Ο ΖΩΔΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Ο ζωδιακός κύκλος σε ναό της Γεωργίας. 17ος αιώνας

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Τα ζώδια στη βυζαντινή κοσμοαντίληψη δηλώνουν συγκεκριμένους αστερισμούς του σύμπαντος, παραπέμπουν στο Θεό – Δημιουργό και δεν έχουν σχέση με τα λεγόμενα ζώδια της σημερινής Αστρολογίας. Με βάση αυτή την αντίληψη απεικονίζονται σε διάφορες αγιογραφικές παραστάσεις στη διάρκεια όλης της μεταβυζαντινής περιόδου (δηλ. της περιόδου μετά την Άλωση της Πόλης). 

Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, σπουδαίος Πατέρας και υμνογράφος της Εκκλησίας (8ος αιώνας), στο έργο του «Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως» (κεφ. 21) αναφέρει για τα ζώδια: 

«Λένε, επίσης, ότι υπάρχουν στον ουρανό και δώδεκα ζώδια από αστέρια, που έχουν αντίθετη κίνηση από τον ήλιο, τη σελήνη και τους άλλους πέντε πλανήτες· και ότι ανάμεσα από τα δώδεκα ζώδια περνούν οι επτά πλανήτες. Ο ήλιος, λοιπόν, συμπληρώνει ένα μήνα κατά τη διάρκεια κάθε ζωδίου κι έτσι στους δώδεκα μήνες περνά μέσα από τα δώδεκα ζώδια. Τα ονόματα των δώδεκα ζωδίων και οι αντίστοιχοι μήνες τους είναι οι εξής: ο Κριός, την 21η του μήνα Μαρτίου δέχεται τον ήλιο, ο Ταύρος την 23η Απριλίου, οι Δίδυμοι την 24η Μαΐου, ο Καρκίνος την 24η Ιουνίου, ο Λέων την 25η Ιουλίου, ο Παρθένος την 25η Αυγούστου, ο Ζυγός την 25η Σεπτεμβρίου, ο Σκορπιός την 25η Οκτωβρίου, ο Τοξότης την 25η Νοεμβρίου, ο Αιγόκερως την 25η Δεκεμβρίου, ο Υδροχόος την 25η Ιανουαρίου, οι Ιχθύες την 24η Φεβρουαρίου. Η σελήνη όμως περνά από τα δώδεκα ζώδια κάθε μήνα, επειδή βρίσκεται πιο χαμηλά και τα διατρέχει πιο γρήγορα. Είναι, δηλαδή, όπως όταν κατασκευάσεις μια σφαίρα μέσα σε άλλη· τότε η εσωτερική σφαίρα θα είναι μικρότερη. Έτσι και η διαδρομή της σελήνης, που βρίσκεται πιο χαμηλά, είναι λιγότερη και διανύεται γρηγορότερα.» 

Ο ζωδιακός κύκλος. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία με θέμα την δημιουργία του κόσμου
από το Βαπτιστήριο του Καθεδρικού Ναού της Πάδοβα

Και σημειώνει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός για την επιρροή των ζωδίων: 

«Οι ειδωλολάτρες βέβαια ισχυρίζονται ότι η ζωή μας καθορίζεται από την ανατολή, τη δύση και τη σύγκρουση αυτών των άστρων, δηλαδή του ήλιου και της σελήνης· και με αυτά βέβαια ασχολείται η αστρολογία. Εμείς όμως υποστηρίζουμε ότι μπορεί κάποια συμβάντα να προέρχονται απ’ αυτά, όπως η βροχή και η ανομβρία, η ψύχρα και η ζέστη, η υγρασία και η ξηρασία, οι άνεμοι και τα παρόμοια· σε καμία περίπτωση όμως δεν εξαρτώνται οι πράξεις μας. Διότι ο Δημιουργός μας έπλασε αυτεξούσιους, να είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας. Εάν, ό,τι κάνουμε το οφείλουμε στην κίνηση των αστέρων, τότε το κάνουμε καταναγκαστικά· και ό,τι γίνεται καταναγκαστικά, δεν είναι ούτε αρετή ούτε κακία. Εμείς όμως ισχυριζόμαστε ότι τα άστρα δεν είναι η αιτία κανενός απ’ αυτά που συμβαίνουν, ούτε αιτία δημιουργίας των δημιουργημάτων ούτε αιτία καταστροφής αυτών που φθείρονται· αλλά μάλλον είναι προμηνύματα βροχών και αλλαγής των αέρων.» 

Άρα, τα ζώδια κατά την ορθόδοξη αντίληψη δεν μπορούν να καταλύσουν το αυτεξούσιο, δηλαδή την ελεύθερη βούληση και την ευθύνη του ανθρώπου. 

Παραστάσεις με τον ζωδιακό κύκλο συναντούμε στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, την Κύπρο και βέβαια στον Ελλαδικό χώρο. Σημαντικές είναι οι παραστάσεις σε μοναστήρια του Πηλίου και της Μάνης. 

Γύρω από τον Παντοκράτορα του τρούλου – σπάνια γύρω από την Παναγία – εικονογραφούνται και ονοματίζονται τα δώδεκα ζώδια με τους αντίστοιχους μήνες, με μικρή απόκλιση από τον αστρονομικό επιστημονικό ζωδιακό κύκλο.

Ι. Ναός Αγίου Νικολάου Τσαριτσάνης

Μια ξεχωριστή παράσταση του ζωδιακού κύκλου βρίσκεται στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Τσαριτσάνης, κοντά στη Λάρισα. Στο κέντρο του κύκλου σοβαρή και επιβλητική η μορφή του χρόνου κρατά ένα λευκό ειλητάριο. Ο κύκλος χωρίζεται με δέσμες ακτινών σε τεταρτοκύκλια. Μέσα σε καθένα από αυτά, αρχίζοντας από κάτω και κατά την κίνηση του δείκτη του ρολογιού είναι ζωγραφισμένες οι τέσσερις εποχές του έτους «ΧΟΙΜΟΝ», «ΦΘΗΝΟΠΟΡΟ», «ΘΕΡΟΣ», «ΕΑΑΡ». Και οι τέσσερις εποχές εμφανίζονται με νεανικές μορφές που καβαλικεύουν πάνω σε σύμβολα ζωδίων.

Ι. Ναός Ταξιαρχών, Αρεόπολη

Εμβληματικό μνημείο όχι μόνο για την Αρεόπολη αλλά για όλη τη Μάνη είναι ο μητροπολιτικός ναός των Ταξιαρχών, κτίσμα της οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων, που δεσπόζει στο κέντρο της πόλης, στην ιστορική πλατεία της 17ης Μαρτίου 1821. Εδώ την ημέρα αυτή οι πρόκριτοι της Μάνης υπό την ηγεσία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη κήρυξαν την επανάσταση μετά τη δοξολογία, υψώνοντας το λάβαρο του αγώνα εναντίον των Οθωμανών κατακτητών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα λιθανάγλυφα που διακοσμούν την πύλη του ναού και την αψίδα του ιερού, αντιπροσωπευτικά έργα λαϊκής τεχνοτροπίας του τέλους του 18ου αιώνα. Η διακόσμηση της αψίδας αποτελείται από μια εξαίρετη σειρά μικρών αναγλύφων που απεικονίζουν τον ζωδιακό κύκλο.

Παραστάσεις του ζωδιακού κύκλου συναντούμε και στην Δύση: σε ναούς, μοναστήρια, ρολόγια και άλλα έργα τέχνης.

