Η Ζέττα Ζάχου συνομιλεί με τον ψυχαναλυτή που ξαναδιαβάζει τον Θουκυδίδη

Με αφορμή την παρουσίαση του καινούργιου βιβλίου του Χάρη Μωρίκη "Η καταστροφικότητα στην καρδιά της ανθρώπινης φύσεως" στη Πάτρα την Τετάρτη 1η Ιουνίου, η Ζέττα Ζάχου, συνομίλησε μαζί του και κατέγραψε μερικές σκέψεις και προτάσεις του καταδεικνύοντας ότι ο Θουκυδίδης συνέγραψε κάτι απείρως συνθετότερο από την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου. 

Ζέττα Ζάχου: "Περί πολέμου" έχουν γράψει κι άλλοι αρχαίοι Έλληνες κ ξένοι συγγραφείς π.χ. Ξενοφών, Ιούλιος Καίσαρ, Σουν Τζου. Για να αναφέρω έτσι πρόχειρα, δυο-τρείς εμβληματικούς συγγραφείς.  Γιατί Θουκυδίδης; Τι σας γοήτευσε; 

Χ.Μ. Ο Θουκυδίδης είναι όχι μόνον ένας κορυφαίος ιστορικός, αλλά ταυτοχρόνως ο πρώτος πολιτικός στοχαστής στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύματος. Δεν συνέγραψε απλώς μία «Ιστορία», αλλά μία οξυδερκή μελέτη που πηγαίνει πίσω από τα φαινόμενα και τα γεγονότα που θεωρούνται ως «Ιστορία». Η ματιά του πάνω στα ανθρώπινα πράγματα είναι διεισδυτική, αναδεικνύοντας την τεράστια συμμετοχή του ψυχικού παράγοντα σε θέματα όπως ο πόλεμος, οι σχέσεις ατόμων και συλλογικοτήτων που συμμετέχουν. Αυτό τον κάνει απίστευτα σύγχρονο. Μοναδική είναι επίσης η αντιδημοφιλής του ματιά στα πράγματα, ότι τον απασχολεί να φέρει στο φως μόνον την αλήθεια, όσο και εάν αυτή ξεβολεύει, ταρακουνώντας βολικές βεβαιότητες. 

Ζέττα Ζάχου: Έχουμε διδαχθεί ότι "πόλεμος πατήρ, πάντων" και το λατινικό "αν αγαπάς την ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο", πέρα από την αντίθεση, αυτά τα ρητά δεν μιλούν για την αναγκαιότητα του πολέμου; 

Ζέττα Ζάχου

Χ.Μ. Η αναγκαιότητα μπορεί νοηθεί όχι ως κάτι απαραίτητο, αλλά ως κάτι αναπόφευκτο, επειδή σχετίζεται με την ανθρώπινη φύση, της οποίας αναπόσπαστο κομμάτι, στη θεώρηση ενός ψυχαναλυτή, αποτελούν οι δυνάμεις Καταστροφικότητας ή Θανάτου, οι οποίες συνυπάρχουν σε ένα δίπολο με τις δυνάμεις Έρωτα και Ζωής. Επειδή κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να υπερβεί τη φύση του, παρά μόνον να περιορίσει, να ελέγξει τις εκδηλώσεις της, ο πόλεμος επανέρχεται στις ανθρώπινες σχέσεις. Ενώ όλοι οι αναλυτές, όταν αναφέρονται σε πολεμικές συρράξεις, δίνουν το βάρος σε εξωτερικούς παράγοντες, πολιτικούς, οικονομικούς, στρατιωτικούς, στη δική μου οπτική τα αίτια είναι πάντοτε πρωτίστως ψυχικά. Συνδέονται με ψυχικό υλικό σφραγισμένο από τις δυνάμεις της καταστροφικότητας, ατόμων σημαντικών που επηρεάζουν τις συλλογικότητες, και με το αντίστοιχο υλικό των συλλογικοτήτων. Όταν η εσωτερική ισορροπία ανάμεσα στις δυνάμεις Ζωής και Θανάτου, ανατραπεί, σε ηγετικά άτομα, και στη συνέχεια αυτό περάσει στο ψυχικό σύστημα της συλλογικότητας που επηρεάζεται από αυτούς. 

