Ο μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος, με πρόσφατο κείμενό του, μας λέει ότι το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά είναι «ἕνα πρόγραμμα τό ὁποῖο ἑτοιμάσθηκε ἀπό μιά ὁμάδα θεολόγων, πού εἶναι γνωστοί στούς ἐκκλησιαστικούς κύκλους καί δέν χρειάζεται νά ἀναφερθοῦν ὀνόματα, ἡ ὁποία ἔχει μιά μεταπατερική κατεύθυνση.
Ὅταν διαβάση κανείς ἔστω καί πρόχειρα τούς φακέλλους τοῦ μαθητῆ καί ὅταν δῆ ἀπό ποῦ ἐπιλέγεται τό ὑλικό, θά τό διαπιστώση εὐχερῶς. Μνημονεύονται χωρία ἀπό κείμενα συγκεκριμένων ἀνθρώπων πού ἔχουν συγκεκριμένη θεολογική σκέψη. Αὐτό γιά μένα εἶναι πάρα πολύ ἐπικίνδυνο.
Πρέπει νά σταθοῦμε μέ μεγάλη εὐθύνη ἀπέναντι στήν Παράδοση αὐτοῦ τοῦ τόπου καί ἀπέναντι στά 1.200.000 παιδιά, πού θά διδαχθοῦν αὐτό τό ἐπικίνδυνο μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν.»
Ανοίγοντας, όμως, τον Οδηγό του Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Λυκείου βλέπουμε και παραπομπές στον μητροπολίτη Ναυπάκτου, όπως οι παρακάτω:
- Βλάχος, Ιερόθεος, Μητρ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. Το μυστήριο της παιδείας του Θεού. Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας)
- Βλάχου, Ι. Μητρ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. (1997) Κλωνισμός και κλωνοποίηση, εφ. Εκκλησιαστική Αλήθεια, αρ. φ. 429.
- Βλάχος, Ι., Μητρ. Ναυπάκτου, Η Εκκοσμίκευση στην Εκκλησία, εφημ. Καθημερινή της Κυριακής 16-1-2000.
Μάλιστα, αυτό το άρθρο υπήρχε και στην ενότητα 3.5 "Εκκοσμίκευση", στο υλικό της Β’ Λυκείου, που διδάχθηκε την σχολική χρονιά που μόλις τελείωσε.
Στον Οδηγό Εκπαιδευτικού υπάρχει και η εξής ένδειξη: «Μαρκάρισμα και υπογράμμιση κειμένου»: Οι μαθητές/μαθήτριες επισημαίνουν και υπογραμμίζουν τα σημαντικότερα σημεία θεολογικού κειμένου (π.χ. Μητρ. Ναυπάκτου Ιερόθεος Βλάχος). Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με την εκκοσμίκευση στην Εκκλησία.
- Βλάχος, μητρ. Ναυπάκτου, Ι. (1998). Κατήχηση και Βάπτιση των ενηλίκων. Αθήνα: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Κατόπιν αυτών, αναλογίζομαι… Ο μητροπολίτης Ναυπάκτου θεωρεί και τον εαυτό του «επικίνδυνο» για τους μαθητές;
Απορώ, πάντως, γιατί αυτή η «ομάδα θεολόγων» - ονόματα δεν λέμε – αισθάνθηκε την ανάγκη να παραπέμψει σε κείμενα του μητροπολίτη Ναυπάκτου. Αφού αυτοί είναι «μεταπατερικοί» και ο Σεβασμιώτατος «αγιοπατερικός»!
Μήπως θα πρέπει να φροντίσει ο Σεβασμιώτατος να φροντίσει να απαλειφθεί κάθε αναφορά κειμένου του στο «επάρατο» Νέο Πρόγραμμα Σπουδών; Γιατί 1.200.000 μαθητές να καταλάβουν …λάθος ότι ο Σεβασμιώτατος μπορεί να είναι «μεταπατερικός» ενώ δεν χωρεί αμφιβολία ότι είναι γνησίως «αγιοπατερικός»!
Στη θέση του μέχρι και ασφαλιστικά μέτρα θα έκανα!
Αλλά ο μητροπολίτης Ναυπάκτου φημίζεται για την μακροθυμία του!
Ένα ορατόριο του σημαντικού αυτού συνθέτη της Εθνικής Μουσικής Σχολής.
Του γεννημένου στη Νίγδη της Καππαδοκίας, του νεαρού σπουδαστή μουσικής στην Κωνσταντινούπολη, του εθελοντή στους Βαλκανικούς πολέμους, του διευθυντή του Γραφείου Τύπου της Ελληνικής Πρεσβείας στο Λονδίνο, του καθηγητή νεοελληνικής γλώσσας στη Σορβόνη, του αντεπιστέλλοντος μέλους της Γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών, του τακτικού μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, του τιμηθέντος με τον Γαλλικό ταξιάρχη Γραμμάτων και Τεχνών.
40 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από το θάνατό του.
Ο "Άγιος Παύλος" του Πέτρου Πετρίδη είναι ένα ορατόριο σε κείμενο του συνθέτη, βασισμένο στα Ευαγγέλια, στις Πράξεις των Αποστόλων και στις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, σε δύο μέρη, για αφηγητή, σολίστ, χορωδία και ορχήστρα. Παρουσιάστηκε πριν 66 χρόνια, στις 29 Ιουνίου 1951, με αφορμή τον εορτασμό της 1900ής επετείου από την άφιξη του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα.
«Εις πλάτος εμπνεύσεως, δύναμιν εκφράσεως, βάθος ιδεών, παραστατικότητα εικόνων, η δημιουργία του Πετρίδη είναι ανταξία του μεγαλειώδους θέματος και ανταπεκρίθη απολύτως στην οικουμενική σπουδαιότητα της μεγάλης χριστιανικής επετείου», έγραφε στις 6 Ιουλίου 1951 ο μουσικοκριτικός Μίνως Δούνιας, ο οποίος κλείνει το σημείωμά του ως εξής: «Ο Πετρίδης εδίδαξε και διηύθυνε ο ίδιος το έργον του με την στοργή και την μαεστρία που δεν ήταν βέβαια δυνατόν να περιμένη από άλλους. Έχω ακόμη ζωηρή την ανάμνηση των δύο εκτελέσεων που παρηκολούθησα με πραγματική συγκίνηση. Μία εντύπωσις κυριαρχεί, η εντύπωσις ενός έργου όπου η ισχυρή διάνοια, η καθαρή συνείδησις και η αστείρευτη έμπνευσις του συνθέτου εδημιούργησαν το πρώτο Ευρωπαϊκής σημασίας Ελληνικό ορατόριο. Πίσω από την περίτεχνη πολυμορφία των εναλλασσομένων εικόνων διαφαίνεται η συνοχή των αρχιτεκτονικών αναλογιών και η ενότης της ψυχικής προσφοράς. Πνεύμα πραότητος και διάπυρης εγκαρδιότητος αναβλύζει από τις σελίδες αυτής της δημιουργίας. Είναι σαν να πλανάται ανάμεσα στους απόκοσμους φθόγγους της αόρατη η μορφή του μάρτυρος Αποστόλου». Παραθέτουμε στη συνέχεια και την κριτική του Δ. Α. Χαμουδόπουλου, την οποία δημοσίευσε στη "Νέα Εστία" (τεύχ. 942, 1951).
Το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά πορεύεται κανονικά προς την δεύτερη χρονιά του.
Η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος κατά την χθεσινή έκτακτη συνεδρίασή της, αποδέχθηκε την εισήγηση του Μητροπολίτου Ύδρας Εφραίμ (προέδρου της τριμελούς Επιτροπής των Αρχιερέων για τον διάλογο με το Υπουργείο Παιδείας), με την «επιφύλαξη» να συνεχισθεί ο διάλογος μέχρι το τύπωμα των βιβλίων για την επόμενη σχολική χρονιά (2018-2019).
