φιλόπουλο, οἱ Πετραλαῖοι, ὁ γιατρὸς ὁ Γερούσης, ὁ Γαζετόπουλος… 

Στὴν ἐνορία τῆς Εὐαγγελίστριας ἀνῆκαν τὰ περισσότερα μεγάλα σπίτια τῶν Πατρῶν, καὶ ἀπὸ μερικά, ποὺ οὐσιατικὰ ὑπάγονταν σὲ ἄλλες ἐνορίες, οἱ ἰδιοκτῆτες ἐρχόνταν κι αὐτοὶ ἐδῶ, στὴν Εὐαγγελίστρια, σὰν πιὸ ἐπίσημη ποὺ ἦταν». ( Ἀθηνᾶ Κακούρη ΠΡΙΜΑΡΟΛΙΑ, ἐκδ. ΕΣΤΙΑ, 1988, σελ. 44-45) 

Σᾶς εὐχαριστῶ γιὰ τὴ φιλοξενία 

Ἕνας αὐτόπτης