Το συμφωνικό έργο του συνθέτη Γεράσιμου Σκούρη "Metousiosis" θα παρουσιαστεί σε παγκόσμια πρώτη στο Πανεπιστήμιο του Tübingen, μετά τη βράβευσή του με το Α΄ βραβείο σύνθεσης σύγχρονου συμφωνικού έργου, στο φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής του ιστορικού Γερμανικού Πανεπιστημίου.
Το βραβευμένο έργο του Γ. Σκούρη θα παιχτεί από την Studenten Philharmonie Tübingen στις 5 Ιουλίου 2018. Στη συναυλία περιλαμβάνονται έργα Ντμίτρι Σοστακόβιτς και Ρόμπερτ Σούμαν. Διευθύνει ο έλληνας αρχιμουσικός Συμεών Ιωαννίδης, ο οποίος κάνει καριέρα στην Γερμανία εδώ και αρκετά χρόνια.
Ο συνθέτης γράφει για το έργο του:
Ο Γεράσιμος Σκούρης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957. Έχει πτυχίο αρμονίας, αντίστιξης, και φούγκας από το Ωδείο Atheneum (τάξη Χάρη Ξανθουδάκη) και δίπλωμα σύνθεσης από τον Θόδωρο Αντωνίου. Ασχολήθηκε με Πρωτότυπη πειραματική έρευνα στην ηλεκτρονική μουσική στο “Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας” Γιάννης Ξενάκης. Δίδαξε θεωρία της μουσικής στο Δημοτικό Ωδείο Ζωγράφου και σαν εκπαιδευτικός σε ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Συνεργάστηκε επίσης με τη Θεατρική Ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών σε σειρά μαθημάτων με θέμα “Εισαγωγή στη δια των ήχων έκφραση”.
Έγραψε μουσική για τις θεατρικές συνθέσεις της Άννας Λάζου “Ανδρέας Κάλβος – Το μοναχικό πέταγμα” και “Wittgenstein – Wittgenstein” οι οποίες παρουσιάστηκαν στη Β’ και στην Γ’ Πανεπιστημιάδα, στην Αθήνα και στην Πάτρα.
Συμμετείχε στο “THEATRE UNIVERSITE LIEGOIS” ,το 1994. Έγραψε μουσική για το έργο “Η φόνισσα” του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, συνεργαζόμενος με τη θεατρική-χορευτική ομάδα “Λίλλυ Βελισαρίου” στο Πολιτιστικό Φεστιβάλ “Δρώμενα 1993” (βλ. το βίντεο).
Την επόμενη χρονιά έγραψε για την ίδια ομάδα τη μουσική του έργου “Αξάνα – περιπλάνηση στο κυβερνοχώρο” (βλ. το παρακάτω βίντεο).
Υποστήριξε με συνθετική δουλειά την ελληνική συμμετοχή στο “6ο Διεθνές Θεατρικό Φεστιβάλ” στην Καζαμπλάνκα το 1994, με το έργο “Έρως- Αντιγόνη”. Η μουσική συνοδεία του έργου ήταν από όργανα κατασκευασμένα από τον συνθέτη και εμπνευσμένα από την αρχαιότητα. Το έργο απέσπασε τιμητικά σχόλια.
Στο τέλος της χρονιάς του 1998 κατόπιν παραγγελίας του “Μεγάρου Μουσικής Αθηνών’’ γράφει το έργο “Πολύπτυχο Αθωότητας” για quinteto ξύλινων πνευστών. Το έτος 2000 μετά από παραγγελία της“Ένωσης Ελλήνων Υποτρόφων Fulbright” γράφει το μουσικό δρώμενο “Δεύτερη Δημιουργία”, σε libretto Λιάνας Σακελλίου, για ηθοποιό (Ντέπυ Πάγκα), soprano (Δάφνη Πανουργιά), mezzo (Ελένη Δάβου), και μικρό οργανικό σύνολο, υπό την διεύθυνση του Ιάκωβου Κονιτόπουλου, όπου παίχτηκε την ίδια χρονιά στους Δελφούς.
Το 2003 γράφει για το φεστιβάλ της Πάτρας το έργο “Η Ύστατη Στιγμή η Μέγιστη”,για αφηγητή και δεκαμελή ορχήστρα. Το έργο είναι μία περιπλάνηση μέσα από μερικούς στίχους του Κωνσταντίνου Καβάφη, που αναφέρονται στο χρόνο τη γνώση και την φθορά που αυτός προκαλεί. Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς το έργο παίζεται στην Πάτρα στις “Μέρες Σύγχρονης Μουσικής”. Το 2002 γράφει πάλι μουσική για την “Αντιγόνη” με τα χορικά στο πρωτότυπο κείμενο του Σοφοκλή.
Στις τελευταίες δημιουργίες του περιλαμβάνονται:
«My inner child». Σόλο, για marimba και multiple percussions. Το έργο απαιτεί από τον εκτελεστή κίνηση στην σκηνή και ειδικό φωτισμό.
«Αγγέλων Αρωγή». Για soprano, contralto, πιάνο, κλαρινέτο, βιολοντσέλο. Το έργο σε πέντε μέρη, που παίζονται χωρίς διακοπή είναι μία παράκληση προς τους Αρχαγγέλους Γαβριήλ, Ραφαήλ, Μιχαήλ να βοηθήσουν το έργο των ανθρώπων.
«Προστάζει το Φως». Για soprano 16 εκτελεστές και προαιρετικά δύο ομάδες χορευτών. H Γή και ο Ουρανός, το ορατό και το αθέατο, ο κόσμος της ύλης και αυτός του πνεύματος. Η αιώνια πορεία εξέλιξης, έως ότου έρθει η ώρα που θα… ‘Προστάζει το Φώς’.
Η εργογραφία του περιλαμβάνει έργα για το θέατρο, για μικρά και μεγάλα μουσικά σύνολα, χορωδιακά και έργα για φωνή και ορχήστρα δωματίου.
Απόψε, Τετάρτη 30 Μαϊου 2018, στο βιβλιοπωλείο της Ραχήλ στο Κολωνάκι, παρουσιάστηκε το νέο βιβλίο της κας Αθηνάς Κακούρη "Ουλάνοι στην Λάρισα"(Εκδόσεις Καπόν), όπου η συγγραφέας παρουσιάζει τα γεγονότα που έζησε η Ελλάδα από το Σεπτέμβριο του 1915 έως τον Ιούλιο του 1917.
Το νέο βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη παρουσίασαν με ουσιαστικό τρόπο οι:
- Κατερίνα Δασκαλάκη, συγγραφέας - δημοσιογράφος
- Ξένη Μπαλωτή, ιστορικός
- Κώστας Σταματόπουλος, ιστορικός,
ενώ στο τέλος μίλησε και η ίδια η κα Αθηνά Κακούρη.
Πολύς κόσμος κατέκλυσε το βιβλιοπωλείο, αλλά και τον δρόμο έξω από αυτό και παρακολούθησε με προσήλωση τα όσα είπαν οι σημαντικοί ομιλητές, τόσο για το βιβλίο και τα ερωτήματα που θέτει για μια ιδιαιτέρως ταραχώδη αλλά και μεγάλης σημασίας περίοδο του τόπου, όσο και για το σπάνιο ήθος της αειθαλούς συγγραφέως.
Η παρακάτω έγγραφη αναφορά ελήφθη από το Γραφείο της Υπουργού Πολιτισμού, με αρ. πρωτοκόλλου 5654/30-5-2018
Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος
Προς
την αξιότιμη
Υπουργό Πολιτισμού
κα Λυδία Κονιόρδου
Θέμα: ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΕΣ ΣΤΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΝΑΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟ ΜΝΗΜΕΙΟ
Κυρία Υπουργέ,
Λαμβάνω το θάρρος να απευθυνθώ σε σας, λόγω της πρόσφατης κατηγορηματικής σας δήλωσης: «Δεν μιλάμε για καμία ομηρία και για κανένα συμφέρον. Δεν ανέλαβα το υπουργείο για να εξυπηρετήσω συμφέροντα. Δεν έχω καμία προσωπική φιλοδοξία. Μου είναι αδιανόητο το να εξυπηρετώ οποιοδήποτε είδος συμφερόντων. Το θεωρώ αστείο και μόνο που το ακούω» (lifo 10-5-2018).
Είναι πραγματικά γενναία η δήλωσή σας και γι’ αυτό καταφεύγω σε σας προκειμένου να σας εκθέσω το θέμα που με απασχολεί ως πατρινό και ως θεολόγο.
Τα τελευταία χρόνια στον Μητροπολιτικό Ναό Ευαγγελιστρίας Πατρών, που είναι διατηρητέο μνημείο, έχουν γίνει πρωτοφανείς επεμβάσεις, κάποιες με την άδεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων και άλλες εντελώς αυθαίρετα, οι οποίες υφίστανται μέχρι σήμερα.
Έθιξα το θέμα και υπήρξαν εκτεταμένα δημοσιεύματα γύρω από αυτό στον τοπικό τύπο. Φυσικά ουδείς αρμόδιος μου έδωσε κάποια απάντηση.