Ο Μητροπολίτης Ύδρας τα είπε τόσο ωραία που προκάλεσε την μήνιν του αρθρογράφου κ. Γ. Παπαθανασόπουλου,ο οποίος θεωρεί πως ο Σεβ. Ύδρας «οφείλει άμεσα να παραιτηθεί από τη θέση του Προέδρου» της σχετικής επιτροπής. Δικαιούται ο κ. Παπαθανασόπουλος να οργίζεται! Με τις υγείες του!
Η Π.Ε.Θ. – η κρώζουσα και ολολύζουσα καιρό τώρα – μάλλον πρέπει να ακολουθήσει την συμβουλή του παράσιτου της Αστόριας: «Οργανώστε, αγαπητοί συνάδελφοι, σεβαστοί πατέρες και αγαπητοί αδελφοί, συλλαλητήριο έξω από την Αρχιεπισκοπή για να αποδοκιμάσετε τον παράσπονδο Αρχιεπίσκοπο, δονείστε τις εκκλησίες με την κραυγή ανάξιος όπου πηγαίνει να λειτουργήσει, αρχίστε την συλλογή υπογραφών για να ζητήσετε την παραίτησή του.»
Φυσικά η Π.Ε.Θ. δεν έχει την τόλμη για κάτι τέτοιο, προς …καταισχύνην του παράσιτου της Αστόριας, το οποίο κλαίει «για τα παιδιά μας», αυτός που δεν έχει ούτε σκύλο ούτε γάτα. Μιλάει και κόπτεται για τα παιδιά της Ελλάδος ένα παράσιτο από την Αστόρια! Ας όψεται η φιλανθρωπία της Εκκλησίας…
Ευτυχώς η Ιεραρχία κατάλαβε ότι το θέμα με το νέο πρόγραμμα Σπουδών είναι έλασσον αν μη και ανύπαρκτο, κάτι σαν τον Μητροπολίτη Καλαβρύτων, ο οποίος δεν προσήλθε στην Ιεραρχία για να μη συνεργήσει «στην προδοσία της Ορθοδοξίας»! Χωρίς να υποπτεύεται – ευτυχώς για εκείνον! - ότι την Ορθοδοξία την έχει προδώσει με την αρχιερατική βιοτή του δεκαετίες τώρα…
Tη αυτή ημέρα μνήμη του Aγίου Mάρτυρος Oρεντίου και των έξ γνησίων αυτού αδελφών, Φαρνακίου, Έρωτος, Φίρμου, Φιρμίνου, Kυριακού, και Λογγίνου.
Και οι στίχοι:
Eις τον Έρωτα.
Eρών υπήρχεν Oυρανών κάλλους Έρως,
Προς ους μεταστάς ώσπερ ήρα χαιρέτω. Ή για να θυμηθώ τον ποιητή μας Διονύση Καρατζά:
Άγιος ο έρωτας, άγιος ο καημός
άγιος ο θάνατος ελέησον, ελέησον ημάς. Εδώ ταιριάζει η Σουίτα "Poetica" - Άγιος ο Έρωτας, που περιλαμβάνει τη "Φαίδρα" και το "Αυτοκτονία εφέδρου μηνός", του Μίκη Θεοδωράκη. Με τις τρεις υπέροχες κυρίες: Μαρία Φαραντούρη, Σαβίνα Γιαννάτου, Έλλη Πασπαλά.
Ταινία "Μανταλένα" - Από την σκηνή με τις φωτιές του Αη Γιάννη (φωτ. Ταινιοθήκη της Ελλάδος)
Του Γιάννη Γιγουρτσή
Φιλολόγου της Μεγάλης του Γένους Σχολής
Δυό τραγούδια για την φωτιά
Του Άη Γιάννη του Κλήδονα στις 24 Ιουνίου και εμείς, παιδιά τότε, ανάβαμε φωτιές στις γειτονιές που μεγαλώναμε αμέριμνοι. Γεμάτος αλάνες και πεύκα τότε ο Μασταμπάς, η όμορφη συνοικία που μεγάλωσα στο Ηράκλειο. Σε κάποια αλάνα μαζευόμασταν τα γειτονόπουλα, η παρέα, μα έρχονταν και κάποιοι από άλλες γειτονιές, παιδιά και παλικάρια. Πηδούσαμε από πάνω από τις φωτιές, και ας φοβόμασταν λίγο οι πιο μικροί στην αρχή που οι φλόγες ήταν ακόμα υψηλές. Καίγαμε και το στεφάνι που, αφού το σάξαμε με μαντηλήδες την Πρωτομαγιά και το κρεμάσαμε στην πόρτα του σπιτιού μας, περιμέναμε από την πρώτη μέρα την ώρα που θα ξεραθεί για να μπορέσουμε να το κάψουμε του Αη Γιαννιού.
Τσουρουφλιζόμασταν και εμείς καμιά φορά στη φωτιά, βρώμιζαν τα ρούχα και μουτζουρώνονταν τα πρόσωπά μας από τον καπνό, μα γελούσαμε και χαιρόμασταν. Και ήταν ο παππούς εκεί, με τις ιστορίες του για τις μεγάλες φωτιές που άναβε στα μικράτα του εκεί στην Σμύρνη, κοτζαμάν φωτιές, με φλόγες θεόρατες που μόνο τα παλικάρια οι Βουρλιώτες, όπως εκείνος δηλαδή ήθελε να πει - αλλά δεν το λεγε έτσι φτηνά -, μπορούσαν να τις περάσουν. Τον θαύμαζα και τον καμάρωνα και σκεφτόμουν το παππού θεόρατο, νέο και όμορφο παλικάρι να πηδά τις φωτιές τ’ Αη Γιάννη, αυτός και οι φίλοι του.
Μέχρι που ήρθε η άλλη η μεγάλη φωτιά να μην αφήσει τίποτε πίσω της. Μα για αυτή δεν ήθελε να μιλά ο παππούς. Μόνο τις μικρές και τις όμορφες φωτιές ήθελε να θυμάται. Την άλλη που τον έριξε «στ’ αγριεμένο κύμα, στ’ άδικο και στο κρίμα» δεν ήθελε να την συλλογιέται. Ο παππούς, περήφανος και αγωνιστής σ’ όλη του τη ζωή, ήθελε (έπρεπε) να κοιτάει μπροστά.
Όταν κάποια στιγμή, πάντως, άκουσα το τραγούδι το συνέδεσα αμέσως με τον παππού και με τις ιστορίες του και ακόμα αυτόν θυμάμαι, όταν το ακούω. Μουσική υπόκρουση βέβαια στις φωτιές του Αη Γιάννη, μισό ιστορία, μισό παραμύθι, και εμένα, αδιόρατα, χωρίς να ξέρω το γιατί, να μου αφήνει μια γεύση γλυκόπικρη και να μου σφίγγει το στομάχι. Η νοσταλγία για κάτι που δεν έζησα, μα το 'βλεπα ζωντανά στα μάτια του παππού.
«Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές
του Αη Γιάννη. Αχ πόσα ξέρεις και μου λες που `χουν πεθάνει».
Για το παιδί του τότε, πάντως, ήταν το βράδυ του Άη Γιάννη του Κλήδονα η απόδειξη πως πια το καλοκαίρι έμπαινε για τα καλά, τα μπάνια και οι διακοπές δεν θα είχαν τελειωμό. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το καλοκαιρινό σούρουπο στον Μασταμπά, εκείνες τις μέρες, τότε που έβλεπες ακόμα τον Στρούμπουλα και την παραλία Λίντο (Αμμουδάρα την είπαν μετά), που παρακολουθούσες άνετα από το σπίτι σου τον ήλιο να γέρνει πίσω από την Ψηλορείτη, στα ρεθυμνιώτικα, την ώρα που ο αέρας γύριζε στεργιανός για να γλυκάνει την νύχτα που ερχόταν.
Μετά σαν πέρασαν τα χρόνια δεν πηδούσαμε πια τις φωτιές, ατόνησε το έθιμο, στην πόλη σχεδόν σταμάτησε, και γιατί εμείς μεγαλώσαμε μα και γιατί οι αλάνες γινήκανε πολυκατοικίες και πού να ανάψεις πια φωτιες τ' Αη Γιαννιού . Σοβαρέψαμε όλοι μας, στεγνώσαμε.
