ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΤΗΝ ΙΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

M. Midgley, Ἡ θεωρία τῆς ἐξέλιξης ὡς θρησκεία, μετ. Ἀ. Κιουπκιολής, Ἐκδόσεις Κουκίδα, 2011, σελ. 311 

Ἡ συγγραφέας, ἡ ὁποία δίδαξε παλαιότερα φιλοσοφία στό Πανεπιστήμιο τοῦ Νιούκαστλ, ἀσχολεῖται στό παρόν βιβλίο μέ τό ζήτημα τῆς σχέσεως τῆς θρησκείας μέ τήν ἐπιστήμη. Πιό συγκεκριμένα, γράφει ὅτι «ἡ στρέβλωση πού ὑφίσταται ἡ ἐπιστήμη ὅταν καταλαμβάνει τή θέση τῆς θρησκείας εἶναι κεντρικό στοιχεῖο τοῦ θέματος μου. Καί δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι οἱ προσπάθειες κατάργησης τῆς θρησκείας δημιούργησαν ἕνα κενό πού ἀπορρόφησε μέσα του ὥς ἕνα βαθμό τήν ἐπιστήμη» (σ. 259). Προσθέτει δέ ἡ Midgley ὅτι «οἱ ἄνθρωποι πού ἔχουν σήμερα μιά ἰδιαίτερη ἰσχυρή πίστη στήν ἐπιστήμη δέν ἐκφέρουν ἕνα ἀμιγῶς ἐπιστημονικό λόγο» (σ. 55). Εἶναι λοιπόν εὐνόητο ὅτι ἡ συγγραφέας δέν ἀπορρίπτει τήν ἀξία τῆς ἐπιστήμης, ἀλλά τήν ἱεροποίησή της. 

Παρά τό γεγονός ὅτι ἡ ἐπιστήμη ἀντιμάχεται κατά κανόνα τήν θρησκεία, προσπαθώντας νά ἀποδείξει τό ἀβάσιμο τῶν θέσεών της, καί παρά τόν σκεπτικισμό ἤ τήν ἀδιαφορία πολλῶν ἀνθρώπων πρός τήν θρησκεία, δέν μπορεῖ νά ἀμφισβητήσει κανείς ὅτι «σχεδόν ὅλοι πιστεύουν σέ κάτι» (σ. 44). Ἀναλυτικότερα, ἐπισημαίνει ἡ Midgley ὅτι «ἀναμφίβολα κάθε βαθύ καί ἀπρόσωπο ἐνδιαφέρον μπορεῖ νά ὀνομαστεῖ θρησκευτικό μέ μιά εὐρύτερη ἔννοια- μέ αὐτήν τήν ἔννοια καί ὁ μαρξισμός εἶναι θρησκεία … Ὁποιοσδήποτε ἐπιθυμεῖ πάνω ἀπ’ ὅλα νά ἀποφύγει τή θρησκευτική διάσταση θά πρέπει νά σκεφτεῖ ὅτι ὁ ἔντονος ἀτομικισμός πού ἔχει ἐπικεντρώσει τήν προσοχή μας ἀποκλειστικά στό μοντέλο τοῦ κοινωνικοῦ συμβολαίου εἶναι καί ὁ ἴδιος πλήρως μυστικιστικός. Δοξάζει τήν ἀνθρώπινη ψυχή ὡς ἕνα ἀντικείμενο πού ἔχει ἄπειρη καί ὑπερβατική ἀξία, τήν ἐξυμνεῖ ὡς τόν μόνο πραγματικό δημιουργό καί τήν ἔχει ἐπενδύσει μέ πολλά στοιχεῖα τῆς πανοπλίας τοῦ Θεοῦ» (σ. 308). 

Ἡ συγγραφέας ἀναμετρᾶται σέ διάφορα σημεῖα τοῦ βιβλίου της μέ τήν «θεωρία τῆς ἐξελίξεως», ἡ ὁποία εἶναι «ὁ μύθος τῆς ἐποχῆς μας γιά τή δημιουργία», διευκρινίζοντας ὅτι «χαρακτηρίζοντάς τη ὡς μύθο δέν ἐννοοῦμε ὅτι εἶναι μιά πλαστή ἱστορία. Ἐννοοῦμε ὅτι ἔχει μεγάλη συμβολική δύναμη, ἡ ὁποία εἶναι ἀνεξάρτητη ἀπό τήν ἀληθειά της» (σ. 71). Ἐπίσης, ἡ Midgley προσεγγίζει κριτικά τίς ἀπόψεις τοῦ Ντώκινς (σ. 101, σσ. 252-256), τοῦ Μονό (σσ. 155-162) καί τοῦ Ράσσελ (σσ. 200-202).

Ἀπό τήν πραγμάτευση τῶν ζητημάτων φαίνεται ὅτι ἀκόμα κι ἄν δέν πιστεύει κανείς στήν θρησκεία (λ.χ. στόν χριστιανισμό) δέν μπορεῖ οὔτε νά ἀπορρίψει τήν ἠθική προτείνοντας ἕνα ἀνεδαφικό ἀτομικισμό, οὔτε τόν πνευματικό χαρακτῆρα πού ἡ ἴδια ἡ ἐπιστήμη θέλει νά ἔχει, οὔτε φυσικά μπορεῖ νά ἀντικαταστήσει τήν θρησκεία μέ τήν ἐπιστήμη. Εἶναι σαφές ὅτι ἡ ἀποϊεροποίηση τοῦ κόσμου μας πού ἐπιχειρεῖται μέχρι σήμερα καί μάλιστα ἐν ὀνόματι τῆς ἐπιστήμης, ἐκ τῶν πραγμάτων δέν μπορεῖ νά γίνει ἀποδεκτή. 

Σέ μία συνολική ἀποτίμηση, νομίζω ὅτι οἱ ἀπόψεις τῆς Midgley θά προκαλέσουν τό ἐνδιαφέρον ἑνός εὐρύτερου κοινοῦ μέ προβληματισμούς καί ἀνησυχίες, ἑνός κοινοῦ πού πιστεύει ἤ δέν πιστεύει σέ κάποια συγκεκριμένη θρησκεία. Ἡ συγγραφέας ὑπερασπίζεται τήν θρησκεία καί ἀντιμάχεται τήν μετατροπή τῆς ἐπιστήμης σέ θρησκεία.