Στέλεχος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαϊας με πληροφόρησε κατόπιν αιτήσεώς μου, με σχετικό μέιλ, για τις εργασίες στην Ευαγγελίστρια ως εξής:
1. Μελέτη συντήρησης τέμπλου και τοιχογραφιών
Εγκρίθηκε το 2003 κατόπιν γνωμοδότησης του ΚΑΣ.
Ένα τμήμα του έργου υλοποιήθηκε από συντηρητές της Εφορείας.
2. Μελέτη συντήρησης ουρανίας
Εκπονήθηκε το 2009 από τους συντηρητές της Εφορείας, εγκρίθηκε το 2011 κατόπιν γνωμοδότησης του ΚΑΣ.
3. Μελέτη αναπαραγωγής του διακόσμου
Εγκρίθηκε το 2012 κατόπιν γνωμοδότησης του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων Δυτ. Ελλάδας.
Ένας όρος που έθεσε η Εφορεία σε αυτή την Απόφαση είναι η απομάκρυνση τόσο του Αναπεσόντος, όσο και των διακοσμητικών στον πρόναο, που είχαν γίνει χωρίς έγκριση.
4. Μελέτη συντήρησης ελαιογραφιών
Εγκρίθηκε το 2013 κατόπιν γνωμοδότησης του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων Δυτ. Ελλάδας.
5. Μελέτη αγιογράφησης του ιερού
Εγκρίθηκε το 2015 κατόπιν γνωμοδότησης του ΚΑΣ.
Με βάση τα παραπάνω στοιχεία έχω να θέσω υπ’ όψιν σας τα εξής:
1. Η τοιχογραφία του Αναπεσόντος δεν έχει απομακρυνθεί.
Θα πρέπει να σβηστεί η τοιχογραφία του Αναπεσόντος, καθώς και ό,τι δεν έχει την άδεια της Εφορείας και των λοιπών αρμοδίων φορέων.
Το θέμα του «Αναπεσόντος» – για όποιον γνωρίζει - είναι απολύτως βυζαντινό και δεν μπορεί να υφίσταται σ’ ένα δυτικότροπο ναό.
Οι πληροφορίες μου λένε ότι η συγκεκριμένη αγιογραφία έγινε από συντηρητή της Εφορείας και όχι από αγιογράφο.
Αλλά και τα διακοσμητικά στον πρόναο δεν έχουν απομακρυνθεί εξ’ όσων γνωρίζω.
2. Θα πρέπει, επίσης, να απομακρυνθούν τα φορητά προσκυνητάρια της Παναγίας της Γερόντισσας, της Γοργοϋπηκόου, του Αγίου Λουκά Κριμαίας και άλλων αγίων, καθώς και ένας θρόνος (απέναντι από τον κανονικό Επισκοπικό θρόνο) που τοποθετήθηκαν πρόσφατα και δεν έχουν καμία σχέση με την ιστορία του Ναού.
3. Επίσης, να απομακρυνθεί ο ψύκτης του νερού, ο οποίος είναι τοποθετημένος δίπλα σε μια εικόνα των Αρχαγγέλων.
Αλλά και για την αγιογράφηση του ιερού βήματος υπάρχει εύλογη απορία: Γιατί να αγιογραφηθεί το ιερό βήμα που δεν είχε αγιογραφηθεί επί 170 χρόνια; Πολύ θα ήθελα να γνωρίζω το «επιστημονικό» σκεπτικό της αδειοδότησης από το ΚΑΣ. Θα σας παρακαλούσα να μου κοινοποιούσατε την σχετική απόφαση, ώστε να δούμε κατά πόσο αυτή έχει τηρηθεί στην πράξη.
«...Πιστεύω πως μέσα στον Παλαιολόγο έκλεισα όλους τους ψαλμούς και τους χυμούς της γέρικης καρδιάς μου, σαν το παλιό δέντρο που, πριν φύγει για πάντα και γείρει τους κλώνους του να πέσει στη μαύρη γης, θέλει να ανθίσει μια τελευταία φορά και να χαρίσει στον κάμπο τη στερνή του ευωδιά και τα τελευταία του φύλλα. Γι' αυτό αντικρίζω τη μουσική του Παλαιολόγου με κάποιο δέος, ξέροντας πως είναι το στερνό μου τραγούδι...».
Με τις παραπάνω φράσεις συνόδευε στα 1961 ο 78χρονος τότε Μανώλης Καλομοίρης την πέμπτη, τελευταία και πλέον μεγαλόπνοη όπερά του με τίτλο «Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος», βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Μια μουσική τραγωδία - θρύλος!
Με τον «Κωνσταντίνο Παλαιολόγο» κλείνει ο κύκλος της δημιουργίας αλλά και της ζωής του Μανώλη Καλομοίρη αφού λίγους μόλις μήνες μετά την ολοκλήρωση της σύνθεσης ο μεγάλος έλληνας συνθέτης η δημιουργική πορεία του οποίου συνδέθηκε με την ιδέα μιας συμφωνικής μουσικής που θα «συμπύκνωνε» τα χαρακτηριστικά της εθνικής παράδοσης έφυγε από τη ζωή. Ο θάνατος τον βρήκε στις 3 Απριλίου 1962 χωρίς να προλάβει να δει επί σκηνής το κύκνειο άσμα του, η πρεμιέρα του οποίου δόθηκε από την Εθνική Λυρική Σκηνή στις 12 Αυγούστου του ίδιου χρόνου και στο πλαίσιο του τότε Φεστιβάλ Αθηνών. Διηύθυνε ο Ανδρέας Παρίδης.
Η σύνθεση της τριμερούς όπερας είχε ολοκληρωθεί στις 23 Φεβρουαρίου 1961 και λίγο αργότερα εκδιδόταν η παρτιτούρα του έργου από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Οι στίχοι και το εν γένει κείμενο του Καζαντζάκη διατηρήθηκαν αυτούσιοι εκτός από κάποιες μικρές παρεμβολές ενώ για λόγους «μουσικής οικονομίας», όπως ο ίδιος ο Καλομοίρης δήλωνε, η δραματική πλοκή τροποποιήθηκε ελαφρώς με τη συντόμευση ορισμένων σκηνών, χωρίς ωστόσο να αλλοιωθούν «ο χαρακτήρας και το χρώμα του έργου του μεγάλου συγγραφέως».Δημοτικό τραγούδι, βυζαντινό μέλος και θρύλοι απεδείκνυαν για μία ακόμη φορά την έντονη έλξη που ασκούσαν στον συνθέτη. Η όπερα έχει διάρκεια 2 ώρες και 15 λεπτά.
Στιγμιότυπο από την παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών 2001
Καταθέτοντας τον «Κωνσταντίνο Παλαιολόγο» στην Ακαδημία Αθηνών ο Μανώλης Καλομοίρης χαρακτήριζε αυτή την τελευταία του όπερα ό,τι καλύτερο είχε στο είναι του «από δύναμη, από ψυχή, από καρδιά, από απελπισία» μεταφράζοντας την τελευταία σε δημιουργική δύναμη. «Όχι πως νομίζω ότι έγραψα ένα μουσικό αριστούργημα αντάξιο του θαυμαστού δραματικού λόγου» δήλωνε τότε ο συνθέτης. «Ο Θεός φυλάξοι! Πιστεύω όμως πως με τη μουσική μου στον "Παλαιολόγο" εχάραξα μια σελίδα στην ιστορία της Ελληνικής Τέχνης. Και όχι τόσο για το δούλεμα των βυζαντινών ήχων και ψαλμών όσο γιατί έδειξα πως εδώ στην μουσικήν Ελλάδα που δέρνεται από λογής λογής ανέμους και αμφιβολίες κρατώ ακλόνητα τα καλλιτεχνικά μου ιδανικά, τους πνευματικούς μου θεούς, την πίστη μου στην ελληνική μουσική ιδέα».
Ο Καλομοίρης σημείωνε κάπου αλλού δικαιολογώντας την «αθέτηση» μιας παλαιότερης δέσμευσής του:
«Δεν ξεχνώ πως κάποτε υποσχέθηκα στον φίλο μου Αντίοχο Ευαγγελάτο να του χαρίσω τη μουσική του "Παλαιολόγου"· όμως το έργο, καθώς διαμορφώθηκε, ξεπέρασε κάθε μου προγενέστερη προσπάθεια... Γι' αυτό τον παρακαλώ να δεχτεί να αφιερώσω τον "Κωνσταντίνο Παλαιολόγο" στον ελληνικό λαό, από τον απλό λαό των ανίδεων και καλών ανθρώπων ως σε όλους που νιώθουνε, όπως ο ίδιος ο Αντίοχος, τον παλμό, τον πόνο και τη δόξα του έθνους και της φυλής...».
Νομίζω πως ο Καλομοίρης όταν έγραφε τα παραπάνω δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι την όπερά του αυτή θα σκηνοθετούσε κάποια στιγμή ο γιος του Αντίοχου Ευαγγελάτου, ο αείμνηστος Σπύρος Ευαγγελάτος, ο οποίος υπέγραψε την σκηνοθεσία στο ανέβασμα της όπερας τον Ιούλιο του 2001 στο Ηρώδειο.