Περνούσε ο καιρός, κι άρχισα να μαθαίνω την ζωή από τα βιβλία και να ξεχνώ τις ιστορίες του παππού . Διάβασα τότε πως αυτά όλα είναι λέει αναμνήσεις από τελετουργίες αρχαίες για το θερινό ηλιοστάσιο, τον θρίαμβο της ημέρας και του καλοκαιριού, και πως διασώζουν στοιχεία πυρολατρείας και λατρείας του ήλιου. Μα οι χριστιανοί αργότερα, μεθοδικά κινούμενοι, όπως πάντα, συνέδεσαν το έθιμο για το αρχαίο έθιμο για το θερινό ηλιοστάσιο με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και την γέννησή του, έξι ακριβώς μήνες πριν από τον Χριστό. Ο Πρόδρομος, ο ήλιος που θα φωτίσει τον δρόμο ο οποίος θα οδηγήσει στον Σωτήρα. Με τον ίδιο τον Ιησού συνδέθηκε το χειμερινό ηλιοστάσιο με το τρομακτικό σκότος, την είσοδο στον χειμώνα μα και την ελπίδα της μέρας που σιγά σιγά αρχίζει να μεγαλώνει, αναφορά που παραπέμπει με τη σειρά της στην προσμονή του ανθρώπου για απελευθέρωση από το σκότος, από τον φόβο του θανάτου.
Είχα χρόνια να δω να πηδάνε φωτιές, το είχα ξεχάσει σχεδόν πώς γίνεται, μέχρι που η σούστα που ανέβηκα στην ζωή μου, με έφερε τοίχο τοίχο, χωρίς σχεδόν να το καταλάβω, στα ίδια χώματα που κι ο παππούς παλικάρι άναβε κάποτε τις δικές του φωτιές. Και εκεί, γύρω στο τέλος Μαρτίου, στο Νεβρούζ των Κούρδων και των Αλεβιτών, στις γιορτές για τον ερχομό της Άνοιξης, είδα τους δρόμους να γεμίζουν πάλι με άλλα παλικάρια που πηδούσαν κι αυτά πάνω από τις μεγάλες φωτιές της γιορτής. Μα και στις 21 Ιουνίου, για το θερινό ηλιοστάσιο, πάλι παρόμοια έθιμα έχουν στην Ανατολία.
Πάντα ο ήλιος, ζωοδότης και φοβερός, στοιχειό μεγάλο, θεός που πρέπει να τον λατρέψεις και να τον εξευμενίσεις, να τον έχεις μαζί σου.
Δεν ξέρω αν τα χρόνια αυτά που μεσολάβησαν μπόρεσα να πετύχω κάτι, μα σαν αναθυμούμαι, κάθε φορά που βλέπω της φωτιές και πιάνω το νήμα από την αρχή, σκέφτομαι τον παππού, εικόνα αδρή και ασπρόμαυρη και συλλογιέμαι, πως αν με βλέπει, θα πρέπει να χαίρεται να βλέπει τον εγγονό του να ανάβει και να προσπαθεί να πηδήξει τις δικές του φωτιές, μικρές και μεγαλύτερες, εκεί που κάποτε ήταν ο δικός του τόπος.
Το τραγούδι, πάντως, εξακολουθεί να φέρνει το ίδιο σφίξιμο στο στομάχι και μια αναπόφευκτη νοσταλγία, μόνο που τώρα ξέρω γιατί τη νιώθω, καθώς αναμνήσεις παλιές και νέες σμίγουν σε μια σύνθεση οικεία. Βλέποντας τις φωτιές από την απέναντι πλευρά πια, νιώθω τον κύκλο να κλείνει, σκέψεις και συναισθήματα να παίρνουν τη θέση τους...
Να το ακούσετε και εσείς το τραγούδι. Όπως το ακούγαμε τότε, με τη νεανική φωνή του σπουδαίου ερμηνευτή του και χωρίς την απλοϊκή οπτικοποίηση των βιντεοκλίπ. Τίποτα, πέρα ίσως από το εξώφυλλο του δίσκου, γιατί η ψυχή ξέρει πως να αποτυπώσει τις πραγματικές εικόνες στη μνήμη, συλλογική και ατομική, και πώς να τις κρατήσει φυλαχτό και πολύτιμη παρακαταθήκη.
Ιντερμέδιο: Στον ναό βρέθηκα τυχαία, είχα ξεχάσει τι μέρα ήταν. Είχα πάει για άλλη δουλειά στα πατριαρχεία, μα ήμουν εκεί όταν χτύπησε η καμπάνα για τον εσπερινό. Οι κληρικοί της αυλής, όσοι είχαν υπηρεσία στον ναό, πέρασαν από μπροστά μου, με χαιρέτησαν ευγενικά αλλά βιαστικά και μπήκαν μέσα για να ξεκινήσουν. Ο Πρωτοσύγκελλος πήρε τη θέση του πρωτοψάλτη, και οι περισσότεροι μαζί του στο χορό. Δέκα, το πολύ, άτομα ακόμα. Οι μισοί κλητήρες. Μπήκα και εγώ να ανάψω κερί και να φύγω. Πήγα να προσκυνήσω. Κοντοστάθηκα σαν είδα την εόρτιο εικόνα. Μια πλούσια εικονογραφικά, μέτρια καλλιτεχνικά και σπάνια θεματικά απεικόνιση της γέννησης του Ιωάννη. Γράφει πάντως πάνω για να μην μπερδευτεί κανείς «Το γενέθλιον του Προδρόμου». Η Ελισάβετ, ο Ζαχαρίας, η μαμμή, μια υπηρέτρια και ο μικρός Πρόδρομος που μόλις γεννήθηκε. Ξαφνικά έπαψα να βιάζομαι τόσο. Δεν μου έκανε καρδιά να φύγω. Χαμογέλασα. Έμεινα να απολαύσω την σύντομη και απέριττη μα πανέμορφη μέσα στην λιτότητά της ακολουθία.
Έφυγα πλήρης. Στα αυτιά μου ηχούσε σήμερα ένα άλλο τραγούδι, το απολυτίκιο της ημέρας. «Προφήτα και Πρόδρομε, της παρουσίας Χριστού, αξίως ευφημήσαι σε, ουκ ευπορούμεν ημείς, οι πόθω τιμώντες σε, …».
Παππού μου, σήμερα, το ξέρω, ήμασταν μαζί.
Υστερόγραφο: Όσο το σκέφτομαι καλύτερα, θαρρώ πως οι φωτιές του Αη Γιάννη, οι αφηγήσεις του παππού και ο λυγμός του τραγουδιού ήταν μια από τις κρυφές, τις μυστικές και υποσυνείδητες αιτίες που με έφεραν να ζήσω σε αυτό τον ευλογημένο τόπο.
Και του χρόνου λέω να ανάψω και εγώ μια φωτιά αυτή την μέρα, για τον ήλιο που και πάλι θα θριαμβεύσει πάνω στο σκοτάδι, για το Αη Γιάννη και τον Κλήδονα, μα πάνω απ’ όλα για σένα, παππού.
Έχει πραγματικά μεγάλη πλάκα το γεγονός ότι μια μερίδα της Εκκλησίας – αυτή που βλέπει παντού εχθρούς και συνομωσίες σε βάρος του «ευλογημένου» Ελληνικού λαού – αντιτίθεται με σφοδρότητα στο …πλαστικό χρήμα!
Έτσι, σήμερα διοργανώθηκε Ημερίδα με θέμα «Κατάργηση των μετρητών - Τέλος της ελευθερίας - οδεύοντας προς τον ολοκληρωτισμό» από την Εστία Πατερικών Μελετών και την Ενωμένη Ρωμηοσύνη, με την αμέριστη στήριξη και παρουσία του Μητροπολίτου Πειραιώς Σεραφείμ.