Ζέττα Ζάχου: Στο βιβλίο σας, πώς μας προτείνετε να ξαναδιαβάσουμε το Θουκυδίδη και τι νέο πιστεύετε ότι θα προσλάβουμε; 

Χ.Μ.: Σαν μία οπτική πάνω στα ανθρώπινα πράγματα μοναδικής αλήθειας και τόλμης, η οποία αναδεικνύει το τί είναι η ανθρώπινη φύση, ποιο το υλικό της και ποιοι οι περιορισμοί της. Η ματιά του Θουκυδίδη επαναφέρει εξαιρετικά δυσάρεστες αλήθειες για τη δυνατότητα των ανθρώπων να συνυπάρχουν χωρίς να καταστρέφουν εαυτούς και αλλήλους, για τα όρια της Δημοκρατίας, διαλύοντας βολικές αυταπάτες. Διότι το ρόλο του εκφραστή των δυνάμεων του κακού, Θανάτου και καταστροφικότητας, κατά παράδοξο και τραγικό τρόπο, στο συγκεκριμένο πόλεμο ανέλαβε η Αθηναϊκή Δημοκρατία, το πολίτευμα – μοντέλο, πράγμα που όμως δεν την εμπόδισε να λειτουργήσει ως μία αποθηριωμένη πολεμική μηχανή που κατέστρεφε άλλους και τελικά τον εαυτό της. Οι περιορισμοί της ανθρώπινης φύσης, ελάχιστα επισημαίνονται σε επίπεδο δημόσιου, επιστημονικού διαλόγου, διότι κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά αντιδημοφιλές. Είναι όμως παρόντες διαρκώς, και αναδεικνύονται σε στιγμές που το ψυχικό σύστημα ατόμων και συλλογικοτήτων υφίσταται μεγάλη πίεση. Οδυνηρό πρόσφατο παράδειγμα ο καταφανώς παθολογικός, ανορθολογικός, καταστροφικός τρόπος αντίδρασης πολλών στα πλαίσια της πρόσφατης πανδημίας. Στο βιβλίο μου αναδεικνύεται η τεράστια σημασία του ψυχικού παράγονται, ο οποίος διαρκώς παραγνωρίζεται, και ο οποίος συμμετέχει σε βαθμό αδιανόητο στις συμπεριφορές ατόμων και συλλογικοτήτων. 

Ζέττα Ζάχου: Ο Θουκυδίδης, ανά τους αιώνες έχει "κατηγορηθεί" για μεροληψίες. Η Επιστήμη την οποία τόσα χρόνια συνεπώς υπηρετείτε, μας προσφέρει άραγε στρατηγικές που φέρνουν τον λογικό εαυτό μας στην επιφάνεια, χωρίς μεροληψίες; 

Χ.Μ.: Η ψυχανάλυση συνιστά μία μοναδική δυνατότητα να γνωρίσει το υποκείμενο τον εαυτό του στο πιο βαθύ, κρυμμένο του επίπεδο, να εξοικειωθεί με το πώς λειτουργεί το δικό του ψυχικό σύστημα και δυνάμει των άλλων με τους οποίους σχετίζεται. Δεν έχει έτοιμες, εύκολες, δημοφιλείς λύσεις, αλλά αποτελεί μία προνομιούχο, μοναδική οδό να αποκτήσει κάποιος πρόσβαση στη δική του, ψυχική αλήθεια, «χωρίς μεροληψίες». Διότι η πρόσβαση αυτή επιτυγχάνεται μέσω μίας σχέσεως με έναν ειδικό, τον ψυχαναλυτή, ο οποίος λειτουργεί και σαν καθρέπτης του ψυχισμού του αναλυομένου του και σαν ένα φως που φωτίζει τα εσωτερικά τοπία, χωρίς να κατευθύνει. 