Από το ανέβασμα της όπερας στην Αθήνα το 1971
Την τελευταία αυτή όπερα του Καλομοίρη μπορείτε να ακούσετε, αγαπητοί φίλοι, από τους ψηφιακούς δίσκους 9-10 του σπουδαίου συλλογικού έργου Αντίς για όνειρο, που περιέχει Έργα Ελλήνων συνθετών 19ου και 20ου αιώνα. Η ηχογράφηση της όπερας προέρχεται από τη συναυλιακή παράσταση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στη Θεσσαλονίκη το Νοέμβριο του 1997. Διευθύνει ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής, ο "απόστολος" της νεοελληνικής μουσικής δημιουργίας. Το θεατρικό έργο "Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος" του Ν. Καζαντζάκη, μπορείτε να ακούσετε στη συνέχεια από την "Θεατρική βραδιά" του Γ' Προγράμματος. Πρόκειται για μία ηχογράφηση του 1982.
Για άλλη μια φορά ο Άρης Δημοκίδης από την Lifo.gr αποδείχθηκε ...τολμηρός και ανέβασε στα mikropragmata του κείμενό μου σχετικά με το έργο του μεγάλου έλληνα συνθέτη Γιάννη Χρήστου "Πύρινες Γλώσσες" (Ορατόριο της Πεντηκοστής).
Ένα έργο πραγματικά "ξένον άκουσμα"! Δύσκολο και διαχρονικό. Βαθιά θεολογικό και φιλοσοφικό.
Στο κείμενό μου αναφέρομαι περιληπτικά στο λιμπρέτο - ας το πούμε έτσι - του έργου, το οποίο συνέθεσε ο ίδιος ο Χρήστου.
Για το θέμα είχα κάνει διάλεξη στην Μουσική Βιβλιοθήκη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την οποία κάλυψε τηλεοπτικά το blod του Ιδρύματος Μποδοσάκη.
Επανέρχομαι και με νεώτερα στοιχεία σε διάλεξη που θα πραγματοποιήσω στην Χίο στις 8 Ιουλίου 2018,στο Ίδρυμα TSAKOS, στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Ελληνικής Μουσικής, που διοργανώνει ο φορέας "Μούσα Ελληνική".
Ένας πραγματικά ιδιαίτερος κύκλος τραγουδιών του Γιώργου Κουρουπού, σε στίχους Ιουλίτας Ηλιοπούλου,παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο σύνολό του την Δευτέρα 14 Μαΐου 2018 στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη.
Οι Μπεμπελούνες είναι τραγούδια του φεγγαριού, που μέσα από τρυφερή και παιγνιώδη διάθεση μιλούν για τη νύχτα, τη μοναξιά, την αγάπη, αναζητούν τον έρωτα, την ελπίδα, την ευτυχία της συνύπαρξης.
Ανάμεσα στους ακροατές της βραδιάς ήταν και ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ο οποίος έγραψε για την εκδήλωση:
«Μπεμπελούνες: Τα τραγούδια τού Φεγγαριού
Είχα την ευκαιρία, ευγενικά προσκεκλημένος από τους δημιουργούς, να παρακολουθήσω στο Ίδρυμα Θεοχαράκη τη μελοποιημένη από τον προικισμένο Γιώργο Κουρουπό ποίηση τής ποιήτριας Ιουλίτας Ηλιοπούλου με τίτλο «Μπεμπελούνες : Τα τραγούδια τού Φεγγαριού» και τα ομόθεμα τραγούδια που την συνόδευαν. Η Ηλιοπούλου «ποιεί ποίησιν» ακόμη και με τα πιο απλά (αλλά ονειρικά) θέματα, όπως είναι οι Μπεμπελούνες. Σε εναλλασσόμενα επίπεδα ποιητικής ευαισθησίας, από τον ρομαντισμό και την παιδικότητα μέχρι τον βαθύτερο σχολιαστικό στοχασμό και την τρυφερότητα, με εικόνες και καλπάζουσα ποιητική φαντασία, με συγκινησιακή χαρμολύπη, με γνήσια δημιουργικότητα γλώσσας και περιεχομένου, η Ιουλίτα Ηλιοπούλου συνήρπασε τους ακροατές τής ποίησής της.
Ένας καταξιωμένος λυρικός καλλιτέχνης, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, συνοδευόμενος στο πιάνο από τον γνωστό σολίστ Γιάννη Τσανακαλιώτη, απέδωσε έξοχα τα ποιητικά τραγούδια που πλαισιώνουν την ποίηση «Των τραγουδιών τού Φεγγαριού», αναδεικνύοντας τόσο τον λόγο (την εκφορά των λέξεων) όσο και την απαιτητική μουσική σύνθεση τού Γιώργου Κουρουπού, η οποία συνεπήρε κι αυτή τους ακροατές τής εκδήλωσης.
Η απόδοση των ποιημάτων από την ίδια την ποιήτρια με υποδειγματική αξιοποίηση τής εκφοράς τού λόγου και δημιουργική δραματοποίηση τού κειμένου απετέλεσε τον κορμό τής πνευματικής ευωχίας που προσφέρει η ποιοτική ποίηση. Ελπίζω ότι θα δοθεί η δυνατότητα να παρακολουθήσουν αυτό το έξοχο μουσικοποιητικό δρώμενο πολλοί περισσότεροι ακροατές σε οργανωμένες και κατάλληλα γνωστοποιημένες επαναλήψεις.»
Η αειθαλής Κυρία Αθηνά Κακούρη, που συμπληρώνει φέτος αισίως τα 90 χρόνια της, μας εκπλήσσει και πάλι με το νέο βιβλίο της "Ουλάνοι στην Λάρισα" (Εκδόσεις Καπόν).
Η συγγραφέας παρουσιάζει τα γεγονότα που έζησε η Ελλάδα από το Σεπτέμβριο του 1915 έως τον Ιούλιο του 1917 με το γνώριμο ύφος που μας έχει συνηθίσει και από το προηγούμενο βιβλίο της, Τα Δύο Βήτα που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Καπόν.
Το νέο βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη θα παρουσιασθεί την Τετάρτη 30 Μαϊου 2018, στις 7.30 το απόγευμα, στο βιβλιοπωλείο της Ραχήλ (Πλουτάρχου 22, Κολωνάκι).
Θα το παρουσιάσουν οι:
- Κατερίνα Δασκαλάκη, συγγραφέας - δημοσιογράφος
- Ξένη Μπαλωτή, ιστορικός
- Κώστας Σταματόπουλος, ιστορικός
και η συγγραφέας.
"Ουλάνοι στην Λάρισα!
Ποτέ κανένας ουλάνος, δηλαδή Γερμανός λογχοφόρος ιππέας, δεν εμφανίστηκε, ούτε καν στον μακρινό ορίζοντα της Λάρισας! Η "είδηση" πλάστηκε και, μαζί με άλλες, χρησιμοποιήθηκε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ως πρόφαση για να αφαιρεθεί από την Ελλάδα η ανεξαρτησία της και να ανατραπεί το νόμιμο πολίτευμά της με μια μπλόφα το 1917.
Στο σύντομο αυτό βιβλίο μπορεί να παρακολουθήσει κανείς μέρα με την ημέρα τα γεγονότα εκείνης της φοβερής περιόδου. Το καθένα συνοδεύεται και από τις πηγές του, δίνοντας στον αναγνώστη την δυνατότητα να διαπιστώσει την αλήθεια. Επίσης ξεκαθαρίζονται ένα ένα τα θέματα -όπως του Ρούπελ και της Καβάλας- που έχουν θολωθεί και ξαναθολωθεί για χάρη πολιτικών σκοπιμοτήτων.
Συνδυασμένα με τις ανομολόγητες βλέψεις, με τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς και με το τερατώδες σύστημα της Αντάντ λογοκρισίας και κατασκευής ψευδών ειδήσεων που επέβαλε από το 1914 -φαινόμενα που μια σειρά από σπουδαίες μελέτες εξετάζουν πλέον παγκοσμίως-, τα γεγονότα στην Ελλάδα εμφανίζονται καθαρά και ζητούν την ερμηνεία τους."
Ο Μάρκος Καμπάνης ζωγραφίζει μια …αφαιρετική Πεντηκοστή, μόνο με τις πύρινες γλώσσες.
Το ίδιο έκανε και ο νεαρός Ιωάννης – Πορφύριος Καποδίστριας σχεδιάζοντας πριν τρία χρόνια την αφίσα για μία διάλεξή μου στην Μουσική Βιβλιοθήκη στο Μέγαρο Μουσικής, με θέμα το ορατόριο της Πεντηκοστής «Πύρινες γλώσσες» του Γιάννη Χρήστου.
Η ιδέα προέρχεται αναμφισβήτητα από την εικόνα της Πεντηκοστής, όπου στο πάνω μέρος της εικόνας εικονίζεται ο ουρανός δια τμήματος κύκλου. Από αυτό εκπέμπονται δώδεκα ακτίνες φωτός, που κατέρχονται στους Αποστόλους. Σε πολλές παραλλαγές της εικόνας, έκτος των κατερχόμενων ακτινών, αιωρείται επάνω από την κεφαλή κάθε Αποστόλου πύρινη γλώσσα, που σημαίνει ότι επλήσθησαν όλοι Αγίου Πνεύματος.