Έχει πλάκα, όπως είπα, διότι όλοι οι παραπάνω θέλουν …ζεστό μετρητό να ρέει κι όχι μια «αχρήματη κοινωνία». Κι αυτό το συνδέουν – λέει – με την ελευθερία του ανθρώπου! Αυτοί, οι οποίοι είναι ο ορισμός του ολοκληρωτισμού – έργοις και λόγοις – και πολλοί άνθρωποι έχουν υποστεί την ανελευθερία στα δίχτυα τους.
Φυσικά στην ημερίδα έγιναν αναφορές στον άγιο Παϊσιο τον αγιορείτη και στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, γιατί αυτοί είχαν οιονεί προφητεύσει την «αχρήματη κοινωνία»!
Άρα, για τους διοργανωτές η χρήση του πλαστικού χρήματος μήπως συνιστά και αμαρτία;
Ενοχλούνται από την κατάργηση των μετρητών, ενώ θα έπρεπε να είναι ευτυχείς που απαλλασσόμαστε οι θνητοί από το να πιάνουμε στα χέρια μας χρήματα. Ξέρουν να μας πουν αν ο Χριστός έπιασε στα χέρια Του χρήματα; Ή είναι σίγουροι ότι ο Αρχηγός της πίστεώς μας είναι εναντίον του πλαστικού χρήματος;
Όλοι αυτοί οι «χριστιανοί νοικοκυραίοι» έχουν πάθει πανικό διότι οι τρέχουσες εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία – όχι μόνο στην Ελλάδα - κλονίζουν την ασφάλειά τους, το κομπόδεμά τους και τα αυτονόητά τους.
Γι’ αυτό και μιλούν για «παγκόσμιες μεθοδεύσεις για πλήρη έλεγχο του ανθρώπου με την κατάργηση των μετρητών και την αποκλειστική χρήση της πλαστικής κάρτας.».
Αλίμονο, αν η ελευθερία μας εξαρτιόταν από το μετρητό ή το πλαστικό χρήμα! Αυτό έχουν καταλάβει αυτοί από την διδασκαλία του Χριστού;
Και επίσης, έχει πολύ γέλιο το ότι όλοι αυτοί προβάλλονται ως «αντιστασιακοί»! Ενάντια στο σύστημα που προσπαθεί να μας «υποτάξει»! Δεν κοιτάνε που έχουν φτιάξει ένα δικό τους σύστημα που καθυποτάσσει ψυχές!
Μήπως μπορούν οι διοργανωτές να μας πουν πόσο στοίχισε η εν λόγω ημερίδα και αν οι πληρωμές έγιναν με μετρητά ή με πλαστικό χρήμα;
Δεν ξέχασα τα γενέθλια του Γιώργου Μαρίνου (18 Ιουνίου), αλλά μέσα στην τύρβη της καθημερινότητας το ανέβαλα, κι έτσι κάνω λίγο ετεροχρονισμένα την ανάρτηση.
Ο Γιώργος Μαρίνος στη Μέδουσα σφράγισε τα φοιτητικά μας χρόνια.
Περιμέναμε πώς και πώς την χειμερινή παραγωγή του κάθε χρόνο.
Είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος. Όσοι κι αν έρθουν μετά απ' αυτόν δεν μπορούν να έχουν την τραγικότητά του, την γνησιότητά του, την τρέλα του!
Ο Γ. Μαρίνος είναι για μένα η Αθήνα, η Οδός Ονείρων, που εκείνος πρωτοτραγούδησε, η Πανεπιστημίου, που κάθε φορά σαν την κατεβαίνω θυμάμαι το συγκλονιστικό νούμερό του,
Σε μια συνέντευξή του στο ΦΑΝΤΑΖΙΟ (16/3/1976) και στην Όλγα Μπακομάρου, ο Γιώργος Μαρίνος τοποθετείται σε σχέση με το κλίμα της Μεταπολίτευσης και λέει ενδιαφέροντα και ...προφητικά πράγματα:
«Είναι φυσικό να μην απευθύνομαι σ’ ένα κοινό νέων 18 ετών. Πιο παληά ίσως να απευθυνόμουν στους νέους της γενιάς μου, να τους αφορούσαν αυτά που τραγουδούσα. Αλλά μεγαλώνω μαζί με τη γενιά μου. Όσο για τους φοιτητές, τους σημερινούς φοιτητές, άρχισαν να καταλαβαίνουν την εις βάρος τους κοροϊδία. Το ότι ωρισμένοι τραγουδάνε τάχα από… ιδανικό τα ιδανικά τους, ενώ στην πραγματικότητα εκμεταλλεύονται τη δίψα τους για ελευθερία, δικαιοσύνη, δημοκρατία. Αλλά είναι παρήγορο που άρχισαν να τους καταλαβαίνουν οι νέοι. Κι αυτό το αποδεικνύει η αποχή τους από πολλά απ’ αυτά τα δήθεν μαγαζιά. Φυσικά, μερικά πράγματα είναι και θέμα μόδας. Τρέχουν τώρα λόγου χάρη στα “αντάρτικα”, γιατί είναι κάτι καινούργιο. Δεν είναι σίγουρο ότι θα πηγαίνουν εκεί με ενθουσιασμό σε δύο ή σε πέντε χρόνια. Όλα αυτά είναι φαινόμενα παροδικά. Οι νέοι έχουν αυτούς τους ενθουσιασμούς, όσο δεν είναι εξαρτημένοι από το αστικό περιβάλλον. Όταν μπουν μέσα σ’ αυτό, εγκλωβίζονται στο σύστημα και απορροφώνται. Εκτός, βέβαια, από ωρισμένους ρομαντικούς, ωραίους και αξιοζήλευτους, που διατηρούνται πάντα αγνοί και ενθουσιώδεις».
Τότε που έλεγε αυτά ο Γ. Μαρίνος στην Όλγα Μπακομάρου, τον Μάρτιο του 1976, ήταν που ο Γιώργος Παπαστεφάνου του αφιέρωσε μια "Μουσική βραδιά" στην Ελληνική Τηλεόραση.
Το παραθέτουμε στη συνέχεια, σε ανάμνηση αλλοτινών καιρών, απέραντα ευγενικών.
Πριν ένα χρόνο διάβασα στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ ένα άρθρο με τίτλο «Φλαμένκο και Οκτάηχος».
Ήταν ένα κείμενο της φιλολόγου και παλαιογράφου Παρασκευής Γκατζιούφα, η οποία εξέδωσε 14 χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής που βρίσκονται σε ισπανικές βιβλιοθήκες και παρουσίασε στο «Βήμα» αυτή τη συναρπαστική περιπέτεια.
Τα πλήρη βιβλιογραφικά στοιχεία του πόνηματός της είναι τα εξής:
Paraskevi Gatsioufa
EL LEGADO MUSICAL GRIEGO EN ESPANA - MANUSCRITOS GRIEGOS DE MUSICA BIZANTINA EN BIBLIOTECAS ESPANOLAS. VOL. I: BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPANA
(H μουσική κληρονομιά της Ελλάδας στην Ισπανία. Ελληνικά χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής σε Ισπανικές Βιβλιοθήκες. Τόμος Ι: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας)
Editorial de la Universidad de Granada y Centro de Documentacion Musical de Andalucia, Granada 2015 (σελ. 275).
