 |
| Μελπομένη, βίβλος περιέχουσα σεμαγιά, σαρκιά και πεστέδες, άτινα συνηθροίσθησαν παρά Νικηφόρου Καντουνιάρη του Χίου διδασκάλου της εν Ιασίω κοινής μουσικής Σχολής χφ 1428 του 1818. |
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Εκεί, γύρω στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μαζί με την επανανακάλυψη του ρεμπέτικου, είχαμε στην Ελλάδα και την «ανακάλυψη» της κοσμικής μουσικής του Βυζαντίου κι από κοντά την διερεύνηση αυτού που ονομάστηκε αργότερα, περί τα μέσα της δεκαετίας του ’90, «Ρωμηοί συνθέτες της Πόλης».
Για να υπηρετηθούν αυτές οι «ανακαλύψεις», συγκροτήθηκαν ορχήστρες, «παραδοσιακού» προσανατολισμού, που αρχικά έπαιζαν οργανικά τα περίφημα Κρατήματα Τεριρέμ, διαφόρων βυζαντινών και μεταβυζαντινών μελοποιών. Πολλές και …άχρηστες σήμερα οι σχετικές ηχογραφήσεις. Τα Κρατήματα έχουν νόημα ως έντεχνες φωνητικές συνθέσεις. Ως οργανικές τοιαύτες είναι γρατζουνίσματα. Για βυζαντινούς ύμνους παιγμένους οργανικά, ούτε λόγος. Απαράδεκτο το φαινόμενο.
Όμως, με την δημιουργία και των μουσικών σχολείων και των σχολών παραδοσιακής μουσικής στα Ωδεία, έχουμε μία έκρηξη των «παραδοσιακών» ορχηστρών που παίζουν – εκτός άλλων – «Ρωμηούς συνθέτες της Πόλης».
Οι ορχήστρες αυτές, που έχουν και επαγγελματικές φιλοδοξίες, αποτελούνται από παραδοσιακά, αλλά και δυτικά (συγκερασμένα) όργανα.
Τελικά πρόκειται για μια μίμηση των ανάλογων τουρκικών ορχηστρών, που ευδοκιμούν στην Τουρκία ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα.
Και από τι παρτιτούρα διαβάζουν οι μουσικοί των ελληνικών παραδοσιακών ορχηστρών για να αποδώσουν τις συνθέσεις των «Ρωμιών συνθετών της Πόλης» της περιόδου της Τουρκοκρατίας; Μα από ευρωπαϊκή! Έγραψαν οι «ρωμηοί συνθέτες» σε ευρωπαϊκή σημειογραφία; Όχι βέβαια. Τότε πώς είμαστε - έστω κάπως - σίγουροι, ότι αυτό που ακούμε στην Ελλάδα σήμερα ως μουσική των Ρωμηών συνθετών, έχει κάποια σχέση με την πραγματικότητα;
Οι Ρωμηοί συνθέτες έγραψαν τις κοσμικές συνθέσεις τους σε βυζαντινή σημειογραφία ή σε δική τους σημειογραφία (Δημήτρης Καντεμίρης).
Κι ακόμα, ποιος ενορχηστρώνει τις μελωδίες που υπάρχουν, σε ευρωπαϊκή σημειογραφία, ώστε να παιχτούν από πολυμελή ορχήστρα;
Γιατί οι Ρωμηοί συνθέτες δεν έγραφαν τις μελωδίες τους με ένδειξη για κάποιο όργανο, πόσο μάλλον με ένδειξη για ομάδα οργάνων. Έπαιζαν οι ίδιοι κάποιο όργανο, μπορεί να συνέπρατταν και με ένα, δυο μουσικούς ακόμα – σε αυτοσχεδιαστική διάθεση - κι αυτό ήταν όλο.
Μπορούμε να πούμε σήμερα ότι με μια τέτοια νέο-παραδοσιακή ορχήστρα ερμηνεύουμε Πέτρο Πελοποννήσιο; Με μια τέτοια ορχήστρα, που διαβάζει ευρωπαϊκή παρτιτούρα, ενώ ο Πέτρος έγραψε σε βυζαντινή σημειογραφία. Κι αν κάποιος αποπειραθεί την μεταγραφή των συνθέσεων του Πέτρου, ποιος μας εγγυάται μια κάποια πιστότητα; Με δεδομένο ότι ο Πέτρος έγραφε σε μια σημειογραφία, αναλυτική μεν, αλλά όχι αυτή της Νέας Μεθόδου του 1814, που μας παραδόθηκε.