Στις δύο σύγχρονες εκδοχές που παρουσιάζουμε εδώ, ολάκερη η Πεντηκοστή είναι οι δώδεκα ακτίνες – πύρινες γλώσσες. Αρκούν για να εκφράσουν το μυστήριο. Άλλωστε δεν είναι κάτι άλλο παρά μεγέθυνση ενός στοιχείου που υπάρχει στην εικόνα της Πεντηκοστής. Με τη διαφορά ότι οι πύρινες γλώσσες τόσο στον Μάρκο Καμπάνη όσο και στον Ιωάννη Πορφύριο – Καποδίστρια δεν υπόκεινται στην «λογική» του «δια τμήματος κύκλου», αλλά κατέρχονται ως ριπές, μάλλον ακανόνιστα ή όπως λέει η Γραφή «καθάπερ φερομένης βιαίας πνοής».
Στον Καμπάνη οι φλόγες είναι "διακριτές", ενώ στον Καποδίστρια σαν βέλη.
Όπως και να 'χει η Πεντηκοστή είναι εδώ. Εν είδει πυρίνων γλωσσών! Που σημαίνει την αναίρεση της σύγχυσης των γλωσσών εν Βαβέλ.
Την Παρασκευή 25 Μαΐου 2018 το βράδυ, στο Κελάρι Athenaeum, στο Θησείο, μια ιδιαίτερη μουσική παράσταση του Γιώργου Παυλάκου βασισμένη στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
Στο πρώτο μέρος παπαδιαμαντικά θραύσματα από διάφορα διηγήματα και στο δεύτερο ο 'Έρωτας στα χιόνια". Με μουσικές του Γ. Παυλάκου και τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, άκρως ταιριαστά με τα παπαδιαμαντικά νοήματα στα συγκεκριμένα σημεία.
Παρουσιάσθηκε στη Λάρισα το βιβλίο «Η Εκκλησία κατά τη
δικτατορία 1967-1974»
του θεολόγου Χάρη Ανδρεόπουλου
Ως μια επιστημονική πραγματεία που έρχεται με νηφάλιο τρόπο να φωτίσει μια από τις πιο ταραχώδεις περιόδους στις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, αυτή της επτάχρονης δικτατορίας 1967-1974, ως ένα σύγγραμμα – σταθμό για την κατανόηση της πρόσφατης Εκκλησιαστικής Ιστορίας, χαρακτηρίσθηκε από τους εξειδικευμένους επιστήμονες - ομιλητές το βιβλίο του Λαρισαίου θεολόγου καθηγητή, Δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ, Χάρη Ανδρεόπουλου που παρουσιάσθηκε το βράδυ της περασμένης Πέμπτης 24.05.2018 σε εκδήλωση στο αμφιθέατρο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λάρισας.
Για το βιβλίο, το οποίο τιτλοφορείται «Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Επίκεντρο» της Θεσσαλονίκης, μίλησαν:
Η δικηγόρος, Δρ. Εκκλησιαστικού Δικαίου και ειδική επιστήμων στο «Συνήγορο του Πολίτη» Ζωή Καραμήτρου, η οποία τόνισε ότι το βιβλίο έρχεται να φωτίσει μια από τις πιο σκοτεινές και δυσερμήνευτες περιόδους στις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, αυτή της περιόδου των συνταγματαρχών 1967-1974, η οποία μέχρι και σήμερα έχει αφήσει βαθύτατα τραύματα στο σώμα της Εκκλησίας, τα οποία ευκαίρως ακαίρως αιμορραγούν και την ταλαιπωρούν. «Η εναργής και λεπτομερής από νομοκανονικής και θεολογικής απόψεως ανάπτυξη του υλικού της μονογραφίας», υπογράμμισε η κ. Καραμήτρου, «δημιουργεί το έδαφος για την ανάπτυξη περαιτέρω αναζητήσεων και ευρύτατου διαλόγου», επισημαίνοντας ότι «η επιστημονική συνέπεια του συγγραφέα και η επίμονη αναζήτηση των υποστηρικτικών πηγών μιας περιόδου της νεότερης εκκλησιαστικής και πολιτικής ιστορίας μας, συνδράμουν την αποκωδικοποίηση και προβολή πτυχών της που παραμένουν ανέγγιχτες».
Ο διευθυντής της εφημερίδας «Χριστιανική», θεολόγος και συγγραφέας Κων. Μπλάθρας ο οποίος εξήρε, αφ΄ ενός μεν την νηφαλιότητα και την με την οποία ο συγγραφέας προσέγγισε το «καυτό» αυτό θέμα του εκκλησιαστικού, αφ΄ ετέρου δε την επιστημονική μεθοδικότητα με την οποία πραγματεύθηκε την όλη μελέτη του αναδεικνύοντας την κατάλυση του συνοδικού πολιτεύματος και τις αντικανονικότητες που έλαβαν χώρα στο χώρο της Εκκλησίας και στις δύο φάσεις της δικτατορίας (1967-1973, επί Γ. Παπαδόπουλου και αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου Κοτσώνη και Νοέμβριο 1973 - Ιούλιο 1974, επί Δ. Ιωαννίδη και αρχιεπισκοπείας Σεραφείμ Τίκα). Ο ομιλητής ευχαρίστησε τον συγγραφέα για την ουσιαστική συμβολή του στην ανάδειξη των όσων έγιναν τη θλιβερή εκείνη περίοδο (1967-1974) έχοντας ταλαιπωρήσει την Εκκλησία και σκανδαλίσει τους πιστούς επί δεκαετίες.
Ο θεολόγος (Μ.Th.) - γυμνασιάρχης και συγγραφέας κ. Ανδρέας Αργυρόπουλος αφού επεσήμανε την αναλυτική και πολύ προσεγμένη νομοκανονική αποτύπωση στο βιβλίο της χρονικής περιόδου 1967-1974, στη δίνη της οποίας βρέθηκε η Εκκλησία της Ελλάδος κατά τη δικτατορία. Ο κ. Αργυρόπουλος αναφέρθηκε στην αντιστασιακή δράση κληρικών, όπως ο τότε Επίσκοπος Ανδρούσης (και νυν Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας) Αναστάσιος Γιαννουλάτος που μαζί με τον π. Γεώργιο Πυρουνάκη και τον διάκονο Τιμόθεο Λαγουδάκη στάθηκαν στο πλευρό των συλληφθέντων φοιτητών της Νομικής, ενώ έκανε ιδιαίτερη μνεία στους αγώνες της «Χριστιανικής Δημοκρατίας» και του Προέδρου της Νίκου Ψαρουδάκη εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος και της τότε δοτής (διορισμένης) – και γι΄ αυτό αντικανονικής – εκκλησιαστικής ηγεσίας υπό τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο Α’ (Κοτσώνη). Κλείνοντας τόνισε ότι το όλο θέμα των σχέσεων Εκκλησίας – Πολιτείας της περιόδου της Επταετίας (1967-1974) θα πρέπει να πάψει να αντιμετωπίζεται ως «ταμπού» και κάλεσε τη σημερινή διοίκηση της Εκκλησίας να το συζητήσει ανοικτά και να λάβει επίσημα θέση για τα γενόμενα της περιόδου της δικτατορίας.
Τέλος, η θεολόγος (M.Th.) καθηγήτρια και συγγραφέας Φωτεινή Οικονόμου αναφέρθηκε στο εύρος των παρεμβάσεων που υπέστη η Εκκλησία από το καθεστώς της Επταετίας το οποίο, όπως σημείωσε, περιγράφει συνολικά και αναλυτικά ο συγγραφέας με αντικειμενική ματιά, με εξονυχιστική παράθεση πηγών, χωρίς διάθεση «ουδετεροποίησης» ή αντιθέτως πρόθεση «δίκης» -πολλώ δε μάλλον «καταδίκης»- εκπροσώπων της θεσμικής Εκκλησίας για τις πράξεις ή τις παραλήψεις τους, καθώς, όπως ανάφερε η ομιλήτρια, «ο συγγραφέας, κρίνει τις κανονικές εκτροπές (και τα έκτροπα) με κριτήρια αμιγώς θεολογικά και εκκλησιαστικά. Η εμπεριστατωμένη μελέτη του κ. Ανδρεόπουλου είναι σταθμός όχι μόνο για την κατανόηση της πρόσφατης εκκλησιαστικής ιστορίας, αλλά και για τον εμπλουτισμό της συζήτησης για το επώδυνο ζήτημα της σχέσης Κράτους και Εκκλησίας», κατέληξε η κ. Οικονόμου.