Όπως η ίδια αναφέρει στο κείμενό της «το βιβλίο αυτό προέκυψε από τη συνεργασία μου με το Τμήμα Μουσικής Τεκμηρίωσης της Ανδαλουσίας. Αφορμή για τη συγγραφή του στάθηκε το επιστημονικό πρόγραμμα της Consejeria de Cultura de la Junta de Andalucia με τίτλο «Musica bizantina: Repertorio e investigacion paleografica de manuscritos griegos musicales conservados en Espana» (Βυζαντινή μουσική: Ρεπερτόριο και παλαιογραφική έρευνα των ελληνικών μουσικών χειρογράφων της Ισπανίας). Ηγήθηκα του προγράμματος, το οποίο ενέκριναν μετά από δική μου εισήγηση και κατόπιν παρότρυνσης του διευθυντή του Κέντρου Μουσικής Τεκμηρίωσης. Στο εν λόγω Κέντρο αρχικά με προέτρεψαν να συστήσω έναν κατάλογο με βιβλιογραφία βυζαντινής μουσικής. Οι μουσικολόγοι και ιστορικοί της μουσικής, ανάμεσά τους ο διευθυντής του Ιδρύματος, θεωρούν ότι υπάρχει ή διαφαίνεται να υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στο φλαμένκο και στη βυζαντινή μουσική. Ως φιλόλογος με εξειδίκευση στην κλασική φιλολογία, παλαιογραφία και χειρόγραφη παράδοση του κειμένου, με κέντρισε η ιδέα να συσταθεί και ο κατάλογος με ελληνικούς κώδικες της Ισπανίας που θα παρουσίαζαν ενδιαφέρον για τη μελέτη της βυζαντινής μουσικής.».
Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το σχετικό κείμενο της Παρασκευής Γκατζιούφα, εδώ.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι ισπανοί μουσικολόγοι και ιστορικοί της μουσικής, θεωρούν ότι υπάρχει ή διαφαίνεται να υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στο φλαμένκο και στη βυζαντινή μουσική.
Κάτι που είχα υποψιαστεί όταν πριν πολλά χρόνια είχα διαβάσει το βιβλίο του μακαρίτη Τάσου Λιγνάδη - Διδασκάλου του Γένους για μένα - με τίτλο «Ο Λόρκα και οι ρίζες» (1964).
Εκεί έγραφε: «Το ελληνικό τραγούδι-θρήνος επιβίωσε διαμέσου των αιώνων, μεταλλασσόμενο σε επικήδειο θρήνο. Μ’ αυτή τη μορφή πέρασε μέσα από τις παραδόσεις των μεσαιωνικών εθνοτήτων της Νότιας Ευρώπης. Με το ίδιο όνομα (threnos-treni) έφθασε μέχρι, και έγινε αποδεκτό από, την Ισπανική Εκκλησία ως τμήμα της λειτουργίας της… το βαθύ τραγούδι της Ανδαλουσίας είναι η μετεξέλιξη του προχριστιανικού και του μεταχριστιανικού θρηνητικού ψαλμού, του βαθιά ριζωμένου στις ειδωλολατρικές ιεροτελεστίες».
Τα παραπάνω αναλύει εύστοχα ο Στάθης Γαλάτης στο κείμενό του «Cante Jondo: Το Βαθύ Τραγούδι της Ανδαλουσίας και οι ρίζες του», που δημοσίευσε στο Μουσικό Διαδικτυακό Περιοδικό Tar, σε δύο μέρη.
Όλα αυτά με κάνουν να σκέπτομαι πόσο …φυσική είναι η δυναμική παρουσία του βυζαντινού μέλους σε μια σύγχρονη παράσταση χορού, όπως αυτή του διάσημου Σεβιλλιάνου χορευτή φλαμένκο και χορογράφου Israel Galvan.
Όταν μου έγινε η πρόταση να συμμετάσχω με το σύνολό μου «Πολύτροπον», στην παράσταση La farsa monea, που τελικά παρουσιάσαμε στην documenta14 στην Αθήνα και στο Kassel, δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο …διαβασμένος είχε έρθει ο εμπνευστής της, καλλιτέχνης Pedro G. Romero. Μου ζήτησε την σύμπραξη με τον γνωστό ισπανό τραγουδιστή φλαμένκο – και όχι μόνο - Niño de Elche. Για ένα μέρος της παράστασης ήθελε κράτημα τεριρέμ, αλλού ήθελε ύμνους για τα αργύρια και αλλού ύμνους της Θείας Ευχαριστίας.
Και στο Kassel έγινε και η συνύπαρξη με τον Israel Galvan, ο οποίος χόρεψε τη συνοδεία βυζαντινής μουσικής! Μαζί και η Τυνήσια τραγουδίστρια Alia Sellami, που μας εξέπληξε τραγουδώντας μας τις πρώτες φράσεις από τον πρώτο στίχο του «Θεοτόκε Παρθένε…» του Πέτρου Μπερεκέτη!
Τώρα πηγαίνουμε στην Βαρκελώνη για την La fiesta, τη νέα παραγωγή των παραπάνω καλλιτεχνών. Και είναι μια ακόμα ωραιότατη πρόκληση για μας. Να συνυπάρξουμε εκ νέου, κομίζοντας πάντοτε κάτι νέο από τον ακένωτο πλούτο της παράδοσης της Μεσογείου.
Οι γνωστοί και καθαιρετέοι κληρικοί Πέτρος Χιρς και Αναστάσιος Γκοτσόπουλος, δημοσιοποίησαν απάντηση – σεντόνι (φυσικά!) σε κείμενο του κ. Ευάγγελου Σωτηρόπουλου για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας, όπου λένε για πολλοστή φορά τα δικά τους, τα οποία νομίζουν και για «θεόπνευστα».
Έχει ενδιαφέρον όμως ότι προβαίνουν σε μια …αλλιώς ωραία αξιολόγηση.
Για τους κληρικούς Χιρς και Γκοτσόπουλο οι τρεις αυτοί «μὲ ἑνιαῖο ἐκκλησιαστικὸ ἦθος, ἀγάπη γιὰ τὴν Ἐκκλησία μας καὶ μὲ τεκμηριωμένο στὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση λόγο κατέθεσαν τὴ θεολογικὴ συμβολή τους.».
Και η απορία είναι αυτόματη: ο αποτειχισμένος κληρικός Θεόδωρος Ζήσης, ο οποίος έχει δημιουργήσει και πολλά προβλήματα στον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Άνθιμο, «προσέφερε» το ίδιο με τον κανονικό Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο; Ο αποσύρας την υπογραφή του από τη «λογική» της αποτείχισης, καθηγητής Τσελεγγίδης, είναι …ισοϋψής με τον Ναυπάκτου Ιερόθεο;
Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου τουλάχιστον συμμετείχε στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο και φέρει την ευθύνη της (ή μη) υπογραφής του. Πάντως, το ότι τον κατατάσσουν στο στρατόπεδο των αποτειχισμένων, θα πρέπει να τον προβληματίσει.
Τώρα, οι εν λόγω κληρικοί που εξακολουθούν να ξεσπαθώνουν εναντίον της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου, καλό θα ήταν να ρίξουν λίγο φως – οι ίδιοι, αν τολμούν – στην περίπτωσή τους, ο καθένας.
Ο κληρικός Πέτρος Χιρς υπηρετούσε στην Μητρόπολη Ιερισσού. Εξακολουθεί να είναι εκεί ή …μετακόμισε στους Ρώσους της Αμερικής;
Ο κληρικός Αναστάσιος Γκοτσόπουλος απολαμβάνει – και καλά κάνει – την ασυλία του ομόφρονος δεσπότη του (Πατρών Χρυσοστόμου), αλλά φαντάζομαι πως γνωρίζει πόσοι διαμαρτυρήθηκαν για την όλη αντιεκκλησιολογική και αντιεκκλησιαστική στάση του, ιδιαίτερα την περίοδο της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου.
Τέλος, επειδή μας …κραδαίνουν συνέχεια την απουσία των 4 Εκκλησιών από την Σύνοδο, γιατί δεν πηγαίνουν σε κάποια απ’ αυτές να «διακονήσουν» για να μη μιαίνονται από μας;
Η μεγαλύτερη προσφορά της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου είναι ότι μας αποκάλυψε πλήρως ποιοι είναι αυτοί που θέλουν να κρατήσουν την Εκκλησία στην εποχή του κομμουνισμού, δηλ. της απομόνωσης και της αυτοαναφορικότητας, των προγραφών και των διώξεων, στο όνομα της «αγιοπατερικής» - φευ! – παράδοσης.