Ο Πέτρος συνέθεσε γύρω στα 100 εξακριβωμένα τραγούδια κοσμικής μουσικής, όπου χρησιμοποιεί τουρκικές κλίμακες και ρυθμούς, αλλά ελληνικό στίχο. Αυτά έχουν αποδοθεί από τις παρ’ ημίν νεοπαραδοσιακές ορχήστρες; Μήπως είναι αυστηρώς φωνητικά;
Στην βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική υπάρχει μια αδιάσπαστη συνέχεια. Στην λεγόμενη «κοσμική» μουσική του Βυζαντίου και στους Ρωμηούς συνθέτες της Πόλης υπάρχει μια μεγάλη ασυνέχεια. Δεν έφτασε μέχρις εμάς αυτή η παράδοση.
Μιλώ πάντα για το οργανικό κομμάτι. Γιατί για το φωνητικό υπάρχουν άπειρες κοσμικές συνθέσεις ρωμηών ψαλτών, μέχρι και τουρκόφωνες, που αναμένουν ακόμα τους επιδέξιους μουσικούς που θα τις αναδείξουν.
Όπως και να ‘χει, την υπόθεση «Ρωμηοί συνθέτες της Πόλης» μας την αντιδώρισαν – αν θέλετε – οι Τούρκοι. Εμείς δεν είχαμε ιδέα! Γι’ αυτό συχνά έχουμε συμπράξεις ελληνοτουρκικές. Σίγουρα έχουμε πολύ δρόμο για να ορθοποδήσουμε στην υπόθεση αυτή, η οποία απαιτεί σοβαρή διερεύνηση, γιατί αλλιώς ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας μεγάλης πλάνης…
Λίγο μπερδεμένα ακούω τα πράμματα και αυτό δείχνει, αν μη τι άλλο, άγνοια.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ευρωπαϊκή παρτιτούρα που αναφέρει ο συγγραφέας του άρθρου, ότι διαβάζουν οι σημερινοί μουσικοί, δεν έχει καμία σχέση με την δυτική μουσική και γραφή αυτής.
Είναι ένα υβριδικό 5γραμμο (το λεγόμενο Donizeti ή ala Turka) που προϋποθέτει γνώση ανατολικής μουσικής ή και Βυζαντινής και το οποίο αποδίδει με περιγραφικό τρόπο, την μουσική εκείνου του καιρού, τόσο καλά όσο και η νέα Βυζαντινή παρασημαντική.
Η νέα Βυζαντινή παρασημαντική, δύναται να μεταγραφεί σε 5γραμμο Donizzeti και να αποδοθεί ακριβώς από μυημένους μουσικούς, καθώς το μουσικό αποτέλεσμα είναι ακριβώς το ίδιο.
Το πρόβλημα το οποίο δεν αγγίζει καθόλου ο συγγραφέας του άρθρου είναι το πώς κάποιος διαβάζει την μουσική του Πέτρου ή του Καντεμίρη και την μεταγράφει σε νέα Βυζαντινή παρασημαντική ή 5γραμμο Donizzeti. Με ποια κλείδα γίνεται η μεταγραφή; Υπάρχει μία κλείδα ή πολλές; Ποιοι μαθουσάλες γνωρίζουν την/τις κλείδα/δες, ώστε να μεταφέρουν τα παλαιά μέλη στην σύγχρονη γραφή;
Ως επίλογο, θα ήθελα να αναφέρω ότι, αν στον μουσικό δεν υπάρχει η μουσικότητα και αν δεν είναι μυημένος στο ύφος της μουσικής που παίζει, τότε πράγματι "ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας μεγάλης πλάνης…", αφού όποια καταγραφή κι αν διαβάζει (Βυζαντινή παλαιά ή νέα, 5γραμμο κλπ) θα εκτελεί τα μέλη ωσάν Η/Υ, όπως κατά κόρον γίνεται στους έχοντες ευρωπαϊκή μουσική παιδεία.
Η γραφή της μουσικής είναι απλά γραφή, μια σύμβαση που καταγράφει την μουσική περιγραφικά-καθοδηγητικά ή αναλυτικά (descriptive ή prescriptive κατά τον Charles Seeger - 1958) και τίποτε άλλο.
Συμπέρασμα, ο μυημένος μουσικός θα εκτελέσει την ίδια μουσική, είτε την διαβάζει από 5γραμμο ή Βυζαντινή παρασημαντική. Η γραφή στον αμύητο, όπως λέει κι ο Bruno Nettl, "λειτουργεί μόνο σαν όχημα για την αφηρημένη σύλληψη των υφολογικών γνωρισμάτων".