Ο ζωδιακός κύκλος σε παράθυρο του Καθεδρικού Ναού της Chartres

Ι. Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στις Μηλιές Πηλίου

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ ΕΝ ΠΑΣΗ ΤΗ ΔΟΞΗ ΤΟΥΣ

Μια πραγματικά ξεχωριστή βραδιά ήταν η χθεσινή στην Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, καθώς ο μουσικογράφος-κριτικός-ερευνητής και συγγραφέας, Θωμάς Ταμβάκος, ιδρυτής του ομώνυμου Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών, μας αποκάλυψε τον θαυμαστό κόσμο της καλλιτεχνικής δραστηριότητας 180 Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής μουσουργών της έντεχνης (λόγιας) μουσικής, στην περιφέρεια της βαλκανικής χερσονήσου, από τις αρχές του 17ου, έως και τον 20ό αι. 

Με τη χρήση πολλών διαφανειών και επιλεγμένων οπτικών και ηχητικών παραδειγμάτων ο Θωμάς Ταμβάκος μας μύησε στους Έλληνες μουσουργούς των Βαλκανίων των τεσσάρων τελευταίων αιώνων, παραθέτοντας αδιάσειστα στοιχεία που αποτελούν καρπό πολύχρονης και πολύμοχθης έρευνας, της ομάδας Γ. Κωνστάντζου - Θ. Ταμβάκου - Θ. Τρικούπη, που πραγματοποιήθηκε σε ολόκληρη τη βαλκανική χερσόνησο με τις σημερινές 10 κρατικές οντότητες. Η έρευνα συνεχίζεται, φυσικά, και σήμερα. 

Ο μουσικός πολιτισμός στην Ελλάδα ζει και κινείται ερήμην αυτού του μοναδικού πλούτου που μας αποκάλυψε ο Θωμάς Ταμβάκος. Όμως, χάρη στην φιλοπονία και στην ακάταβλητη επιμονή του Ταμβάκου και των συνεργατών του, εμείς σήμερα μπορούμε να ζούμε πλέον στους …ρυθμούς των Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής μουσουργών των Βαλκανίων, οι οποίοι δεν είναι καθόλου τυχαίοι, καθώς πολλοί απ' αυτούς υπήρξαν πολυσχιδείς προσωπικότητες και πραγματικά σπουδαίοι. Βλέπετε η μουσική έχει κάνει εδώ και αιώνες πραγματικότητα την Βαλκανική συνομοσπονδία! 

Ακολούθησε συναυλία με έργα για πιάνο, με την εξαίρετη Αγγέλικα Παπανικολάου στο πιάνο. Ερμήνευσε τόσο διάφανα και φυσικά, σαν μεταφυσικά… 

Τα έργα της συναυλίας ανήκουν στο ενοποιημένο Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου (Α.Ε.Μ.Θ.Τ.) – Αρχείο Ελληνικής Μουσικής (ΑΕΜ) του Γιώργου Κωνστάντζου και παρουσιάστηκαν (εκτός από τη Rhapsodie Bulgare pour piano) σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση. 

Το πρόγραμμα αναλυτικά: 

Aleksandar Morfidis Nisis (Αλέξανδρος Μορφίδης) 

(Νις Σερβίας, 1803 – Νόβισαντ Σερβίας, 1878) 

Α quelles grâces, (Ω, τι χάρη, πόλκα για πιάνο, 1870) 

Lucrèce Burada (Λουκρητία Μπουραντά) 

(Ιάσιο Ρουμανίας, μ.1870 - ;, μ.1920) 

Valse de Salon, έργο 10 

Constantin C. Nottara (Κωνσταντίνος Νοτταράς) 

(Βουκουρέστι Ρουμανίας, 1890 – 1951) 

Jour de printemps pour piano (Ημέρα άνοιξης για πιάνο, 1935) 

Панайот Пипков (Παναγιώτης Πίπκοβ) 

(Φιλιππούπολη Βουλγαρίας, 1871 – Σόφια Βουλγαρίας, 1942) 

Rhapsodie Bulgare pour piano (Βουλγαρική Ραψωδία για πιάνο, 1918) 

Dinu Lipatti (Κωνσταντίνος Λιπάττης) 

(Βουκουρέστι Ρουμανίας, 1917 – Γενεύη Ελβετίας, 1950) 

Allegro (1ο μέρος) από τη Sonatine pour piano (Σονατίνα για πιάνο, 1941) 

Boris Papandopulo (Μάχος Παπαδόπουλος) 

(Χόννεφ Γερμανίας, 1906 – Ζάγκρεμπ Κροατίας, 1991) 

Vivacissimo (1ο μέρος) από τις Osam studija za klavir (Οκτώ σπουδές για πιάνο, 1956) 

Στην είσοδο του Πολυχώρου της Μουσικής Βιβλιοθήκης εκτέθηκε δειγματοληπτικό υλικό μουσικών δραστηριοτήτων των μουσουργών από τις βαλκανικές χώρες (παρτιτούρες, δισκογραφήματα, βιβλία, φωτογραφίες). Ιδιαίτερη τιμή για μένα να συμπεριλαμβάνεται και το ανάτυπο εισήγησής μου για τον εκ Πατρών Διονύσιο Φωτεινό, τον λόγιο και μουσικό που έδρασε στη Ρουμανία στο τέλος του 18ου αιώνα. 

Π.Α.Α.

ΜΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΠΟΥ ΔΙΝΕΙ ΜΑΧΗ "ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ" ΧΩΡΙΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Φωτογραφία: Ανδρέας Σιμόπουλος/ FOSPHOTOS 

Του Νίκου Μπακουνάκη

Το Βήμα (Οκτ. 2016)

Στο παιχνίδι της εξουσίας η Εκκλησία -εννοείται η ηγεσία της - βγήκε κερδισμένη στην πρόσφατη αντιπαράθεσή της με την κυβέρνηση για το θέμα των Θρησκευτικών. Βγήκε κερδισμένη ως προς τη δύναμη (στοιχείο κοσμικότητας) αλλά έχασε σε πνευματικότητα. Αισθάνομαι ότι η Εκκλησία αντιδρά στην πολιτική και στις κυβερνήσεις μόνο όταν θίγονται τα θεωρούμενα κεκτημένα της και αδιαφορεί για τα θέματα της κοινωνικής παρακμής, της πολιτικής παρακμής, της βίας, της δημαγωγίας, του λαϊκισμού, της κρίσης εμπιστοσύνης, της καταβαράθρωσης των αξιών κ.λπ. Ξέρουμε ότι η Εκκλησία δίνει μια μάχη «ταυτότητας», και μάλιστα «εθνικής ταυτότητας», συνεπικουρούμενη από τις πιο μαύρες δυνάμεις της πολιτικής και της παραπολιτικής. Αλλά η «εθνική ταυτότητα» δεν είναι ακίνητη στον χρόνο. Σε εποχές ευημερίας παρουσιάζεται ανοικτή, ανεκτική, στραμμένη προς το μέλλον. Σε περιόδους κρίσης γίνεται εσωστρεφής, στρέφεται στο παρελθόν και αποτελεί παράγοντα αποκλεισμών κάθε είδους, όπως βλέπουμε να γίνεται τώρα με τις αντιδράσεις κατά της φοίτησης προσφυγόπουλων στα ίδια σχολεία με τα ελληνάκια.