Και μη ξεχνάμε – για τις περιπτώσεις των ως άνω κληρικών και άλλων - το άρθρο 22 του εγκριθέντος από την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας κειμένου «Σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας προς τον λοιπόν χριστιανικόν κόσμον» στο οποίο ρητά δηλώνεται ότι:
Στις 4 και 5 Ιουλίου, συμμετέχουμε με το «Πολύτροπον» στην παράσταση La Fiesta του Israel Galván, στο φεστιβάλ Grec 2017 της Βαρκελώνης στην Ισπανία.
Είναι για μας συγκλονιστική αυτή η συνεργασία με καλλιτέχνες διεθνούς φήμης, όπως ο διάσημος χορευτής και χορογράφος Israel Galván, ο καλλιτέχνης Pedro G. Romero, ο τραγουδιστής Niño de Elche, η Τυνήσια τραγουδίστρια Alia Sellami.
Ξεκίνησε με την documenta14 στην Αθήνα, τον περασμένο Απρίλιο, όπου παρουσιάσαμε την πρωτότυπη παραγωγή La farsa monea. Συνεχίσαμε στην έδρα της documenta, στο Kassel της Γερμανίας 9 και 10 Ιουνίου, και τώρα πηγαίνουμε στο περίφημο αυτό φεστιβάλ στη Βαρκελώνη, όπου παρουσιάζει δική του δουλειά και ο δικός μας Δημήτρης Παπαϊωάννου.
Η παράσταση La Fiesta είναι πολυφωνική, είναι πολυμορφική. Γι’ αυτό και οι ισπανοί καλλιτέχνες έκριναν ότι χωράει και η βυζαντινή μουσική, ως μουσική της μεσογείου, ως σημαντική πολιτιστική ψηφίδα, η οποία μπορεί να «διαλεχθεί» ακόμα και το σύγχρονο φλαμένκο του Israel Galván, που προϋποθέτει πολλή φαντασία, πολλή ελευθερία.
Στο Kassel ο Galván, μας έβαλε – εκτός των άλλων - μέσα στο κοινό και ψάλαμε από τις θέσεις μας σε συγκεκριμένες στιγμές, ενώ αυτός εκδίπλωνε την τέχνη του επί σκηνής.
Μια τέχνη γυμνή, χωρίς σκηνικά, χωρίς κοστούμια, χωρίς εφέ, στηριγμένη μόνο στην δύναμη του σώματος και της φωνής, στη δύναμη της αλήθειας της.
Να δούμε τι μας περιμένει στη Βαρκελώνη…
Israel Galván, Eloísa Cantón, Emilio Caracafé, El Junco, Ramón Martínez, Niño de Elche, Alejandro Rojas-Marcos, Alia Sellami, Uchi. Con la colaboración especial del coro Byzantine Ensemble Polytropon: Panagiotis Andriopoulos (director), Angelos Bentis, Charalampos Kalapanidas, Dimitrios Karadimas.
Παραθέτουμε εδώ κάποια βιντεάκια από τη συνεργασία μας με την ομάδα του Israel Galván, στην Αθήνα και το Kassel.
Μερικά από τα …in θέματα της επικαιρότητας και της εποχής μας.
Έμφυλες ταυτότητες, το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, η αμφισβήτηση του θεσμού του γάμου, ο gay αστυνομικός που παρελαύνει στο Athens Pride, το νομοσχέδιο που νομιμοποιεί την επιλογή φύλου, η νέα πρωθυπουργός της Σερβίας που δηλώνει ομοφυλόφιλη…
Σε όλα …απαντάει με τον δικό του, μοναδικό τρόπο, ο Μάνος Χατζιδάκις.
Σε μια απολαυστική συνέντευξη στην Όλγα Μπακομάρου στο περιοδικό «Γυναίκα», πριν σχεδόν τριάντα χρόνια (1988)! Παραθέτω ένα απόσπασμα:
- Είστε κατά του γάμου, κύριε Χατζιδάκι;
Ναι, ασυζητητί. Ο γάμος είναι πηγή ασθενειών.
- Τι ασθενειών;
Μεγάλων ασθενειών. Κατ' αρχήν, ευνοείται ο γάμος, διότι τροφοδοτεί τα κοινωνικά σύνολα με πληθυσμό.
- Δεν πρέπει να τροφοδοτούνται τα κοινωνικά σύνολα με πληθυσμό; Δεν είναι απαραίτητο;
Όχι. Δεν με ενδιαφέρει. Γιατί να συνεχίζουμε να υπάρχουμε; Να πάμε να χαθούμε! Εάν τυχόν η ανάπτυξη σας βασίζεται στο αντίστοιχο της Τουρκίας, όλη η φουκαροσύνη και δέκα παιδιά, ποτέ μην αναπτυχθούμε. Βλέπετε όλους αυτούς τους φουκαράδες, που σαν τις κρεατομηχανές κάνουν δώδεκα και δεκαπέντε παιδιά και νομίζουν οι άθλιοι, μέσα στην απαιδευσιά τους, ότι κάνουν πράξη εξόχως θεάρεστη κοινωνικά, και κανείς δεν βρέθηκε να τους πει Προς θεού, αυτό είναι αμαρτία, να βγάζουν τόσα παιδιά στον κόσμο χωρίς να έχουν τα κότσια να τα πάνε παραπέρα στη ζωή τους. Αντίθετα, έρχεται η Κοινωνία, η Πολιτεία και το επιβραβεύει επίσημα αυτό το πράγμα και σου λέει Πολύ καλά κάνεις, πάρε και επίδομα διότι χρειαζόμαστε στρατιώτες να τους στέλνουμε εις τας μάχας να σκοτώνονται υπέρ πατρίδος. Αυτή την αηδία, αυτές τις τρισάθλιες συμβατικότητες εγώ δεν τις δέχομαι.
- Δεν έχει βρεθεί όμως, λένε, σχέση που να μπορεί να υποκαταστήσει τον γάμο.
Πολύ καλή είναι μια σχέση όσο θέλεις τον άνθρωπο σου. Από την ώρα που δεν τον θέλεις και δεν σε θέλει, σταματάτε. Οι ώριμοι άνθρωποι έτσι κάνουν. Δεν είσαι ιδιοκτησία κανενός. Ούτε μπορείς να γίνεις ιδιοκτησία κανενός. Επειδή σε ευλογάει ο παπάς, είσαι υποχρεωμένος να ζήσεις σ' όλη σου τη ζωή έτσι;
- Πώς ακούτε την άποψη ότι ένας γάμος δεν πρέπει να διαλύεται όταν υπάρχουν παιδιά;
Από την ώρα που θα κάνετε παιδιά, είναι τραγωδία! Από 'κει και πέρα, είτε διαλυθεί, είτε δεν διαλυθεί ο γάμος...
- Η πολιτική; Είπατε ότι η σημερινή κοινωνία εδώ, η πολιτική εξουσία είναι φαλλοκρατική. Είναι κακό αυτό;
Ε, βέβαια.
- Τι θα έπρεπε να είναι δηλαδή;
Ερμαφρόδιτη. Σκέπτεσθε, ένας πολιτικός ερμαφρόδιτος τί ενδιαφέρον θα είχε;
- Πολιτικός, εννοείτε ο κυβερνήτης, ο υπουργός, ο αξιωματούχος τέλος πάντων;
Ναι.
- Μπορεί να υπάρχουν ερμαφρόδιτοι.
Δεν υπάρχουν. Θα υπάρχουν συμπλεγματικά, κρυφά. Εγώ τα θέλω όλα αυτά να είναι επίσημα.
- Είπατε ότι από ένα φαλλοκράτη προτιμάτε μια αδερφή. Μήπως και από μια ομάδα φαλλοκράτες θα προτιμούσατε να μας κυβερνούν μια ομάδα αδερφές;
Θα είχε τουλάχιστον ενδιαφέρον μια κυβέρνηση με αδερφές.
- Τι ενδιαφέρον θα είχε;
Θα είχε γραφικότητα. Προσωπικά, θα διάβαζα τις εφημερίδες κάθε μέρα με μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Από το τί αποφάσισε, λόγου χάρη, ο κ. Δροσογιάννης, θα προτιμούσα να γνώριζα απ' τις εφημερίδες τί αποφάσισε μια αδερφή εις το Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως.