Ο συγγραφέας του βιβλίου κ. Χάρης Ανδρεόπουλος, αφού ευχαρίστησε τους ομιλητές και τους διοργανωτές της εκδήλωσης (εφημ. «Χριστιανική» και εκδ. Επίκεντρο και βιβλιοπωλείο «Κλού»), ανέφερε ότι στο σκοπό της μελέτης του δεν υπήρξε επ’ ουδενί η πρόθεση να «δικάσει» –πολλώ δε μάλλον να «καταδικάσει»– τη θεσμική Εκκλησία και τους εκπροσώπους της για τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους στη περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών. «Βούλησή μας ήταν», υπογράμμισε, «να μελετήσουμε επισταμένως τις ιστορικές και νομοκανονικές διαστάσεις του θέματος και να καταλήξουμε σε τεκμηριωμένα και, όσο είναι εφικτό, αντικειμενικά συμπεράσματα που θέτουν το ζήτημα στις πραγματικές του διαστάσεις, εξηγούν τους λόγους συγκεκριμένων συμπεριφορών, παίρνουν θέση σε θέματα αμφιταλαντευόμενα, ρευστά, “επικίνδυνα”, ερμηνεύουν κείμενα και ψηλαφούν ιστορικές περιόδους εντός των οποίων διαχέεται το όλο πρόβλημα. Στόχος μας είναι αυτά τα συμπεράσματα που έχουν προκύψει ν’ αποτελέσουν συμβολή στον προβληματισμό για την παθολογία των σχέσεων Εκκλησίας και δικτατορίας και τις συνθήκες υπό τις οποίες διαμορφώθηκε η σχέση αυτή στη διάρκεια της Επταετίας. Είναι προφανές», κατέληξε, «ότι η έκδοση αυτής της μελέτης δεν φιλοδοξεί να εξαντλήσει το θέμα παρά να εμπλουτίσει τη σχετική βιβλιογραφία και να δώσει αφορμές για περαιτέρω διάλογο στο επίκαιρο πολιτικά, όσο και ενδοεκκλησιαστικά, θέμα των σχέσεων Κράτους – Εκκλησίας».
Μετά τις ομιλίες ακολούθησαν ελεύθερες παρεμβάσεις και διάλογος ανάμεσα στον συγγραφέα, τους ομιλητές και το ακροατήριο. Την εκδήλωση - την οποία συντόνισε ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Ελευθερία» Γιώργος Ρούστας - τίμησαν με την παρουσία τους ο εκπρόσωπος της Ι. Μητροπόλεως Λαρίσης αρχιμ. Ιωαννίκιος Βαρβαρέλης, ο αντιπεριφειάρχης Θεσσαλίας Απ. Μπέμπης, δημοτικοί σύμβουλοι, εκπαιδευτικοί, δικηγόροι και πλήθος κόσμου, ενώ χαιρετιστήριο μήνυμα απέστειλε ο βουλευτής Λάρισας της ΝΔ Μάξιμος Χαρακόπουλος με την ευχή «το βιβλίο να συμβάλλει στην πληρέστερη γνώση μιας εξαιρετικά δύσκολης περιόδου της σύγχρονης ιστορίας μας».
Η εφημερίδα "Ορθόδοξος Τύπος" στο φύλλο της Παρασκευής 18-5-2018, δημοσιεύει ένα σχόλιο υπό τον τίτλον: "Παταγώδης αποτυχία".
Είναι έκδηλος και ανεκλάλητος η χαρά του συντάκτου διότι δεν υπήρχε προσέλευσις κοινού στην τελετή αναγόρευσης σε επίτιμο διδάκτορα της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών του "γνωστού οικουμενιστού" Μ. Πρωτοπρεσβυτέρου της Μ.τ.Χ.Ε π. Γεωργίου Τσέτση.
Παραθέτει μάλιστα και ένα απόσπασμα από ανακοινωθέν του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο οποίο αναγράφεται ότι στην τελετή ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος εκπροσωπήθηκε από τον Επίσκοπο Αβύδου Κύριλλο, ο οποίος - κατά την εφημερίδα - "δεν ενεφανίσθη".
Επειδή ο πληροφοριοδότης της εφημερίδος φαίνεται πως είναι ...αόμματος, παραθέτουμε ενδεικτικώς κάποιες φωτογραφίες από την τελετή στην οποία κανονικότατα εκπροσώπησε τον Πατριάρχη ο Θεοφιλέστατος Αβύδου.
Με την ευχή η καλή εφημερίδα να αναζητήσει πιο ...ανοιχτομάτηδες ρεπόρτερ. Γιατί είναι κρίμα μια εφημερίδα που είναι στις "επάλξεις της Ορθοδοξίας" να φέρεται ψευδομένη...
Ο Σεβ. Μητροπολίτης Πειραιώς κ. Σεραφείμ απάντησε στην ανοιχτή επιστολή που του απευθύναμε, σχετικά με την μεταφορά της Κάρας του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου από την Πάτρα στον Πειραιά (17-24/5/2018), στο πλαίσιο των εορτασμών του Μητροπολιτικού Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, με τον γενικό τίτλο "Κωνσταντίνεια".
Το εξαιρετικά σημαντικό σημείο της απάντησης του Μητροπολίτου Πειραιώς Σεραφείμ είναι η μαρτυρία του ότι η Κάρα του Πρωτοκλήτου "ευωδίασε θαυμαστώς", κάτι που δεν έχει ακουστεί να συμβαίνει στην πόλη του μαρτυρίου του, στην Πάτρα.
Παραθέτουμε στη συνέχεια την απάντηση του Σεβασμιωτάτου, όπως ακριβώς μας εστάλη μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.
Προφανώς ο Μητροπολίτης Πέργης Ευάγγελος ...άκουσε τη συνέντευξη της Μαριάννας Κορομηλά στη Lifo (3.4.2013) όπου έλεγε:
Μέχρι πριν από δύο χρόνια πήγαινα στην Πόλη κάθε μήνα. Αν δεν πήγαινα, μου έλειπε φοβερά. Τώρα πια νιώθω ξένη. Το ίδιο ξένη αισθάνομαι και σε τούτη την Ελλάδα. Όταν πέθανε ο Μάνος Χατζιδάκις, ήταν σαν να τέλειωσε για μένα η ελληνική ζωή. Έχω δει θάλασσες που δεν υπάρχουν πια. Είδα την Ελλάδα να καταστρέφεται ολοσχερώς. Έχω ευθύνη κι εγώ, όπως όλη η γενιά μου. Παρακολούθησα και την Τουρκία να τινάζεται στον αέρα. Τη Συρία να τουριστικοποιείται και να αλλάζει η ανθρωπογεωγραφία της. Στη Συρία είχα βιώσει την οικουμενικότητα, τον σεβασμό ανάμεσα σε μουσουλμάνους και χριστιανούς. Εκεί όπου μέχρι πριν από λίγα χρόνια σε σκλάβωνε η απλότητα, η αφέλεια, η ζωντανή παράδοση, η απίστευτη αξιοπρέπεια της φτώχειας, τώρα υπάρχουν μόνο συντρίμμια.
Έτσι, ο Μητροπολίτης Πέργης κάνει την έκκληση προς την Μαριάννα Κορομηλά:
Ἄσε νά σέ τραβάει ἡ Πόλη Μαριάννα. Καί μή νοιώθεις ξένη. Συνέχισε «νά νοιώθεις ὅτι κάτι σέ λείπει», ὅταν δέν ἔρχεσαι. Ο Πέργης Ευάγγελος εξεμέτρησε το ζην στην Πόλη του!
Την φόρεσε κατάσαρκα κι έγινε - στις μέρες μας - συνώνυμός της, αφού την τραγούδησε ποιητικά και την έψαλλε βιωματικά. ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥ Η ΜΝΗΜΗ!
Με ιδιαίτερη επιτυχία πραγματοποιήθηκε από 10 έως 12 Μαΐου 2018 στο Βελιγράδι Διεθνές Συνέδριο με θέμα «Ορθοδοξία και Φονταμενταλισμός».
Το Συνέδριο διοργανώθηκε από την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου σε συνεργασία με το Κέντρο για τη Μελέτη του Πολιτισμού και του Χριστιανισμού (Βελιγράδι), το Κέντρο Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Fordham (Νέα Υόρκη), την Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Münster (Γερμανία), το Ρουμανικό Ινστιτούτο Διορθόδοξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκειακών Σπουδών (INTER, Cluj-Napoca, Ρουμανία), το Βιβλικό Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Ανδρέα (Μόσχα), την Ορθόδοξη Θεολογική Ακαδημία «Άγιος Ιγνάτιος» (Στοκχόλμη), το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών (EFOST, Βρυξέλλες), το Κέντρο για τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία (Trebinje, Βοσνία-Ερζεγοβίνη) και την Dom omladine Beograda (Βελιγράδι).
Διαβάστε στη συνέχεια αναλυτικά για το συνέδριο καθώς και τον χαιρετισμό (στα αγγλικά) του Δρ. Παντελή Καλαϊτζίδη, Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.
Ο Μάρτιν Σκορσέζε προσεγγίζει την έννοια της θυσίας στη θρησκεία και τα ηθικά μηνύματα του χριστιανισμού, στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και σε περιόδους έντονης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, αλλά και κρίσης αξιών. Η ταινία παρακολουθεί τις απέλπιδες προσπάθειες αιχμαλώτων μόνη καταφυγή των οποίων είναι η θρησκεία. Και έχει τόσα να πει στον σύγχρονο άνθρωπο, αρκεί να μην είναι προκατειλημμένος εναντίον της θρησκευτικότητας και της πίστης. Άλλωστε, όταν οι έννοιες αυτές δεν διαστρέφονται, είναι συστατικά μιας ελλείπουσας από όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής πνευματικότητας. To κείμενο που ακολουθεί έχει τη μορφή της συνέντευξης, αλλά στην ουσία είναι ο διάλογος ενός σκεπτόμενου χριστιανού με τον περίεργο και αμφισβητία εαυτό του. [TBJ]
Αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη Παύλο Β’, στον ιερέα Γιέρζι Ποπελούσκο και στον Νικολάι Στάινχαρτ
To 2016, άρχισε να προβάλλεται η Σιωπή (Silence), μια ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε που ο σκηνοθέτης τη δούλευε σχεδόν 25-30 χρόνια. Πείτε μου τις εντυπώσεις σας από αυτήν την ταινία. Ας ξεκινήσουμε έτσι. Και μετά να μιλήσουμε για τον Σκορσέζε.