«Εδώ και πολλά χρόνια, η πολιτική στη χώρα μας δεν παύει να βλέπει την απαξίωσή της να μεγαλώνει, προκαλώντας στην καλύτερη περίπτωση απομάκρυνση απ' αυτήν, στη χειρότερη οργή. Με το πέρασμα του χρόνου διευρύνεται το χάσμα ανάμεσα στους πολίτες και στους αντιπροσώπους τους και κυβερνώντες. Η κρίση της πολιτικής είναι πριν απ' όλα κρίση εμπιστοσύνης απέναντι σε αυτούς που είναι επιφορτισμένοι να επαγρυπνούν για το κοινό καλό και το γενικό συμφέρον. Υπέρμετρες προσωπικές φιλοδοξίες, εκλογικοί υπολογισμοί και χειρισμοί, εξαγγελίες που δεν τηρούνται, το αίσθημα ότι το πολιτικό προσωπικό είναι αποκομμένο από την πραγματικότητα, η απουσία σχεδίου και οράματος μακράς πνοής, οπαδικές και δημαγωγικές συμπεριφορές... είναι αδικαιολόγητες και έχουν γίνει ανυπόφορες (...)». 

Αυτό το απόσπασμα προέρχεται από το κείμενο που έδωσε πρόσφατα στη δημοσιότητα η Διαρκής Σύνοδος των Επισκόπων της Γαλλίας με τίτλο «Dans un monde qui change, retrouver le sens du politique» (Σε έναν κόσμο που αλλάζει, να ξαναβρούμε την ουσία της πολιτικής). Είναι σαν να περιγράφει και την κατάσταση στην Ελλάδα. Αναρωτιέμαι αν η ελληνική Εκκλησία θα μπορούσε να δώσει ένα τέτοιο κείμενο. Μάλλον όχι, γιατί προϋποθέτει μια άλλη σχέση με την κοινωνία και βεβαίως πνευματικότητα. Μακάρι να διαψευστώ.

"Έλληνες μουσουργοί των Βαλκανίων. 17ος – 20ός αι." την Δευτέρα 29/10 στην Μουσική Βιβλιοθήκη

Θωμάς Ταμβάκος και Αγγέλικα Παπανικολάου 

Η καλλιτεχνική δραστηριότητα 180 Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής μουσουργών της έντεχνης (λόγιας) μουσικής, στην περιφέρεια της βαλκανικής χερσονήσου, από τις αρχές του 17ου, έως και τον 20ό αι. θα αποτελέσει το αντικείμενο της ομιλίας του Θωμά Ταμβάκου, μουσικογράφου-κριτικού-ερευνητή-συγγραφέα, με τίτλο «Έλληνες μουσουργοί των Βαλκανίων. 17ος – 20ός αι.» που θα πραγματοποιηθεί στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής τη Δευτέρα 29 Οκτωβρίου 2018 στις 19:00. 

Στο «Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου», που έχει ενοποιηθεί με το «Αρχείο Ελληνικής Μουσικής» του Γιώργου Κωνστάντζου, μουσικολόγου-ερευνητή, αποτυπώνεται η συνολική καταγραφή και τεκμηρίωση των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων 180 Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής μουσουργών έντεχνης (λόγιας) μουσικής, που έζησαν σε ολόκληρη την περιφέρεια της βαλκανικής χερσονήσου, από τις αρχές του 17ου, έως και τον 20ό αι. Είναι καρπός πολυετούς, ενδελεχούς και κοπιώδους έρευνας της ερευνητικής ομάδας Κωνστάντζου-Ταμβάκου-Τρικούπη, που πραγματοποιήθηκε σε ολόκληρη τη βαλκανική χερσόνησο με τις σημερινές 10 κρατικές οντότητες. Ως γνωστόν το ελληνικό στοιχείο (ελληνόφωνο και βλαχόφωνο κυρίως) ήταν διάσπαρτο αλλά ισχυρό σε περισσότερες από 280 πόλεις και κοινότητες, από την Κροατία έως φυσικά τη δυτικά του Βοσπόρου Τουρκία με την Κωνσταντινούπολη. Η αξιοσύνη του ελληνικού πληθυσμού και η ποιοτική υπεροχή του, επέφερε βαθμιαία τον κυρίαρχο ρόλο στην πολιτική, κοινωνική, εμπορική και βεβαίως την πολιτιστική ζωή (μουσική, λογοτεχνία, εικαστικές τέχνες) που διήρκεσε πολλούς αιώνες, παρά τον οθωμανικό ζυγό, τις διώξεις και καταστροφές από τους οπαδούς των εθνικιστικών κινημάτων των γειτονικών χωρών μας (με τα γνωστά γεγονότα των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού που διαδραματίστηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης). 

Να θυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι η ομάδα Κωνστάντζου-Ταμβάκου-Τρικούπη, πριν τέσσερα χρόνια (2014), μας έδωσε την εξαιρετική επιστημονική μελέτη "ΜΟΥΣΟΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ" (κυκλοφόρησε και στα αγγλικά), όπου καταγράφεται για πρώτη φορά η άγνωστη, ως επί το πλείστον, λόγια/έντεχνη αστική μουσική της ευρύτερης Θράκης (Ανατολική Ρωμυλία, Ανατολική και Δυτική Θράκη) και οι μουσουργοί της, τόσο αυτοί που έδρασαν στο πεδίο της βυζαντινής και ανατολικής μουσικής, όσο και στο πεδίο της δυτικής λόγιας μουσικής.

Επανερχόμενοι στο θέμα της διάλεξης του Θ. Ταμβάκου, σημειώνεται πως η έρευνα εστιάστηκε σε ολόκληρο το φάσμα της λόγιας μουσικής δημιουργίας των ομογενών μουσουργών με κύριο σημείο αναφοράς την ελληνική καταγωγή και όχι την ελληνική μουσική μέσα στη δημιουργία τους (που σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχει). Εντοπίστηκαν 180 μουσουργοί με τεκμηριωμένη ελληνική καταγωγή, ενώ η έρευνα συνεχίζεται για την τεκμηρίωση της ελληνικής καταγωγής και άλλων 40 μουσουργών. Οι πρώτοι, με χρονολογική σειρά μουσουργοί εντοπίζονται στην Κροατία (Κομνηνός, Γεωργικέου, Στρατίκος) αλλά η πλειονότητά τους έζησε στη Ρουμανία (με τη Βαλλαχία, τη νυν Μολδαβία και τη Βεσσαραβία) και την Ευρωπαϊκή Τουρκία. Με την εξαίρεση των 50 περίπου μουσουργών που ήλθαν στην Ελλάδα, οι υπόλοιποι – έχοντας ήδη υψηλά αξιώματα και θέσεις στον κοινωνικό ιστό - παρέμειναν στις βαλκανικές χώρες που γεννήθηκαν και όπου αναγκάστηκαν (σε μεγάλο βαθμό) να τροποποιήσουν τα αρχικά ελληνικά επώνυμα (όπως ο Σαγκουνίδης που έγινε Σαγκούνοβ στο σημερινό Μπουργκάς της Βουλγαρίας) προκειμένου να επιβιώσουν σε ένα έντονα ανθελληνικό περιβάλλον. 

Με τη διάλεξη έρχεται στο φως μέρος των ιδιαίτερα αποκαλυπτικών ευρημάτων με διάσημους μουσουργούς που είχαν ελληνική καταγωγή ή με παντελώς άγνωστους και ξεχασμένους σήμερα αλλά με ιδιαίτερης ποιότητας μουσική δημιουργία. 

Με τη χρήση πολλών διαφανειών και επιλεγμένων οπτικών και ηχητικών παραδειγμάτων αλλά και με την παράθεση πληροφοριών καταδεικνύεται αυτή η ισχυρή μουσική και καλλιτεχνική παρουσία, ποσοτικά και ποιοτικά, της ομογένειας στις βαλκανικές χώρες. 

