ΟΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΕΡΝΤΙΑΓΙΕΦ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Δημήτρης Μπαλτάς 

Οἱ μεταφράσεις τοῦ Ν. Μπερντιάγιεφ στά ἑλληνικά 

Ἕνας ἀπό τούς πλέον μεταφρασμένους στήν ἑλληνική ἀπό τούς φιλοσόφους τῆς ρωσσικῆς Διασπορᾶς εἶναι ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ (1874-1948). 

Τό πρῶτο μεταφρασμένο κείμενο τοῦ Μπερντιάγιεφ στήν ἑλληνική τοποθετεῖται στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 1940 («Ἡ γενική γραμμή τῆς σοβιετικῆς φιλοσοφίας», μετ. Π.Α.Κ., Φιλολογικά Χρονικά τ. Γ, 15. 5. καί 15.6. 1945). 

Στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ ’50 μεταφράζονται ὑπό τοῦ τότε μητροπολίτη Σάμου Εἰρηναίου τά ἔργα τοῦ Μπερντιάγιεφ Περί τοῦ προορισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Δοκίμιον παραδόξου ηθικής (1950) καί τό Πνεῦμα καί ἐλευθερία (1952), τά ὁποῖα μπορεῖ να θεωρηθεῖ ὅτι ἀνήκουν στήν λεγόμενη «θρησκευτική φιλοσοφία». Παρενθετικά θα σημειωθεῖ ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Μπερντιάγιεφ, σέ ἐπιστολή του πρός τόν μεταφραστή, παραιτεῖται τῶν δικαιωμάτων τῶν ἐκδόσεων, ἀναγνωρίζοντας τίς δύσκολες ἐκδοτικές συνθῆκες στήν Ἑλλάδα τῆς δεκαετίας τοῦ 1950. 

Πιθανώτατα, κατά τήν ἴδια δεκαετία, ἤ τήν ἑπόμενη, μεταφράζονται σ’ ἕνα αὐτοτελές τομίδιο, μᾶλλον δυσεύρετο σήμερα, τά πρῶτα πέντε κεφάλαια τοῦ ἔργου τοῦ ἔργου «Πνεῦμα τοῦ Ντοστογιέφσκι» (μετ. Χ. Μαρκέτης, Ἐκδόσεις Ὁ Κεραμεύς, Ἀθῆναι, ἄ.ἔ.). Πλῆρες τό ἔργο τοῦ Μπερντιάγιεφ θά παρουσιασθεῖ μεταφρασμένο μερικά χρόνια ἀργότερα (μετ. Ν. Ματσούκας, Ἐκδόσεις Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1972). Ἐδῶ θά σημειώσω ὅτι δέν εἶναι σύνηθες νά ὑπάρχουν στήν ἑλληνική δύο μεταφράσεις τοῦ ἴδιου ἔργου κάποιου διανοουμένου τῆς ρωσσικῆς Διασπορᾶς. Ἀντιθέτως, πολλά ἔργα τῆς ρωσσικῆς λογοτεχνίας τοῦ 19ου αἰ. ἔχουν παρουσιασθεῖ σέ πολλές μεταφράσεις στήν ἑλληνική σέ ὅλην τήν διάρκεια τοῦ 20οῦ αἰ. καί σέ πολλές περιπτώσεις μέ ἐλάχιστες διαφορές. 

Ἀργότερα, πρός τό τέλος τῆς δεκαετίας τοῦ 1960, θά παρουσιασθοῦν μεταφρασμένα τά ἔργα τοῦ Μπερντιάγιεφ Ἀλήθεια καί ἀποκάλυψη (εἰσ.-μετ.-σχόλ. Χρ. Μαλεβίτσης, Δωδώνη, Ἀθήνα, 1967) καί τό Πνεῦμα καί πραγματικότητα (μετ. Ἀντιγ. Χατζηθεοδώρου, Ἐκδόσεις τῶν Φίλων, Ἀθήνα, 1968).

Στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 1970 θά δοῦν τό φῶς τῆς δημοσιότητος ἄλλα δύο ἔργα τοῦ Μπερντιάγιεφ. Συγκεκριμένα. Τό 1971 ἐκδίδεται Τό Βασίλειο τοῦ Πνεύματος καί τοῦ Βασίλειο τοῦ Καίσαρος (μετ. Β. Γιούλτσης, Θεσσαλονίκη, 1971). 