Μου ξαναθέτεις το ερώτημα;
Το ερώτημα είναι οι εντυπώσεις σας από την ταινία∙ την είδατε κιόλας. Τι σας έχει μείνει από την ταινία; Ας ξεκινήσουμε από αυτό.
Θα έλεγα να ξεκινούσαμε με τη σημασία της ταινίας.
Τη σημασία.
Δηλαδή ποια είναι η σημασία της ταινίας και η στιγμή που γίνεται.
Σωστά.
Εντάξει;
Ναι, ναι.
Λοιπόν, κατ’ αρχάς πρέπει να δούμε σχετικά με τη σημασία, ότι είναι μια ομολογία πίστεως του Σκορσέζε –αυτό είναι καθαρό–, ότι παίρνει θέση σε μία στιγμή που ο χριστιανισμός είναι η υπ’ αριθμόν ένα θρησκεία υπό διωγμόν στον κόσμο, ότι υπάρχει το θέμα του ισλαμικού φονταμενταλισμού και της τρομοκρατίας... Οι χριστιανοί διώκονται στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική... Στην Ευρώπη έχουμε σφαγές ιερέων κατά τη στιγμή της θείας λειτουργίας, στη Γαλλία. Χτυπιούνται, βανδαλίζονται και βεβηλώνονται χριστιανικοί ναοί και στην Ελλάδα.
Και στην Ελλάδα;
Και στην Ελλάδα. Αλλά κυρίως το μεγάλο πρόβλημα είναι εκεί όπου υπάρχουν συμπαγείς ισλαμικοί πληθυσμοί, στις χώρες που έχουν αποικιοκρατική παράδοση. Κυρίως στη Γαλλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, πιο πρόσφατα και στη Γερμανία. Για όλα αυτά, το Χόλιγουντ είναι, το λιγότερο, αδιάφορο, για να μην πω εχθρικό απέναντι στη χριστιανική προβληματική. Ο Σκορσέζε έρχεται, με αυτή την ταινία να συνεχίσει μία παράδοση η οποία είχε διακοπεί, τη δεκαετία του 1950 και του 1960, όταν είχαμε μια σειρά πολύ σημαντικών ταινιών, χριστιανικού κινηματογράφου, όπου παραγωγός τους ήταν ένας Έλληνας, ο Σκούρας, από τους μεγαλύτερους παραγωγούς του Χόλιγουντ – είχε κάνει μια σειρά ταινιών λόγω της σχέσης του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, ο οποίος του υπέβαλε την ιδέα ενός χριστιανικού κινηματογράφου, εξαιρετικής ποιότητας, βέβαια – με θεολογικές προϋποθέσεις θα έλεγα, περισσότερο καθολικές και προτεσταντικές. Αυτό όμως δεν αναιρεί τη σημασία και τη βαρύτητα αυτού του κινηματογράφου. Τώρα, ο Σκορσέζε μας επαναφέρει, μέσα από αυτό το φιλμ, σε ένα από τα πυρηνικά στοιχεία του χριστιανισμού και της εκκλησίας, που είναι το μαρτύριο. Πρέπει να θυμόμαστε έτσι ότι ο ιδρυτής της πίστεως, το ένα από τα τρία πρόσωπα της τριαδικής θεότητας, ο Κύριος Ημών Ιησούς Χριστός, μαρτύρησε και ότι η Εκκλησία έχει, όπως είπα, ένα πυρηνικό στοιχείο, το μαρτύριο, τους μάρτυρες, την ομολογία πίστεως. Η μνήμη των μαρτύρων εορτάζεται κατά την ημέρα του θανάτου τους και αποκαλείται: «γενέθλιος ημέρα».
Το θέμα της ταινίας ήταν και για μένα μαρτύριο συνειδήσεως. Παρακολούθησα και μελέτησα την ταινία, αλλά και το μυθιστόρημα του Σουσάκου Έντο.
Προσωπικώς, μάλιστα, την ταινία την είδα και βιωματικά, λόγω της εμπειρίας μου από τις σπουδές μου στην κομμουνιστική Ρουμανία – μου ανακάλεσε την περίοδο του κομμουνισμού, την κοινή εμπειρία για τη Ρωσία, πολλές χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης και πολλές χώρες της Άπω Ανατολής: το Βιετνάμ, την Καμπότζη, το Λάος... Κοινό στοιχείο, ότι υπήρχαν και εκεί χριστιανοί, όπως υπήρχαν στη Ρωσία και στην Κίνα. Και σε αυτές τις χώρες, πολλοί χριστιανοί αντιμετώπισαν το μαρτύριο, το οποίο προσεγγίζει το μυθιστόρημα του Έντο και το φιλμ του Σκορσέζε. Ο αμερικανός σκηνοθέτης, μάλιστα, προσεγγίζει το μαρτύριο με συνέπεια, συνειδητά, χωρίς να κάνει καμία υποχώρηση και κανέναν συμβιβασμό με το πνεύμα της απιστίας, το οποίο κυριαρχεί στην εποχή μας, δίνοντας αυτή την τραγωδία που, όπως προανέφερα, ξεκινά από τη γέννηση του χριστιανισμού και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ο Σκορσέζε λοιπόν και ο Έντο ξυπνάνε μνήμες, θυμίζοντάς μας αυτή τη διαρκή ιστορία του μαρτυρίου, των μαρτύρων και της ομολογίας πίστεως, από τους πρώτους αιώνες μέχρι τη νομιμοποίηση του χριστιανισμού, περνώντας σε μία άγνωστη για πολλούς ιστορία, που έχει να κάνει με μία θρησκεία η οποία και στις μέρες μας παραμένει ανεκτική. Η ταινία ξυπνάει επίσης τις μνήμες του φοβερού διωγμού που έγινε στις, πρώην πια, κομμουνιστικές χώρες, αν και πριν από την κατάρρευση του κομμουνισμού το μαρτύριο και ο διωγμός των χριστιανών ήταν πιο ήπιος. Ιδίως αν συγκρίνουμε με την επιβολή του κομμουνισμού στη Ρωσία το 1917, αλλά και στις άλλες κομμουνιστικές χώρες, όπου αποσχηματίζονταν οι ιερείς, είτε επειδή οι ίδιοι δεν μπόρεσαν να υποστούν το μαρτύριο, όπως φαίνεται στο φιλμ του Σκορσέζε, είτε επειδή δεν άντεξαν – υπήρχαν, ασφαλώς, και αυτοί που πήραν το ρίσκο των παράνομων λατρευτικών συνάξεων πιστών. Αυτό γινόταν οπουδήποτε. Και στη Ρουμανία και στην Ουγγαρία και στην Πολωνία. Ανάλογα βέβαια με την παράδοση∙ είτε καθολική, προτεσταντική, είτε ορθόδοξη. Το ίδιο όπως είπα, συνέβαινε και στην Άπω Ανατολή, στο Βιετνάμ, στο Λάος και στην Καμπότζη από ιερείς ή πάστορες, άλλων ομολογιών, οπότε υπάρχει ακόμα μια παραπομπή στο μαρτύριο των χριστιανών στις κομμουνιστικές χώρες. Επίσης, έρχεται στη μνήμη το μαρτύριο των ελλήνων κληρικών και πιστών, την περίοδο 1943-1949, όπου χιλιάδες κληρικοί και πιστοί εκδιώχθηκαν από το ΚΚΕ, από το στρατό του τότε ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, ο οποίος στην πορεία μετονομάστηκε σε Δημοκρατικό Στρατό. Δυστυχώς, τέτοιες ταινίες όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με την προσέγγιση του κινηματογράφου δεν μπορούν να τις κατανοήσουν, γι’ αυτό μη διαβάζετε κριτικές – ιδίως όταν δεν αφορούν μια ταινία είδους, ένα θρίλερ, π.χ., ή ένα μελόδραμα. Σε τέτοιες ταινίες μάλιστα ο καθένας κάνει τις προβολές του.
Προσωπικώς, θέλω την ημερομηνία που σταυρώθηκε ο ιερέας στη διάρκεια του Εμφυλίου. Τον σταυρώσανε ανήμερα τη Μεγάλη Παρασκευή. Θα πρέπει να βρω την ημερομηνία που τον σταυρώσανε. Έχω βρει και τους διαλόγους. Θα βάλουμε και το διάλογο. Είναι πολύ σημαντικό, γιατί θα δεις ότι έχει σχέση με ταινία. Δηλαδή, βρήκα φοβερές συμπτώσεις. Κατάλαβες; Πρέπει να ξέρεις ότι για να ξεκινήσει ένα θέμα πρέπει πάντοτε να το φέρνεις όχι στα μέτρα σου, αλλά να το φέρνεις στα μέτρα της κοινωνίας που το προσεγγίζει. Πρέπει να μιλήσεις στον θεατή με ελληνικά παραδείγματα. Είναι όπως η τραγωδία. Αν την κάνει ένας ιάπωνας σκηνοθέτης, πρέπει να βρει τις ιαπωνικές αναφορές.