Μετά την ομιλία θ’ ακολουθήσει συναυλία με την πιανίστα Αγγέλικα Παπανικολάου, η οποία θα ερμηνεύσει – σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση - έξι έργα ισάριθμων ομογενών μουσουργών από τη Ρουμανία (Ντίνου Λιπάττι, Λουκρητίας Μπουραντά και Κωνσταντίνου Νοτταρά), την Κροατία (Μπόρις Παπαντόπουλο), τη Σερβία (Αλεκσάνταρ Μορφίδης) και τη Βουλγαρία (Παναγιώτης Πίπκοβ). 

Στην είσοδο του Πολυχώρου θα εκτίθεται δειγματοληπτικό υλικό μουσικών δραστηριοτήτων των μουσουργών από τις βαλκανικές χώρες (παρτιτούρες, δισκογραφήματα, βιβλία, φωτογραφίες).

ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗ ΒΙΕΝΝΗ (ΦΩΤΟ)

Βιέννη, Παρασκευή 26 Οκτωβρίου 2018
φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός

Ex Libris του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΠΑΛΤΑ - ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

S@mizdαtΕκδόσεις - Περιοδικό Στέπα 

Εx Libris του Δημήτρη Μπαλτά 

Μελετήματα, ομιλίες και άρθρα του γνωστού συγγραφέα Δημήτρη Μπαλτά που διαπραγματεύονται σημαντικές προσωπικότητες της ρωσικής σκέψης του 19ου και 20ού αιώνα. 

Κείμενα για τον Νικολάι Γκόγκολ, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Λέοντα Τολστόι, Νικολάι Τσερνισέφσκι, Μιχαήλ Μπακούνιν, Πιότρ Κροπότκιν, Σεργκέι Μπουλγκάκοφ, φωτίζουν διάφορες πλευρές της προσωπικότητας και του έργου των μεγάλων αυτών εκπροσώπων της ρωσικής σκέψης. 

Παράλληλα, ο συγγραφέας ασχολείται με διάφορα άλλα λογοτεχνικά, κοινωνικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά και ιστορικά θέματα, τα οποία κυριάρχησαν στις αναζητήσεις και τους διαλόγους των Ρώσων διανοουμένων κατά τον 19ο και 20ό αιώνα και αναδεικνύει λιγότερο συζητημένες πλευρές τους. 

Τέλος, στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνονται δύο κείμενα του συγγραφέα που εστιάζουν το ενδιαφέρουν τους στη σχέση των Ρώσων απέναντι στην επανάσταση του 1821. 

Το βιβλίο του Δημήτρη Μπαλτά μπορεί να αποτελέσει αφορμή για μία ευρύτερη προσέγγιση του Έλληνα αναγνώστη των Ρώσων συγγραφέων, της σκέψης τους, αλλά και του τρόπου με τον οποίο συμμετείχαν και συνδιαμόρφωσαν την κοινή ευρωπαϊκή, πολιτισμική κληρονομιά.

"ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΙΛΟΥΝ" ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΜΑΣ

ΕΥΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ 

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΙΛΟΥΝ

Οι μεγάλοι ποιητές μέσα από τα μάτια των γυναικών που έζησαν κοντά τους

ΕΛΥΤΗΣ, ΡΙΤΣΟΣ, ΣΕΦΕΡΗΣ, ΒΑΡΝΑΛΗΣ 

Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ 

Οι ποιητές παρουσιάζονται, όχι μέσα από το πνευματικό τους έργο αλλά από το βλέμμα των γυναικών, συντρόφων και θυγατέρων, που έζησαν κοντά τους. Οι άγνωστες πλευρές της καθημερινής ζωής των ποιητών αποτυπώνονται στις σελίδες του βιβλίου που συνοδεύουν πολλές ανέκδοτες φωτογραφίες. 

Οι βραβευμένοι με Νόμπελ Λογοτεχνίας ποιητές Οδυσσέας Ελύτης και Γιώργος Σεφέρης και οι ποιητές Γιάννης Ρίτσος και Κώστας Βάρναλης, που τιμήθηκαν με το Διεθνές Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη, παρουσιάζονται στην καινούργια έκδοση «ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΙΛΟΥΝ», αυτή τη φορά όχι μέσα από το πνευματικό τους έργο αλλά από το βλέμμα των γυναικών, συντρόφων και θυγατέρων, που έζησαν κοντά τους. Οι άγνωστες πλευρές της καθημερινής ζωής των ποιητών αποτυπώνονται στις σελίδες του βιβλίου που συνοδεύουν πολλές ανέκδοτες φωτογραφίες. Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου (σύντροφος του Οδυσσέα Ελύτη), η Έρη και η Φαλίτσα Ρίτσου, η Άννα Λόντου (θετή κόρη του Γιώργου Σεφέρη) και η Ευγενία Βάρναλη (θετή κόρη του Κώστα Βάρναλη) αφηγούνται τις στιγμές που έζησαν κοντά στους ποιητές με τρόπο πηγαίο και ξεχωριστό. Αντλώντας από παλαιότερες και πρόσφατες συναντήσεις μαζί τους, η δημοσιογράφος, αναγνωρισμένη για την πολυετή της ενασχόληση με θέματα του πολιτισμού, και συγγραφέας Εύα Νικολαΐδου συγκέντρωσε στο τέταρτό της βιβλίο μία σειρά συνεντεύξεων όπου αναδεικνύεται όχι μόνο η ανθρώπινη διάσταση των ποιητών, αλλά και η προσωπικότητα αυτών των ξεχωριστών γυναικών.

«Δεν αποκαλύπτεται μόνο η ανθρώπινη διάσταση των ποιητών, αλλά αναδεικνύεται εξίσου και η δική τους προσωπικότητα. Είναι οι γυναικείες εκείνες μορφές που φώτισαν με τον δικό τους τρόπο τον δρόμο των μεγάλων ποιητών. Μέσα από μια εκ βαθέων συνομιλία μαζί τους διαπίστωσα ότι η τελειοποίηση της εσωτερικής μας ζωής είναι η πιο υψηλή έκφραση της τέχνης», γράφει η Εύα Νικολαΐδου στον πρόλογο της έκδοσης. 

 «...Πίστευε, και αυτό φαίνεται καθαρά μέσα από το πεζό και ποιητικό του έργο, ότι η μόνη και η μεγαλύτερη δωρεά που έχει ο άνθρωπος είναι η ζωή», λέει για τον Οδυσσέα Ελύτη η Ιουλίτα Ηλιοπούλου και εξηγεί: «Το μεγαλύτερο μυστήριο είναι το μυστήριο της ύπαρξης. Αν λοιπόν έκανε κάτι, είναι να ευλαβείται αυτή τη δωρεά που δόθηκε από Θεού ή δεν ξέρω πώς. Είχε γνώση, μέτρο, ακρίβεια η σκέψη του. Και δεν επρόκειτο μόνο για αυτογνωσία, αλλά για γνώση της πραγματικότητας, μια προσπάθεια να αποκαλύψει, αν θέλετε, την ουσιαστική αλήθεια που κρύβεται κάτω από την καθημερινότητα, κάτω από τη συνήθεια. Συστηματικά λοιπόν ήθελε να καθαρίσει αυτή τη σύγχυση που υπάρχει στο μυαλό μας για μια πραγματικότητα που τη βαραίνει το ανούσιο και το ανόητο, ενώ μπορεί να κρύβει μέσα στη σκέψη μας και μέσα στη συνάφεια των ανθρώπων και των γεγονότων το ουσιαστικό...». 