- Υπάρχει καμιά τέτοια κοινωνία;
Η δικιά μου, όπως τη σκέφτομαι εγώ. Να φτιάξετε ανθρώπους που να σκέφτονται σωστά. Και όχι να γεμίζετε τα παιδιά με όλες αυτές τις ανταγωνιστικές αηδίες μεταξύ ανδρός και γυναικός.
- Μα υπάρχουν τα φύλα, τα δύο φύλα.
Η εξέλιξη του ανθρώπου θα είναι στο να γίνει ο άνδρας και άνδρας και γυναίκα.
- Και η γυναίκα και γυναίκα και άνδρας;
Ναι. Δεν θα υπάρχουν φύλα. - Ούτε οπτικά; Όχι, τίποτα.
- Τίποτα; Δηλαδή πώς θα είναι οι άνθρωποι;
Θα είναι άνθρωποι.
- Δηλαδή, ένα μοντέλο θα κυκλοφορεί;
Ένα.
- Αυτό πια ξεπερνά και τον Όργουελ!
Δεν νομίζω πως ανήκει στα οράματά του.
- Και το βλέπετε να γίνεται σύντομα;
Σύντομα, σύντομα. Σε καμιά δεκαριά χρόνια.
- Ανεξάρτητα απ' αυτό, εσείς και ο κ. Θεοδωράκης...
Γιατί μου λέτε συνεχώς εσείς και ο κ. Θεοδωράκης, μη με μπλέκετε πάλι.
- Δεν έχετε σχέση;
Τι σχέση έχω εγώ με τον κ. Θεοδωράκη; Ο κ. Θεοδωράκης είναι αγωνιστής της Αριστεράς, πολέμησε, φυλακίστηκε, είχε μια δραστηριότητα αντιστασιακή, εγώ δεν έχω. Το αντίθετο μάλιστα. Λοιπόν, ποια είναι η σχέση μου με τον κ. Θεοδωράκη;
- Ότι είστε δύο προσωπικότητες μουσικές...
Εκ διαμέτρου αντίθετες!
- Και πνευματικές...
Καθόλου πνευματικές!
- Δεν δέχεστε τον χαρακτηρισμό πνευματική προσωπικότητα για τον εαυτό σας;
Όχι, με την έννοια που θέλετε να μου τον αποδώσετε.
- Με ποια έννοια θέλω να σας τον αποδώσω; Ότι επηρεάσατε, ότι μεταδώσατε την ποιότητα σας... Ποια ποιότητα μου; Εγώ το κέφι μου έκανα πάντα.
Ο Σάκης Ρουβάς ήταν ο πρώτος έλληνας καλλιτέχνης ο οποίος πήγε το 2004 στο Φανάρι για να ζητήσει την ευχή του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, με αφορμή την συμμετοχή του στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision.
Έκτοτε καθιερώθηκε αυτή η συνήθεια και η αποστολή της ΕΡΤ για την Eurovision, πηγαίνει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο πριν τον διαγωνισμό για να πάρει την ευχή του Πατριάρχη.
Ο Σάκης Ρουβάς πήγε – φυσικά – και το 2009, όταν εκπροσωπούσε για δεύτερη φορά την Ελλάδα στον διαγωνισμό.
Τότε είχε σχολιαστεί το γεγονός και αρκετοί εκκλησιαστικοί και κοσμικοί κύκλοι, είχαν επικρίνει ή ειρωνευτεί τον Πατριάρχη για την ακούσια, βέβαια, «εμπλοκή» του στο θέμα.
Όμως, η λογική του Φαναρίου είναι η ανοιχτότητα. Δεν υπάρχουν αποκλεισμοί.Αν κάποιος επιθυμεί να προσέλθει «εις τας αυλάς της Μητρός Εκκλησίας», γίνεται δεκτός ασμένως και με εγκαρδιότητα. Για το Φανάρι ισχύει απολύτως το Κυριακόν: «…τον ερχόμενον προς με ου μη εκβάλω έξω» (Ιω. 6:37).
Προ καιρού ο Οικουμενικός Πατριάρχης δέχθηκε τα «πυρά» του μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβροσίου, επειδή ο Πατριάρχης κοινώνησε σε Θεία Λειτουργία στην Σμύρνη τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη. Αλλά ο Πατριάρχης έχει αποδείξει πως δεν κάνει face control.
Φαίνεται πως στην «γραμμή» αυτή του Πατριάρχη στοιχείται και ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος.
Ο Αρχιεπίσκοπος δέχθηκε την Τρίτη 13 Ιουνίου 2017 στο Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο τον Σάκη Ρουβά και την Κάτια Ζυγούλη, οι οποίοι ζήτησαν την ευλογία του για τον επικείμενο γάμο τους. Το μυστήριο θα τελεσθεί στην οικία Βαρδινογιάννη στην Ερμιόνη, από τον ίδιο τον Αρχιεπίσκοπο, όπως γράφτηκε.
Το ζεύγος έχει ήδη τέσσερα παιδιά. Δεν ετέθη κανένα θέμα από την Εκκλησία για τον …ετεροχρονισμένο γάμο τους. Άλλωστε, η Εκκλησία έχει «κλείσει τα μάτια» της στο «αμάρτημα των προγαμιαίων σχέσεων», αφού τα τελευταία χρόνια έχει υιοθετήσει την πρακτική της «γαμο-βάφτισης»! Πρώτα τελείται το μυστήριο του γάμου και ακολουθεί το μυστήριο τα βαπτίσματος για τα παιδιά του ζεύγους, τα οποία συχνά είναι και παράνυμφοι των γονιών τους. Μια πρακτική που είναι διαδεδομένη ιδιαιτέρως στους Celebrities. Προσωπικά θεωρώ ότι η «γαμο-βάφτιση» έχει θεολογικά προβλήματα και αρκετά ζητήματα αισθητικής, καθώς ρέπει προς το κιτς. Φαίνεται όμως ότι για όλους είναι λύση συμφέρουσα οικονομικά!
Επίσης, πολλοί διάσημοι του καλλιτεχνικού χώρου – ας τον πούμε έτσι -, από τον Γιώργο Μαζωνάκη και τον Λάκη Λαζόπουλο μέχρι τον Γιώργο Τσαλίκη και τον Νίκο Αναδιώτη, πηγαίνουν στο Άγιον Όρος και έχουν κάτι να πουν για το "Περιβόλι της Παναγιάς". Ευτυχώς και το Άγιον Όρος δεν έχει υποκύψει στην λογική των αποκλεισμών, παρ’ ότι έχει δεχθεί δημόσιες πιέσεις. Για παράδειγμα, ο μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ σε επιστολή του προς την Ιερά Κοινότητα, εγκαλεί τους Αγιορείτες γιατί ανέχονται τον δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη, ο οποίος «προωθεί», κατά τον Πειραιώς, την ομοφυλοφιλία.
Αλλά ακόμα και ο Πειραιώς, δεν διστάζει να έχει σε πολλές εκδηλώσεις της Μητρόπολής του στο πλάι του τον δημοσιογράφο Δήμο Βερύκιο, ο οποίος σε πρόσφατη εκπομπή στον Alpha υπεραμύνθηκε του δικαιώματος μαθητού Λυκείου να αποκαλύψει την gay ταυτότητά του στην σχολική κοινότητα.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η Εκκλησία έχει αποσαφηνίσει σε ένα βαθμό τη στάση της προς τους κάθε λογής Celebrities. Τους δέχεται, ακόμα κι αν διαφωνεί με επιλογές τους, από τη στιγμή που εκείνοι καταφεύγουν σ’ αυτήν.
Ο μητροπολίτης Αργολίδος Νεκτάριος αντέδρασε με επιστολή του προς τον μητροπολίτη Πειραιώς Σεραφείμ, για την όλη δημόσια δράση και γραφή του τελευταίου, αυτήν που αφορά στην «κατακεραύνωση» των πάντων.