Μιλάμε για τον Πατέρα Γεώργιο Σκρέκα τώρα;
Ναι, ναι. Ο νεομάρτυρας πατήρ Γεώργιος Σκρέκας σταυρώθηκε τη Μεγάλη Παρασκευή, στις 27 Μαρτίου 1947. Εκτός από τον πατέρα Γεώργιο Σκρέκα, είχαμε και άλλες σταυρώσεις ιερέων, την περίοδο του Εμφυλίου, ώς το 1949. Κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου του, οι κομμουνίστριες αντάρτισσες, του είπανε: «γιατί δεν προσεύχεσαι στον Χριστό να έρθει να σε σώσει;» και οι κομμουνιστές αντάρτες, είπαν: «εσύ που πιστεύεις στον Χριστό, θα σε σταυρώσουμε σαν εκείνον την ίδια μέρα». Βλέπουμε λοιπόν ότι το φιλμ ξυπνάει τις μνήμες των μαρτύρων και του μαρτυρίου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Αναφέρθηκα στο ελληνικό παράδειγμα, γιατί το μαρτύριο το οποίο βίωσε και η Ελλάδα από το συγκεκριμένο Κομμουνιστικό Κόμμα και το στρατό του, τον Δημοκρατικό Στρατό, και τα μαρτύρια που υπέστησαν οι κληρικοί, είτε αποσιωπώνται είτε είναι άγνωστα. Γι’ αυτό θα αναφέρω το βιβλίο του μακαριστού μητροπολίτη Λήμνου Διονυσίου: Εκτελεσθέντες και μαρτυρήσαντες κληρικοί 1941-1949, πιστοί άχρι θανάτου. Επίσης, ένα άλλο θέμα σχετικό με την τραγική επικαιρότητα είναι ο ισλαμικός αριστερισμός ή αριστερός ισλαμισμός κυρίως στη Γαλλία, όπου γάλλοι διανοούμενοι μαρξιστές και κομμουνιστογενείς αριστεροί υποστηρίζουν το Ισλάμ, το φανατικό Ισλάμ, το ριζοσπαστικό και το τρομοκρατικό – επειδή είναι εναντίον του καθολικισμού, γι’ αυτό θεωρούν ότι είναι ένα εργαλείο το οποίο θα εκμηδενίσει τον καθολικισμό, τον χριστιανισμό στη Γαλλία. Ο Σκορσέζε, λοιπόν, από τη σκοπιά του, δίνει όλη την ιστορία, με αφορμή το μαρτύριο των ιαπώνων χριστιανών. Ξυπνάει τις μνήμες από τα μαρτύρια και τους μάρτυρες, από τη γέννηση του χριστιανισμού μέχρι τα πιο πρόσφατα που είπα που ζήσαμε στον εικοστό αιώνα, είτε στις πρώην κομμουνιστικές χώρες, όπου δεκάδες εκατομμύρια πιστοί εξοντώθηκαν, ιερά σύμβολα και ιερά βιβλία κάηκαν, ναοί γκρεμίστηκαν και οι πιστοί ιερείς και αρχιερείς σύρθηκαν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, εξόντωσης και θανάτου, στα γκουλάγκ. Για τα γκουλάγκ, υπάρχουν σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα/μαρτυρίες, όπως το Αρχιπέλαγος γκουλάγκ του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν (στα ελληνικά, εκδ. Πάπυρος), ή οι Ιστορίες από την Κολιμά του Βαρλάμ Σαλάμοφ (στα ελληνικά, εκδ. Ίνδικτος). Για τον εμφύλιο στη χώρα μας παραπέμπω σε δυο σημαντικά λογοτεχνικά βιβλία, στην Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού (Βιβλιοπωλείον της Εστίας) και στο μυθιστόρημα του Σωτήρη Δημητρίου, Σαν το λίγο το νερό (Πατάκη).
Να μιλήσουμε για την ταινία;
Το 1988, ο Σκορσέζε διάβασε με μεγάλο θαυμασμό τη Σιωπή, το μυθιστόρημα του ιάπωνα καθολικού συγγραφέα Σουσάκου Έντο, ο οποίος γεννήθηκε το 1923 και πέθανε το 1996. Το βιβλίο αυτό έφτασε στα χέρια του μετά την προβολή του Τελευταίου πειρασμού. Τον συνεπήρε πάρα πολύ και νομίζω ότι, τελικά, αυτό το βιβλίο οδήγησε στην ταινία που στην ουσία είναι η ζωή του. Έχει δηλαδή όλη την αγωνία και το μαρτύριο συνειδήσεως του σκηνοθέτη με την πίστη – μην ξεχάσουμε ότι γεννήθηκε από δύο ηθοποιούς πολύ πιστούς καθολικούς. Μεγάλωσε στη μικρή Ιταλία, σε μια συνοικία της Νέας Υόρκης, γύρω του ήταν ο υπόκοσμος, η φτώχεια, η αθλιότητα, και αυτός είχε δύο διεξόδους: τον κινηματογράφο και την εκκλησία. Και τελικά, μόλις ήρθε στα χέρι του αυτό το βιβλίο, διαπίστωσε ότι συμπυκνώνει όλη την πνευματική του αναζήτηση και όλη την αγωνία του. Δείτε, σε όλο του τον κινηματογράφο, ακόμη και αν ασχολείται με γκάνγκστερ ή με μουσικούς, όλη η θεματική του πάντοτε περιστρέφεται γύρω από την αγάπη, τη θυσία, την αλληλεγγύη, την πίστη, την πτώση, τη σωτηρία... Τα πάντα στον κινηματογράφο του Σκορσέζε κινούνται γύρω από τα πάθη που είναι «η ασκητική» και «το μαρτύριο της συνείδησης». Το φιλμ υπηρετεί με απόλυτη συνέπεια το μυθιστόρημα. Μια συζήτηση για την ταινία, πάντως, έχει νόημα πρώτα να αρχίζει από το μυθιστόρημα του Έντο, που ισοδυναμεί με ένα άλλο πολύ μεγάλο μυθιστόρημα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, Η δύναμη και η δόξα του Γκράχαμ Γκρην (Ζαχαρόπουλος). Το μυθιστόρημα του Έντο εκδόθηκε το 1966 και στην Ιαπωνία και αμέσως δημιουργήθηκε θόρυβος. Περιγράφει το διωγμό που υπέφεραν οι χριστιανοί στο τέλος του δέκατου έβδομου αιώνα. Την περίοδο 1637-1638, ξέσπασε μια εξέγερση των χριστιανών στην Σιμαμπάρα κατά της φεουδαρχίας: οι ιάπωνες χωρικοί ζούσαν τρομερή καταπίεση, με υπερφορολόγηση, καταδικασμένοι σε εξαθλίωση και στην εκμετάλλευσή τους από την ιαπωνική φεουδαρχία του Σογκούν και των Σαμουράι. Τότε, με τη βοήθεια ιερέων των ιησουιτών, ξέσπασε η εξέγερση, η οποία καταπνίγηκε στο αίμα. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κάτι που συνήθως δεν αναφέρεται. Ότι ο χριστιανισμός, πέρα από την βασιλεία των ουρανών, έχει μια βαθιά κοινωνική και πολιτική διάσταση και εξ αρχής δημιουργεί μια παράδοση ισότητας, ελευθερίας, κοινωνικής δικαιοσύνης, την οποία ένας άλλος σκηνοθέτης, ο Αντρέι Ταρκόφσκι, προσεγγίζει στην ταινία του Αντρέι Ρουμπλιόφ. Το στόρι του βιβλίου από το οποίο εμπνεύστηκε ο Σκορσέζε, πάντως, κινείται γύρω από τη ζωή ενός ιησουίτη Πορτογάλου, του Κριστοβάο Φερέιρα, ο οποίος έζησε μεταξύ του 1580 και του 1650 και ο οποίος, κάτω από τη φρίκη των τρομερών βασανιστηρίων τα οποία υφίσταται, αναγκάζεται να «αποστατήσει» από την πίστη του και να αλλάξει όνομα. Λοιπόν τώρα, το πρόσωπο του Φερέιρα, είναι κάτι αντίστοιχο με το πρόσωπο του Κουρτς από το μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ Στην καρδιά του σκότους (Πατάκη) – είναι το βιβλίο στο οποίο ο Κόπολα στήριξε την Αποκάλυψη τώρα. Ό,τι είναι ο Κουρτς στην Αποκάλυψη, το ίδιο είναι αυτός ο ιησουίτης πορτογάλος ιερέας, ο Φερέιρα. Ο οποίος διηγείται την ιστορία δύο νέων ιερέων ιησουιτών, του Ροντρίγκεζ και του Γκαρούπε, οι οποίοι φεύγουν από το Μαρόκο και φτάνουν στην Ιαπωνία για να γνωρίσουν την αλήθεια για τον μέντορά τους.