«Κοριτσάκι, προχτές γεννήθηκες εσύ, χτες η μητέρα σου κι εγώ, σήμερα ο κόσμος!», επαναλάμβαναν στη μονάκριβη κόρη τους Ερη (Ελευθερία) ο Γιάννης Ρίτσος και η γυναίκα του Φαλίτσα, τις σπάνιες φορές που βρίσκονταν όλοι μαζί. Η φωτισμένη γιατρός που έζησε στη Σάμο «διακρινόταν όχι μόνο για τις γνώσεις της ή για τις επιδόσεις στη δουλειά της, αλλά και για την απέραντη καλοσύνη της - ακόμα μιλάνε για το πόσο βοήθησε κόσμο», γραφεί η Εύα Νικολαΐδου για τη Φαλίτσα που «αν δεν συναντούσα στη ζωή μου, δεν θα παντρευόμουν», όπως έλεγε ο Ρίτσος. Γνωρίστηκαν στη διάρκεια της Κατοχής στην Αθήνα, «όταν η μάνα μου μπήκε στην ΕΠΟΝ», λέει η κόρη, παντρεύτηκαν το 1954, εκείνη εγκαταστάθηκε στο νησί με το παιδί κι εκείνος συνέχιζε να δουλεύει στην πρωτεύουσα, στον οίκο Γκοβόστη. 

Από την πλευρά της η Αννα Λόντου θυμάται.... «Ημουν πέντε-έξι χρονών. Γνωριστήκαμε στην Αίγινα τότε που ερωτεύτηκε τη μητέρα μου». Χαρακτηρίζει τον Γιώργο Σεφέρη «απλό άνθρωπο, προσηνή, με πολύ χιούμορ ακόμα και σε δύσκολες στιγμές» και αναφέρει: «... ο Γιώργος Σεφέρης ήρθε στη ζωή μου σαν φωτεινό άστρο. Δεν έχω πονέσει ποτέ τόσο πολύ για άλλον άνθρωπο που έχασα όσο τον ίδιο. Αισθάνθηκα όταν τον γνώρισα ότι ακουμπούσα σ' έναν τεράστιο βράχο. Και όταν τον έχασα ότι ξαφνικά έπεσα σ' ένα κενό...». 

Τέλος, για τον Κώστα Βάρναλη γράφει η Εύα Νικολαΐδου: «Ο εραστής του ποιητικού ονείρου ερωτευόταν εύκολα τις γυναίκες της παρέας του. Ομως μόνο μία λάτρεψε περισσότερο απ' όλες: τη θετή του κόρη, την Ευγενία. Τη μεγάλωσε στα χέρια του. Τη νανούριζε, της έμαθε τα πρώτα γράμματα και ζήτησε να την υιοθετήσει από τη βοηθό του, Ελένη Ιατρού...». Σήμερα η Ευγενία Βάρναλη θυμάται: «Ηταν αξιαγάπητος άνθρωπος. Είχε πιάσει τον παλμό του κόσμου και καθρεφτιζόταν μέσα στην ποίησή του η απλότητα, η μαχητικότητα, η σταθερότητα». Οπως λέει: «Δύο πιστεύω ήταν τα γεγονότα που τον καθόρισαν: η Οκτωβριανή Επανάσταση και οι σπουδές του στη Σορβόνη όπου είχε πάει το 1919 με υποτροφία. Επηρεάστηκε από αυτές τις περιόδους και στην ποίησή του. Ηταν άνθρωπος που προσφέρθηκε σ' ένα ιδανικό, που πόνεσε τον απλό άνθρωπο...».

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ: "Περιφρονώ τον πολύ λαό - Εγώ δεν κάνω τέχνη για τον λαό"

Από συνέντευξη του Μάνου Χατζιδάκι στον Κώστα Ρεσβάνη
περιοδικό ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (Οκτώβριος 1973)

Αγαπητέ μου, εγώ, παρ' όλη την κατακραυγή, θα συνεχίσω. Περιφρονώ τον πολύ λαό... Ο λαός αυτός που λέτε μ' έμαθε από τα τραγουδάκια μου. Δεν έσκυψε να δη όλο μου το έργο. Έγινα συμπτωματικά γνωστός μ' αυτά τα τραγουδάκια κι' από τον καιρό των Παιδιών του Πειραιά απόκτησα την δημοτικότητα τύπου Βουγιουκλάκη...
- Ανάμεσα σ' αυτό τον "λαό", κύριε Χατζιδάκι, υπάρχουν άνθρωποι που δάκρυσαν ακούγοντας τα τραγουδάκια σας... 
Έπρεπε να πάνε στον γιατρό, στον οφθαλμίατρο ειδικώτερα. Κάτι θα είχαν τα μάτια τους...
- Δακρύζουν ακόμη, ίσως, κι ας μην το δεχόσαστε...
Να πάνε στον γιατρό. Εγώ, πάντως, υπήρξα πριν από τα τραγουδάκια μου και υπάρχω μετά από αυτά.
- Οι νέοι βάζουν το κεφάλι τους στην φωτιά και το ξέρετε. Γιατί το παραβλέπετε; 
Ας κάνουν ό,τι θέλουν. Πάρτε το είδηση, εμένα δεν με αγγίζει ο μύθος της "νέας γενιάς". Και στο τέλος, να σας πω κάτι; Εγώ δεν απευθύνομαι σε "γενιές". Γράφω μουσική και μ' αυτήν μιλάω σε ανθρώπους που έχουν ευαισθησία. Τον μύθο της νέας γενιάς τον έκαναν παράθυρο για να μπουν μέσα της αυτοί που θέλουν να την εκμεταλλευθούν... Υπάρχουν, αγαπητέ μου, σ' αυτή την νέα γενιά και παιδιά ευαίσθητα. Αλλά αυτά ακριβώς δεν έχουν τα χαρακτηριστικά της γενιάς τους! Κι εγώ σαν νέος υπήρξα ανήσυχος, όχι, όμως, βλαξ... Θωρακίζονται πίσω από την ετικέτα "νέα γενιά", συσσωρεύουν άχρηστες γνώσεις, μια που η πληροφόρηση είναι εύκολη σήμερα και ενώ στην ηλικία είναι νέοι, έχουν ήδη προσχωρήσει στην παλαιά γενιά. Δεν θα είμαι αρεστός μ' αυτά που λέω. Έχω, όμως, παράδειγμα τον εαυτό μου, που σαν νέος βρήκε την ομορφιά σε ανθρώπους πιο ηλικιωμένους. Πλησίασα τον Σεφέρη, τον Γκίκα, τον Πικιώνη, τον Τσαρούχη, τον Ελύτη, τον Γκάτσο, τον Μόραλη. Όλοι αυτοί, φίλοι μου και δάσκαλοι, με δίδαξαν να μην κολακεύω ούτε γενιές, ούτε ανθρώπους...
- Νομίζω πως οι νέοι σήμερα δεν έχουν ανάγκη από κολακείες, κύριε Χατζιδάκι. Απλά και μόνο βλέπουν, ακούνε, κρίνουν, δρουν, γνωρίζουν το ειδικό βάρος τους. Και ποιοι νομίζετε ότι αγάπησαν τα τραγούδια σας; 
Δεν μ' ενδιαφέρει... Εγώ δεν κάνω τέχνη για τον λαό. Απευθύνομαι σε ορισμένες ομάδες ανθρώπων μόνο. Αν έχω ενδιαφέρον, ας με ανακαλύψουν. Όταν διάβαζα Σεφέρη, δεν ρώτησα τι ηλικία έχει...

Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ ΜΑΣ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΗΣΕ...

Ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Γιώργος Μιχαηλίδης, που μας άφησε σήμερα (22-10-2018) για το ταξίδι στην αιωνιότητα, σημάδεψε τα φοιτητικά μου χρόνια στην Αθήνα με το Ανοιχτό Θέατρο, που ο ίδιος ίδρυσε και διηύθυνε με μεγάλη επιτυχία για πολλά χρόνια. 

Με πάθος, θα έλεγα, παρακολουθούσαμε μια ομάδα φίλων, τις παραστάσεις του Ανοιχτού Θεάτρου στου Γκύζη, με τους ανερχόμενους τότε ηθοποιούς που μας γοήτευαν, την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και τον Μηνά Χατζησάββα. 

Πολλά βράδια εκεί στο Ανοιχτό Θέατρο για να παρακολουθήσουμε έργα του διεθνούς ρεπερτορίου, με πρωτοποριακό τρόπο ανεβασμένα.

Μνημονεύω κάποια απ’ αυτά: Τζον Φορντ «Κρίμα που είναι πόρνη» (1986-87), Σαίξπηρ «Τρικυμία» (1987-88), Φρανκ Βέντεκιντ «Λούλου» (1988-89), Άντον Τσέχωφ «Τρεις Αδελφές» (1989-90), Λεονίντ Αντρέγιεφ «Ανθή» (1990-1991), Γ. Μιχαηλίδη «Η Αθήνα μετά τη βροχή» (1990-91), Σαίξπηρ «Άμλετ» (1991-92) κ.α. 

Όταν ο Γ. Μιχαηλίδης αναγκάστηκε να κλείσει το Ανοιχτό Θέατρο, καταπιάστηκε συστηματικά με τη γραφή. 

Τον είδα για τελευταία φορά στη Στοά του Βιβλίου πριν εφτά χρόνια, τον Οκτώβριο του 2011, όταν παρουσιάστηκε το βιβλίο του Άγιοι έρωτες (Εκδόσεις του Αυγούστου), το πρώτο μιας τριλογίας που συνδυάζει λογοτεχνία και ιστορία.
Σίγουρα το μεγάλο και πολύπλευρο έργο του μέλλει να αποτιμηθεί. 

Π.Α.Α.

Η ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΣΟΥΙΤΑ ΓΙΑ ΒΙΟΛΙ ΚΑΙ ΠΙΑΝΟ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ (1954)

Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο φίλος, σπουδαίος βιολιστής Γιώργος Δεμερτζής, από τους πλέον ειδικούς στη νεοελληνική λόγια μουσική, είχε την καλοσύνη να μου υποδείξει - πριν κάποια χρόνια - ένα βιντεάκι στο youtube, με ένα ανέκδοτο έργο του Μάνου Χατζιδάκι, τη Σουίτα για βιολί και πιάνο op. 7α. 

Ξαφνιάστηκα ευχάριστα και είπα να ασχοληθώ λιγάκι με το ανέκδοτο έργο αυτό του Μάνου Χατζιδάκι. 

Στον πάλαι ποτέ επίσημο ιστότοπο του συνθέτη, το συγκεκριμένο έργο περιλαμβανόταν στην υποενότητα της εργογραφίας του με τίτλο "έργα για πιάνο - κιθάρα", και οι μόνες πληροφορίες που δίνονται είναι ότι το έργο γράφτηκε στα 1954, δηλαδή όταν ο συνθέτης ήταν 29 χρονών, και είναι αφιερωμένο - προφανώς από τον ίδιο τον Χατζιδάκι - στον φίλο του συγγραφέα Μένη Κουμανταρέα. 

Το 1954 είναι μια πολύ γόνιμη χρονιά για τον συνθέτη, καθώς γράφει επίσης τον περίφημο κύκλο του C.N.S, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Αναλυτικότερα γράφει: 

ΣΟΥΙΤΑ ΓΙΑ ΒΙΟΛΙ ΚΑΙ ΠΙΑΝΟ Ανέκδοτο 

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ CNS (Έργο 8) Τραγούδια για βαρύτονο και πιάνο 

ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΗΣ ΝΥΧΤΑΣ του Σαίξπηρ. Ανέκδοτο 

ΜΕ ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ θεατρικό του Θ. Ουάιλντερ και μουσική για τις ταινίες 

ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ του Α. Τερζάκη 

ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΙΣ του Νίκου Κούνδουρου 

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΞΥΠΝΗΜΑ του Μιχάλη Κακογιάννη 

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΚΑΚΙΕΣ του Δ. Ιωαννόπουλου 

Η ΚΑΛΠΙΚΗ ΛΙΡΑ του Γιώργου Τζαβέλλα
Ο Χατζιδάκις σ' ένα γράμμα του, στις 31 Οκτωβρίου 1954, στον 20χρονο φίλο του Βασίλη Βασιλικό σημειώνει: "Εργάζομαι σ' έναν εξαντλητικό ρυθμό. Προς το παρόν τελειώνω τη μουσική στο έργο του Θόρντον Ουάιλντερ που ανεβάζει την Παρασκευή ο Κουν, και το 2ο φιλμ από τα 6 που έχω να κόψω". Η μαρτυρία είναι καταλυτική για την εργώδη προσπάθεια του συνθέτη εκείνη τη χρονιά.

Το γεγονός ότι ο Χατζιδάκις περίπου ένα χρόνο πριν, 1952-1953, γράφει την Ιονική Σουίτα (έργο 7) για πιάνο, σημαίνει ότι οι συνθέσεις για πιάνο του 1954 είναι μια συνέχεια αυτής της μουσικής του αναζήτησης. Είναι άραγε τυχαίο ότι η Ιονική Σουίτα είναι op. 7 και η Σουίτα για βιολί και πιάνο op. 7α; Αξίζει να παραθέσουμε εδώ και την εκτίμηση του μεγάλου μουσικοκριτικού Μίνου Δούνια, ο οποίος τη χρονιά που ο Χατζιδάκις συνέθεσε τη Σουίτα που μας ενδιαφέρει εδώ, παρακολουθεί την περίφημη σουίτα Το Καταραμένο φίδι του Χατζιδάκι (που έκανε μεγάλη επιτυχία με το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου στα 1950) σε μια εκτέλεση για δύο πιάνα, με τον Αργύρη Κουνάδη και τον Χατζιδάκι (11 Φεβρουαρίου 1954). Η επιτυχία αυτής της εκτέλεσης ήταν τέτοια ώστε ο Μ. Δούνιας σημειώνει: "Ασφαλώς ο Μάνος Χατζιδάκις είναι σήμερα ο δημοφιλέστερος Έλλην συνθέτης. Το εκστατικό εκείνο ακροατήριο μου φάνηκε σαν να διαλαλούσε με τον ντελάλη του πασά ότι ο Χατζιδάκις αξίζει να λαμβάνει τον θρόνον" (Μίνου Δούνια, Μουσικοκριτικά, σ. 173).

Δεν ξέρω πότε έχει παιχτεί δημόσια αυτό το έργο του Χατζιδάκι, εννοώ τη Σουίτα. Το βίντεο στο youtube μαρτυρεί μια δημόσια εκτέλεσή του (από τα χειροκροτήματα στο τέλος) από τον περίφημο βιολιστή Τάτση Αποστολίδη και τον πιανίστα γιό του Πέτρο Αποστολίδη. Με δεδομένο ότι πατέρας και γιός γνωρίζουμε ότι συνέπρατταν συχνά σε Σονάτες για βιολί και πιάνο, θεωρούμε πως σε μια απ' αυτές τις εμφανίσεις τους συμπεριέλαβαν και τη Σουίτα του Χατζιδάκι.