Ζέττα Ζάχου: Είναι ο πόλεμος παραλογισμός; 

Χ..Μ.:  Σε ενδοψυχικό επίπεδο, ο πόλεμος αντιστοιχεί με την ψύχωση, με μία συνθήκη όπου καταλύεται η επαφή με την πραγματικότητα, αυτή που αντικειμενικά προσλαμβάνεται και ερμηνεύεται «το ίδιο» απ’ όσους δεν βρίσκονται στη σφαίρα της παθολογίας. Στη θέση της «πραγματικότητας» μπαίνει μία άλλη, νεοκατασκευασμένη, διηθημένη από την παθολογία και το παραλήρημα. Στη συνθήκη αυτή, τα πάντα είναι αναποδογυρισμένα, ακόμη και οι λέξεις αλλάζουν σημασία, ο πόλεμος βαφτίζεται ειρήνη, ο φίλος προσλαμβάνεται ως εχθρός εάν δεν ταυτίζεται πλήρως με όποιον βρίσκεται σε αυτήν την συνθήκη. Καταλύονται λειτουργίες του ψυχικού συστήματος, ταυτισμένες με τη λογική και τη συνείδηση, με το εσωτερικό αξιακό σύστημα, εις όφελος λειτουργιών του ασυνειδήτου, του πλέον όμως σκοτεινού και καταστροφικού περιεχομένου του. 

Ζέττα Ζάχου: Πώς νομίζετε ότι θα ήταν ο άνθρωπος χωρίς πόλεμο; 

Χ.Μ.:  Κάπως, όπως τον περιγράφουν τα ιδιοφυή κινηματογραφικά έργα «Star Wars», (ανεξήγητα παραγνωρισμένα από την επιστημονική κοινότητα), συλλογικότητες τελείως διαφορετικές που μπορούν να συνυπάρχουν, να συμβαδίζουν και να προοδεύουν. Μέχρι τον επόμενο πόλεμο βέβαια, που αποτελεί την πιο πυρηνική έκφραση των ψυχικών δυνάμεων του Κακού, και που, για το άτομο το μη εξοικειωμένο με τα ψυχικά πράγματα, πάντοτε έρχονται «απ’ έξω», από τους κατοίκους άλλων πλανητών εν προκειμένω, ή από τον «άλλο», στο δικό μας κόσμο.ότε ο πόλεμος είναι κοντά, το υλικό αυτό υπερχειλίζει στην εξωτερική πραγματικότητα, και μπαίνει στα δικά της δοχεία, παίρνοντας εκ των υστέρων το αντίστοιχο σχήμα (πολιτικό, οικονομικό, συγκυρίες της στιγμής). Όλα όμως έχουν επιτελεσθεί από πριν, στο ψυχικό επίπεδο, και μόνον μετά η εξωτερικότητα τα αποκρυσταλλώνει με άλλο τρόπο. 

Ο Χάρης Μωρίκης σπούδασε Νομική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Κλινική Ψυχολογία και Ψυχοπαθολογία στη Γαλλία στο Πανεπιστήμιο Aix – Marseille I. Είναι διδάκτωρ Ψυχολογίας, μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας και της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης (I.P.A.). Έχει κάνει πολλές ανακοινώσεις σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια, ενώ άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ψυχαναλυτικά περιοδικά. 

Εργογραφία: 

"…εκόμισα εις την Τέχνην", εκδόσεις Ποταμός. 

"Ή δημιουργία στο Φροϋδικό έργο", εκδόσεις Αρμός. 

"Ή λογοτεχνία στο ντιβάνι", εκδόσεις Αρμός. 

Η παρουσίαση του βιβλίου «Η καταστροφικότητα στην καρδιά της ανθρώπινης φύσεως. Ένας ψυχαναλυτής ξαναδιαβάζει τον Θουκυδίδη», θα πραγματοποιηθεί στην Πάτρα την 1η Ιουνίου στο βιβλιοπωλείο Πολύεδρο (Κανακάρη 147) στις 19.30. 

Για το βιβλίο θα μιλήσουν: Ο Καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος και ο αναπληρωτής Καθηγητής Φιλολογίας του Π.Π κ. Γιάννης Παπαθεοδώρου. 

ΣΚΑΪ Πάτρας