Κάποιοι επικριτές του Έντο θεώρησαν ότι Η σιωπή είναι αμφιλεγόμενο μυθιστόρημα, με όρους θεολογικούς, γιατί υποστηρίζει το ιδιωτικό βίωμα της πίστης και το ανώφελο του μαρτυρίου. Το έργο του ιάπωνα συγγραφέα δείχνει τον αγώνα της πίστης σε καταστάσεις ακραίου πόνου, οδύνης, βασανιστηρίων και μαρτυρίου, όπου δοκιμάζεται η απαντοχή και η ανθρώπινη αντίσταση, βιώνοντας έτσι το μαρτύριο που συγκρούεται με τη σιωπή του Θεού. Η σιωπή δεν έχει εύκολες λύσεις και βεβαιότητες πάνω στο θέμα της πίστης. Το μυθιστόρημα, λέει η καθολική συγγραφέας Φλάνερι Ο' Κόνορ, πρέπει να μπαίνει σε μία ζώνη, σε ένα πεδίο στο οποίο μεγάλο μέρος καταλαμβάνει η ιδιοκτησία του Εχθρού. Και πρέπει να συγκρούεται, να αντιπαρατίθεται με το πρόβλημα του κακού και του πόνου. Να δείχνει τα μαρτύρια και τις οδύνες της πίστης στο μέσον ενός πάρα πολύ σκληρού διωγμού. Τελικά, Η σιωπή περιγράφει με λεπτομέρεια τα μαρτύρια τα οποία υπέστησαν οι ιάπωνες χριστιανοί, ενώ με πνευματική δύναμη και θεολογική πυκνότητα εκθειάζονται ο ηρωισμός και το μεγαλείο του μαρτυρίου. Σύμφωνα μάλιστα με τη θεολογία του μυθιστορήματος, ο Χριστός, εκ των πραγμάτων, θέλησε να σώσει και τον Ιούδα, γνωρίζοντας ότι σε κάθε Ιούδα αναπνέει ένας εν δυνάμει Πέτρος.
Ο Ροντρίγκεζ, ο κεντρικός ήρωας, το επαναλαμβάνω, λέει ότι ο Χριστός είπε στον μυστικό δείπνο του Ιούδα: «κάνε ό,τι πρέπει να κάνεις γρήγορα». Τι να αισθάνθηκε ο Χριστός όταν απηύθυνε αυτές τις λέξεις στον άνθρωπο ο οποίος θα τον πουλούσε για τριάντα αργύρια; Άραγε του μίλησε με οργή και μίσος; Ή αυτές οι λέξεις που του είπε γεννήθηκαν από αγάπη;
Στο σημείο αυτό κάνω τον εξής συλλογισμό. Εάν οι λέξεις του ήταν οργισμένες, ο Χριστός την ίδια στιγμή θα αρνιόταν τη σωτηρία ενός και μοναδικού ανθρώπου από όλους τους ανθρώπους στον κόσμο. Ο Ιούδας θα μαστιγωνόταν από το μαστίγιο της οργής του Χριστού και δεν θα σωζόταν. Ο Κύριος, όμως, δεν μπορούσε να εγκαταλείψει στη μοίρα του έναν άνθρωπο σε πτώση για πάντα στην αμαρτία. Δεν θα μπορούσε να ήταν έτσι. Ο Χριστός προσπάθησε να σώσει τον Ιούδα και, αν δεν ήταν έτσι, δεν είχε κανένα νόημα ότι τον Ιούδα τον έκανε έναν από τους μαθητές του. Η σιωπή, λοιπόν, μας μαθαίνει την ευσπλαχνία του Θεού, ότι μοιράζεται τον πόνο. Το πιο αμφιλεγόμενο σημείο στο μυθιστόρημα του Έντο και στο φιλμ του Σκορσέζε είναι η λύση της πλοκής η οποία αθετείται από τους ιερείς Φερέιρα και Ροντρίγκεζ: αποστατούν κι οι δύο από την πίστη αλλά συνεχίζουν το έργο του Ευαγγελισμού στην παρανομία. Ο Σκορσέζε θίγει και αυτό το θέμα: μπορεί η πίστη να εκφράζεται δημόσια και να έχουν άποψη οι χριστιανοί ή θα περιοριστεί στους τέσσερις τοίχους;
Και το μαρτύριο;
Έντο και Σκορσέζε λένε ότι «ο Θεός δεν θέλει να φεύγουμε από το μαρτύριο», επίσης όμως «δεν θέλει αστόχαστα και απερίσκεπτα να πέφτουμε, να μαρτυρούμε». Ή επίσης από δική μας απερισκεψία, να μαρτυρούν οι αδερφοί μας. Αυτό όμως δεν είναι άλλοθι για δειλούς που σωπαίνουν ή υποχωρούν από την πίστη τους, επιδιώκοντας άλλες ανταμοιβές που τους προσφέρει ο κόσμος, ενώ την ίδια στιγμή οι θαρραλέοι θυσιάζονται. Επί τη ευκαιρία, ας μπούμε λίγο και στη μορφή της ταινίας του Σκορσέζε. Ο σκηνοθέτης εγκαταλείπει συνειδητά τη χρήση της μουσικής. Η ταινία έχει μόνο φυσικούς ήχους και σιωπές. Μια μέθοδος που επιτρέπει στο σκηνοθέτη να προβάλει την ουσία του μυθιστορήματος κινητοποιώντας τους στοχαστικούς θεατές. Μάλιστα, σε κάποιες στιγμές, όπως είναι η σκηνή του θανάτου του ιερέα Γκαρούπε που πνίγεται, φαίνεται ότι ο σκηνοθέτης κρατά απόσταση. Αυτό δεν ισχύει όμως και δεν μπορούμε να πούμε ότι παίρνει απόσταση από το μαρτύριο των ιαπώνων χριστιανών. Εδώ υπάρχει μία συγκλονιστική σκηνή...
Ναι;
...είναι η σκηνή του αργού θανάτου των χριστιανών που είναι σταυρωμένοι στην ακρογιαλιά. Η θάλασσα ανεβαίνει σιγά σιγά και απλώνεται, θα τους πνίξει αργά και βασανιστικά. Και μόνο από αυτή τη σκηνή φαίνεται αυτή η θέση του σεβασμού και, θα έλεγα, της ταύτισης του Σκορσέζε με τους χριστιανούς. Εκεί δηλαδή φαίνεται φανερά η θέση την οποία παίρνει ο σκηνοθέτης. Επίσης, μία άλλη κρίσιμη στιγμή είναι όταν ο πατέρας Ροντρίγκεζ, ο οποίος ερμηνεύεται με μαγικό τρόπο από τον Άντριου Γκάρφιλντ και ο οποίος ενσαρκώνει με εξαιρετικό τρόπο αυτό το δισυπόστατο που έχει ο χαρακτήρας του, τη θρησκευτική φλόγα, την πίστη του απ’ τη μια, από την άλλη την ευθραυστότητα του προσώπου. Εδώ φαίνεται και η μαεστρία του Σκορσέζε σε σχέση με τον συγγραφέα, ο οποίος ακούει καθαρά και σε αντήχηση τη φωνή του Χριστού. Και όχι τη φωνή της συνείδησης, δηλαδή της δικής του, του πατέρα Ροντρίγκεζ. Εκεί μιλάει ο Χριστός. Μάλιστα, ο Ροντρίγκεζ, εκείνη την στιγμή αποφασίζει -είναι αυτή η στιγμή ας πούμε, η τραγική γι’ αυτόν, για να σώσει την ζωή των άλλων χριστιανών- να πατήσει το σταυρό που του φέρνουν οι βασανιστές του, οι Ιάπωνες, και ακούμε την φωνή του Χριστού που λέει: «Πάτησέ με. Ήρθα στον κόσμο για να με πατήσετε, γι’ αυτό σήκωσα το σταυρό για να σηκώσω και να μοιραστώ τον πόνο, το μαρτύριο, τα βάσανα, τις οδύνες σας».
Πρέπει, τέλος, να επισημάνουμε ότι ο Σκορσέζε, ακολουθώντας την πρόθεση του Έντο, στο τέλος υποβάλλει στους θεατές ένα κωδικοποιημένο μυστικό -σαν να κλείνει το μάτι στον θεατή-, ότι ο πατήρ Ροντρίγκεζ συνέχισε να ευαγγελίζεται μυστικά ακόμη και στους φρουρούς, οι οποίοι τον υπηρετούσαν.
Ο Σκορσέζε δεν εγκατέλειψε ποτέ τον πρωταγωνιστή του, δηλαδή τον πατέρα Ροντρίγκεζ, και ο Ροντρίγκεζ ποτέ δεν σταμάτησε να κηρύττει το ευαγγέλιο ανάμεσα στα πρόσωπα που τον συνόδευαν. Τώρα, επιλογικά, θα πω ότι το φιλμ όπως και το βιβλίο είναι έργο πίστης δύο καθολικών, συνειδητών καθολικών, του Έντο και του Σκορσέζε, και όπως έλεγε η επίσης μεγάλη καθολική αμερικανίδα συγγραφέας, Φλάνερι Ο' Κόνορ, εκ των σημαντικών συγγραφέων του εικοστού αιώνα, δεν δραπετεύει και δεν αποφεύγει να μπει σε αυτό το εχθρικό περιβάλλον για να αναμετρηθεί με τους δαίμονες οι οποίοι επιτίθενται θέτοντας την πίστη μας σε δοκιμασία...
π. Πέτρος Μινώπετρος: Ιερέας, σκηνοθέτης, ραδιοφωνικός παραγωγός στο Σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος. Έχει σκηνοθετήσει την τηλεοπτική σειρά Κυνηγοί του ουράνιου τόξου (1986), με θέμα την ιστορία του ελληνικού ροκ.