Η γνωριμία Χατζιδάκι - Τάτση Αποστολίδη είναι πολύ παλιά. Από μια πρόχειρη έρευνα που έκανα (γιατί θα επανέλθω) βρήκα ότι συμμετείχαν σε μια συναυλία με έργα ελλήνων συνθετών της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών τον Μάρτιο του 1957! Ο Χατζιδάκις έπαιξε την περίφημη "Αχιβάδα" του και ο Τάτσης Αποστολίδης με το Ελληνικό Κουαρτέτο το Δεύτερο Κουαρτέτο (1955) του Γιώργου Σισιλιάνου. Άρα η γνωριμία ήταν ουσιαστική και η μουσική συναντίληψη δεδομένη. Έτσι, το να ερμηνεύσει ο Αποστολίδης μια Σουίτα για βιολί και πιάνο του Χατζιδάκι εκείνης της εποχής, φαίνεται πως έχει αυτοβιογραφική χροιά. Κι ακόμα, ο Αποστολίδης ήταν λάτρης και ερμηνευτής μεγάλου μέρους της νέας ελληνικής μουσικής δημιουργίας για βιολί. Δεν αποκλείεται ο Χατζιδάκις να τον είχε στο νου του όταν έγραφε την ελληνότροπη τριμερή Σουίτα του (Εισαγωγή, Ρετσιτατίβο, Λυρικό) που φυσικά ανήκει στα ατελή έργα του. 

Ας ακούσουμε τη μοναδική αυτή εκτέλεση αυτού του ανέκδοτου χατζιδακικού έργου, που μας πάει σε αλλοτινούς καιρούς ευγενικούς.

Ο ΡΕΜΠΩ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 
mikropragmata.lifo

Στις 20 Οκτωβρίου 1854, γεννήθηκε ο ποιητής Αρθούρος Ρεμπώ, ο χαρισματικός διερμηνέας του ουρανού και της κόλασης. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις εμπνευσμένος από τον Ρεμπώ, έφτιαξε το δικό του μεθυσμένο καράβι, σε στίχους Νίκου Γκάτσου. Το τραγούδι περιλαμβάνεται στον περίφημο δίσκο «Αθανασία», που κυκλοφόρησε το 1976, και το τραγούδησε ο Μανώλης Μητσιάς. 

Ο Χατζιδάκις μιλάει για τον Ρεμπώ μέσα σε λίγες γραμμές, στο βιβλίο του «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», όπου έχει βάλει και την φωτογραφία του Ρεμπώ, την οποία προτάσσουμε στην ανάρτησή μας αυτή. Γράφει: «Ο Ρεμπώ: Ένας μεγάλος ποιητής που λειτούργησε με τη γλώσσα του καιρού μας. Παράλληλα εκμηδένισε τον Χρόνο. Στην ηλικία που οι κοινοί θνητοί αρχίζουν να υποψιάζονται, Αυτός ολοκληρώθηκε και σαν άνθρωπος και σαν ποιητής. Τον περιέχω.» 

Ο Χατζιδάκις, όμως, έκανε κι ένα αφιέρωμα στον Ρεμπώ, την ημέρα των γενεθλίων του.
Στις 23 Οκτωβρίου 1991, σε μια συναυλία της Ορχήστρας των Χρωμάτων στο «Παλλάς». Όπως έγραφε ο ίδιος στο πρόγραμμα: «Σήμερα είναι η μέρα των γενεθλίων μου. Γι΄ αυτό διάλεξα να παίξω με την Ορχήστρα των Χρωμάτων 4 υπέροχους κύκλους τραγουδιών. Γιατί μου ταιριάζουν και με εκφράζουν, χωρίς αυτό βέβαια να υποδηλώνει πως έχω γράψει έστω κατ΄ ιδέαν κάτι ανάλογο». 
Ο τέταρτος κύκλος τραγουδιών που διηύθυνε εκείνη τη βραδιά ο Χατζιδάκις, ήταν οι «Εκλάμψεις» (Les Illuminations) του Μπέντζαμιν Μπρίττεν, σε στίχους από την ομώνυμη ποιητική συλλογή του Arthur Rimbaud, με σολίστ την υψίφωνο Sheila Armstrong.

Στο πρόγραμμα της συναυλίας ο Χατζιδάκις σημείωνε ότι η ερμηνεία του κύκλου τραγουδιών ήταν ένα αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τον θάνατο του Rimbaud. Γι’ αυτό και του αφιέρωσε 26 σελίδες στο έντυπο αυτό πρόγραμμα, στις οποίες περιλαμβάνονταν: αναλυτικό χρονολόγιο του ποιητή, κείμενα των: Paul Verlaine, Suzanne Berard, Δημήτρη Δημητριάδη, οι «Εκλάμψεις» στα γαλλικά και στην ελληνική τους μετάφραση από τον Αλέξη Ασλάνογλου, κι ακόμα μια ζωγραφική αναφορά με τίτλο: Ο Rimbaud, οι ζωγράφοι και οι «Εκλάμψεις». Επίσης, ένα κείμενο του Χρήστου Ράπτη από την «Καθημερινή» για τους έλληνες φίλους του Ρεμπώ, με στοιχεία για τη ζωή του ποιητή στην Κύπρο και αποσπάσματα αλληλογραφίας που μαρτυρούν τη βαθειά και ανθεκτική φιλία του ποιητή με τέσσερις συμπατριώτες μας. Το αφιέρωμα εμπλουτίζεται με σχέδια και πορτραίτα του Ρεμπώ διαφόρων καλλιτεχνών.
Έτσι, ο Χατζιδάκις πρόλαβε να τιμήσει τον «καταραμένο» ποιητή που «περιέχει», πραγματοποιώντας ένα σημαντικό αφιέρωμα με την Ορχήστρα των Χρωμάτων.

ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΑ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΟΣ ΜΑΖΙ ΣΤΗΝ ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΛΑΡΝΑΚΑΣ

ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΑ ΚΑΙ ΕΝΑΣ Τ/Κ

Μαζί στην Μπιενάλε Λάρνακας 

Κείμενο - φωτογραφίες: Αριστείδης Βικέτος

Το κοινό έργο, «Πρόταση Φωτογραφικής Εγκατάστασης» του Χαλκιδέου, Γιώργου Κεβρεκίδη, και του Τουρκοκύπριου, Seçkin Tercan, επέλεξε, μεταξύ άλλων, η οργανωτική επιτροπή της πρώτης μεγάλης καλλιτεχνικής διοργάνωσης (Biennale) στην Κύπρο, η οποία άνοιξε την Τετάρτη στην Λάρνακα και θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Νοεμβρίου.
Οι Γιώργος Κεβρεκίδης και Seçkin Tercan αποτελούν το καλλιτεχνικό δίδυμο "Re-neighbors" (Ξανά-Γείτονες). Είναι, όπως λένε, «καρδιακοί φίλοι». Γνωρίστηκαν το 2016 στην Πόλη και από εκεί άρχισε η καλλιτεχνική τους συνεργασία.
Η δουλειά, που παρουσιάζουν στην Biennale της Λάρνακας αφορά το νησί της Πριγκήπου, το μεγαλύτερο από τα νησιά της θάλασσας του Μαρμαρά, που βρίσκονται απέναντι από την Πόλη.
Η Πρίγκηπος συνδέεται με μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα, που εξακολουθεί να εντοπίζεται στις προσόψεις των κτιρίων της. Όταν το σώμα εισβάλλει σε ένα από τα ιστορικά "καταφύγια" της Πριγκήπου, εξηγούν οι καλλιτέχνες, «επανενεργοποιεί το παρελθόν, αναπτύσσοντας παράλληλα μια απροσδόκητη αφήγηση με τον σημερινό χώρο, με μια αυτοσχέδια κίνηση». Το σώμα, σημειώνουν, «μέσα στο χώρο δείχνει την ακατέργαστη ύπαρξη του ανθρώπινου αποτυπώματος, ενώ η ατμόσφαιρα του κτηρίου φανερώνει τα πολιτιστικά στρώματα του νησιού, εγγεγραμμένα στους αιώνες. Το άγνωστο σώμα, προσθέτουν, "εγκαθίσταται" στο κτίριο με την αρμονία της δικής του αύρας.
Οι δύο καλλιτέχνες δήλωσαν ότι η δουλειά τους επικεντρώνεται στην ενεργοποίηση του σώματος και του χώρου, ενώ ταυτόχρονα επεκτείνει τα εκφραστικά μέσα των συμμετεχόντων (μέσω της φωτογραφίας, του βίντεο, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, των εγκαταστάσεων επί τόπου), σύμφωνα με τα πολλαπλά ερεθίσματα που λαμβάνουν τόσο από τον χώρο όσο και τους λειτουργικούς του συνειρμούς.

Εικονογραφικές συνθέσεις, με άξονα το σώμα και το χώρο, δανείζονται στοιχεία «genre» (είδος) ζωγραφικής του 17ου αι., απεικονίζοντας την ιδιωτικότητα, τον «ατομικισμό», τις αθέατες ανθρώπινες δραστηριότητες, αναφέρουν. Η απεικόνιση της ατομικότητας «έχει γίνει γενικό «statement» (δήλωση) της σύγχρονης τέχνης, ως «προσφορότερο» μέσο διαμόρφωσης / ερμηνείας ορισμένων κοινωνικών συμπεριφορών», επισημαίνουν.
Είναι πολύ σημαντικό, ανέφεραν ο Γιώργος Κεβρεκίδης και ο Seçkin Tercan «να συνεχίσουμε το ταξίδι στην ιδέα της αλληλεπίδρασης μεταξύ εθνικού και παγκόσμιου, μεταξύ παραδοσιακών και σύγχρονων αξιών μέσω του πολιτισμού και των τεχνών, καθώς και με την ανάπτυξη κοινών πολιτιστικών κωδίκων». Κατά την άποψη τους ο ανθρωποκεντρικός ρόλος της τέχνης, στη βάση της διευκόλυνσης ανταλλαγής, έμπνευσης και δημιουργικότητας μεταξύ τεχνών και καλλιτεχνών, «θα οδηγήσουν τους λαούς με ξεχωριστό πολιτισμικό υπόβαθρο προς την καλύτερη κατανόηση και συμβολή στην παγκόσμια ειρήνη».

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ 
Ο Seçkin Tercan γεννήθηκε στην Κύπρο το 1978. Αποφοίτησε από το Τμήμα Φωτογραφίας του Πανεπιστημίου Mimar Sinan της Πόλης το 2000. Συμμετείχε σε πολυάριθμες διεθνείς εκθέσεις και φιλοξενήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα ως ερευνητής και καλλιτέχνης-επισκέπτης. Σήμερα εργάζεται ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών Mimar Sinan, Τμήμα Φωτογραφίας. Ζει και εργάζεται στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Γιώργος Κεβρεκίδης γεννήθηκε στη Χαλκίδα, το 1973. Αποφοίτησε από τη Σχολή Καλών Τεχνών Φλώρινας το 2016. Ολοκλήρωσε την εκπόνηση της πτυχιακής του εργασίας με τίτλο: Insan “yukarı bakan”/Yunanca “άνθρωπος” στο Mımar Sınan Fine Arts University της Κωνσταντινούπολης, το 2016. Είναι κάτοχος επίσης, μεταπτυχιακού διπλώματος Πολιτικού Μηχ/κού του Ε.Μ.Π. (Τομέας Δομοστατικής), όπως επίσης και μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών "Δομοστατικός Σχεδιασμός και Ανάλυση των Κατασκευών» του Ε.Μ.Π. (Τομέας Μεταλλικών Κατασκευών). Έχει εργαστεί στη μελέτη κι επίβλεψη έργων Πολιτικού Μηχανικού, από το 2000 μέχρι το 2015, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα. Ως εικαστικός καλλιτέχνης έχει πραγματοποιήσει τρεις ατομικές εκθέσεις, ενώ έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικών παρεμβάσεων στο δημόσιο χώρο, video art, interior design, καθώς και σε workshops με θέματα αρχιτεκτονικού κι αστικού σχεδιασμού, από το 2011. Είναι υποψήφιος διδάκτωρ Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

"ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΑΝΖΕΛ ΚΟΥΡΤΙΑΝ" ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΛΕΞΑΝΙΑΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Η θεατρική παράσταση "Τα τετράδια της Ανζέλ Κουρτιάν", με την Χριστίνα Αλεξανιάν έχει ως θέμα την Γενοκτονία των Αρμενίων (1915) και την Μικρασιατική Καταστροφή (1922). 

Πρόκειται για τη θεατρική μεταφορά του ομότιτλου βιβλίου της Ανζέλ Κουρτιάν στο οποίο η ίδια η Ανζέλ Κουρτιάν, επιζήσασα της Γενοκτονίας των Αρμενίων και ως πρόσφυγας πλέον στην Ελλάδα, καταγράφει τις αναμνήσεις της από την Καταστροφή της Σμύρνης όπως την έζησε ως αυτόπτης μάρτυρας. 

"Τα τετράδια της Ανζέλ Κουρτιάν" θα παρουσιαστούν για το κοινό στην Λευκωσία στο Κινηματοθέατρο Παλλάς (Ρηγαίνης και Αρσινόης, Πύλη Πάφου, Παλαιά Λευκωσία) την Πέμπτη 15.11.2018 στις 8.30 μ.μ. Η επιλογή της συγκεκριμένης ημερομηνίας, ανήμερα της θλιβερής επετείου της παράνομης ανακήρυξης του ψευδοκράτους στην Κύπρο, είναι συμβολική καθώς όπως λέει και η ίδια η Ανζέλ Κουρτιάν: "Είδα τους Τούρκους να ορμούν και να λεηλατούν τα σπίτια των Ελλήνων". 

Οι Κύπριοι, έχοντας βιώσει παρόμοιες εμπειρίες με την Ανζέλ Κουρτιάν, θα μπορέσουν να νιώσουν βαθύτερα το πανανθρώπινο δράμα του πολέμου και της προσφυγιάς και να ταυτιστούν με τη διήγηση της ηρωϊδας. Θα έχει προηγηθεί η παράσταση στις 13.11.2018 - επίσημη πρόσκληση της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κύπρου. 

Η παραγωγή της παράστασης είναι από τον Πολιτιστικό και Αθλητικό Οργανισμό του Δήμου Νέας Σμύρνης και η παράσταση τελεί υπό την Αιγίδα της Πρεσβείας της Δημοκρατίας της Αρμενίας στην Ελλάδα. 

Ακολουθεί το δελτίο τύπου για τις παραστάσεις στην Κύπρο. 

"Τα τετράδια της Ανζέλ Κουρτιάν" με την Χριστίνα Αλεξανιάν στην Κύπρο by Panagiotis Andriopoulos on Scribd