Ἔκτοτε θά δημοσιευθοῦν μεταφράσεις πολλῶν ἔργων τοῦ Ρώσσου φιλοσόφου. Καταγράφω τά ἑξῆς: Ὁ χριστιανισμός καί τό πρόβλημα τοῦ κομμουνισμοῦ, μετ. Ἰ.Ἰ., Σιδέρης, Ἀθήνα 1977. Τό πεπρωμένο τοῦ ἀνθρώπου στόν σύγχρονο κόσμο, μετ. Ε.Β. Γιούλτση, Ἐκδόσεις Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη, 1980. Θεῖον καί ἄνθρώπινον, μετ. Π. Αντωνιάδης, Ἐκδόσεις Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη, 1982. Πέντε στοχασμοί περί ὑπάρξεως, Ἐκδόσεις Κοινότητα, μετ. Β. Τριανταφύλλου- Σ. Γουνελᾶς, Ἀθήνα, 1983. Γιά τήν κοινωνική ἀνισότητα, μετ.. Ε. Νιάνιος, Ἐκδόσεις Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη, 1984. Δοκίμιο ἐσχατολογικῆς μεταφυσικῆς, μετ. Χρ. Μαλεβίτσης, Ἐκδόσεις Imago, Ἀθήνα, 1984. Χριστιανισμός καί κοινωνική πραγματικότητα, μετ. Β. Γιούλτσης, Ἐκδόσεις Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη, 1986. Νέος Μεσαίωνας, μετ. Π. Ἀντωνιάδης, Ἐκδόσεις Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη, 1987. Ἡ μοῖρα τῆς κουλτούρας, μετ. Κ. Τσιρόπουλος, Εὐθύνη, Ἀθήνα, ἄ.ἔ. «Χριστιανισμός καί ἀντισημιτισμός», μετ. Δ. Μπαλτᾶς, Σύναξη 132, 2014, σσ. 77-94. «Ὁ θρησκευτικός χαρακτήρας τῆς ρωσικῆς φιλοσοφίας», μετ. Δημ. Μπαλτᾶς, Φρέαρ 11, 2015, σσ. 290-298. «Ἡ πνευματική κατάσταση τοῦ σύγχρονου κόσμου», μετ. Δημ. Μπαλτᾶς Σύναξη 134, 2015, σσ. 82-95. «Ἀνατολή καί Δύση», μετ.. Δημ. Μπαλτᾶς Στέπα 5, 2016, σσ. 222-235. Κρίνεται σκόπιμο νά σημειωθεῖ ὅτι στήν Ἑλλάδα ἔγινε γνωστός ὁ Μπερντιάγιεφ τῆς ἐξορίας καί ὄχι τῆς Ρωσσίας, ἀφοῦ μέχρι σήμερα, ἐξ ὅσων γνωρίζω, δέν ἔχει μεταφρασθεῖ κανένα ἔργο τοῦ Μπερντιάγιεφ ἐκδοθέν πρίν ἀπό τό 1923. Ἐξαίρεση ἀποτελοῦν τό δοκίμιο μέ τίτλο «Οι δαίμονες τῆς ρωσικῆς ἐπανάστασης» (μετ. Δημ. Τριανταφυλλίδης, Ἁρμός, Ἀθήνα 1999) τό ὁποῖο ἐγράφη κατά τήν ἐποχή τῆς ἐπανάστασης τοῦ 1917, ὅπως καί ὁ τόμος «Γιά τόν Ντοστογιέφσκι» (εἰσ. Δημ. Μπαλτᾶς, μετ. Δημ. Τριανταφυλλίδης). 

Ἀπό τήν συνεχῆ μεταφραστική ἐργασία καί τίς ἐπανεκδόσεις τῶν μεταφρασθέντων ἔργων του μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὅτι ὁ Μπερντιάγιεφ ἐνθουσίασε τό ἑλληνικό ἀναγνωστικό τόσο γιά τό ὕφος, ὅσο καί κυρίως γιά τό περιεχόμενο τοῦ λόγου του, ὅπως εἶχε κατακτήσει νωρίτερα καί τήν δυτική Εὐρώπη.

(Δημοσιεύθηκε στην εφημ. Χριστιανική)