Ο μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ, που προφανώς δεν περίμενε μια τέτοια αντίδραση, απάντησε με …αιχμηρό σεντόνι στον Αργολίδος.
Ο μητροπολίτης Γόρτυνος Ιερεμίας απάντησε στον Αργολίδος Νεκτάριο, συντασσόμενος με τον Πειραιώς, τον οποίο «θαυμάζει»! Κορυφαία ατάκα του Γόρτυνος: «Θεωρῶ δέ ὡς βέβαιο ὅτι ὁ γλυκός μας ἅγιος Ἐπίσκοπος τῆς Κριμαίας δέν θά ἔγραφε ποτέ, μά ποτέ δέν θά ἔγραφε πρός συνεπίσκοπό Του τοιαύτη ἐπιστολή.»
Ο μητροπολίτης Πειραιώς, δια του Γραφείου επί των Αιρέσεων της Μητροπόλεώς του, εξαπολύει πανταχούσα προς το Άγιον Όρος, με τον τίτλο: «Έκτακτη Διπλή Σύναξη Αγίου Όρους ρουτίνας ή σκοπιμότητας;», επιτιθέμενος γιατί η Αθωνική Πολιτεία δεν αντέδρασε όπως έπρεπε στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας.
«Λοιπόν, σήμερα δεν ξέρω αν το προσέξατε… είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα», όπως θα ‘λεγε κι ο μακαρίτης Ντίνος Ηλιόπουλος (αιωνία του η μνήμη).
Πάνω στην ώρα, βγήκε και το θέμα με την …ακατάλληλη γραβάτα (με φαλλούς) του Υπουργού Εθνικής Αμύνης Π. Καμμένου, που ανέβασε στο twitter. Με δεδομένη την δήλωση του Πειραιώς Σεραφείμ ότι ψήφισε τον Καμμένο, ο οποίος είναι φίλος του και τον αγαπάει πολύ, ίσως θα πρέπει ο Σεβασμιώτατος να θυμίσει στον Υπουργό το περίφημο κείμενό του για το στοματικό σεξ, για να προστατεύσει και το παιδί του από πιθανές εκτροπές, αφού ο Υπουργός διατείνεται ότι ο γιός του ανέβασε την επίμαχη γραβάτα στο twitter.
H Ελληνική Κοινότητα Παρισιού και Περιχώρων (Communauté Hellénique de Paris et des environs), διοργάνωσε την Πέμπτη 8 Ιουνίου 2017 μία διάλεξη της ποιήτριας Ιουλίτας Ηλιοπούλου, η οποία αναφέρθηκε στον Οδυσσέα Ελύτη και το έργο του και παρουσίασε τη νέα πεντάγλωσση ανθολογία που η ίδια επιμελήθηκε, με τίτλο:
"Ο ΚΟΣΜΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ, Ο ΜΕΓΑΣ" ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ,
ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΥΡΟΥΠΟΥ. Η έκδοση περιλαμβάνει και την γαλλική γλώσσα.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Ελληνικό Σπίτι και την παρακολούθησαν με ζωηρό ενδιαφέρον πολλοί Έλληνες που ζουν και εργάζονται στο Παρίσι.
Να σημειώσουμε ότι ο Οδυσσέας Ελύτης εγκαταστάθηκε δύο φορές στο Παρίσι, (1948- 1951 και 1969-1971) οπού παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας στη Σορβόννη και ήρθε σε επαφή με τους κυριότερους ποιητές και ζωγράφους του εικοστού αιώνα.
Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου τις επόμενες ημέρες επισκέφθηκε σχολεία της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης όπου παρουσίασε στους μαθητές το έργο της στην παιδική λογοτεχνία και μίλησε μαζί τους για την ποίηση.
Στο παρασκήνια του "Παλλάς" μετά από μία συναυλία της
Ορχήστρας των Χρωμάτων (1990).
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
«Πρέπει να πω ότι δεν μ’ αρέσει η αναμνησιολογία, την απεχθάνομαι. Τους ανθρώπους που έχουν φύγει, αλλά παραμένουν ζωντανοί, τους έχουμε καθημερινά τοποθετημένους μέσα μας και τους κουβαλάμε σ’ ολόκληρη την ζωή μας».
(Μάνος Χατζιδάκις)
Έτσι εκτίθεμαι γράφοντας για εκείνον, μόνο και μόνο επειδή τον κουβαλάω μέσα μου πάντοτε, 23 χρόνια μετά...
Ο Μάνος Χατζιδάκις έφυγε σαν σήμερα - 15 Ιουνίου - γιατί η «Οδός Ονείρων» δεν υπάρχει πια. Ο ίδιος, βαθιά ρεαλιστής, το είχε καταλάβει πολύ νωρίς και είχε απαντήσει στον εαυτό του και σε μας:
«Παίδες, πριν δεκαπέντε χρόνια σας είχα πει πως θα ξαγρυπνώ έξω απ’ τα σπίτια σας για να μαζέψω τα όνειρά σας. Τώρα κουράστηκα. Εσείς, είτε ονειρεύεστε είτε όχι, μπορείτε και ζείτε χωρίς εμένα. Δεν ανήκω στην ζωή σας ούτε στα όνειρά σας. Ακόμη κουράστηκα να πλέκω μουσικές απ’ το υλικό των ματιών σας κι απ’ την επιθυμία των σωμάτων σας. Προτιμώ να φύγω μακριά σας για πάντα. Ίσως συναντηθώ με μερικούς σοφούς που δεν τους ένιωσα όταν κι εγώ ήμουν νέος. Γεια σας παίδες, γεια σας».
Είναι σα να μας λέει ο Μάνος, άλλαις λέξεσι, το του φίλου του Ελύτη:
- Όλα χάνονται. Του καθενός έρχεται η ώρα.
- Όλα μένουν. Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα.
Ο ίδιος ο Χατζιδάκις είχε πει, επίσης, ρεαλιστικά, ήτοι προφητικά: «Ο θάνατος μιας αληθινής και δυνατής για τον τόπο φυσιογνωμίας είναι, όπως και να το κάνουμε, ανακουφιστικός. Γι’ αυτό και το γιορτάζουν τόσο η Πολιτεία κι ο λαός, τιμώντας τον, αυτόν τον τόσο επιφανή θανόντα. Όλοι σκέπτονται: επιτέλους, δεν θα προχωρήσει άλλο, κι ακόμη, θα μπορέσουμε να αποσιωπήσουμε ό,τι μας ενοχλεί, θα παρερμηνεύσουμε ό,τι μας ξέφυγε, θα εκμεταλλευθούμε τις ασάφειες και την πνευματική ανεπάρκεια των πολιτών. Θα του κατασκευάσουμε μνημείο στα μέτρα μας: ακίνδυνο».
Κι έφυγε ο Μάνος Χατζιδάκις γιατί αισθάνθηκε ότι δεν ανήκει σ’ αυτήν την χώρα. Η μουσική του κι η σκέψη του αισθάνθηκε ότι δεν ενδιέφεραν πια κανέναν. Οι φίλοι του όλοι είχαν αποχωρήσει από τούτον τον κόσμο, ο ένας μετά τον άλλο. Και μια Ελλάδα ανανοηματοδοτημένης και ουσιαστικής ελληνικότητας χάθηκε οριστικά.
Η γενιά του Χατζιδάκι θεωρούσε ελληνικό ό,τι είναι αληθές. Έτσι κάθε «περιθωριακή» δημιουργία τελικά επιβαλλόταν από την δύναμη τής αλήθειας της κι αποκτούσε την διαχρονική αξία της. Για τους σκεπτόμενους και μη εξανδραποδισμένους Έλληνες βέβαια. Οι υπόλοιποι δεν ενδιαφέρουν τους δημιουργούς. Οι αληθινά μεγάλοι πορεύονται ερήμην και εις πείσμα των ερπετών και των εθνικοσοσιαλιστικοφρόνων.
Ο Χατζιδάκις μου έμαθε – όπως και σε πολλούς άλλους – την ακριβή σκέψη, την αξία τού ποιητικού ρεαλισμού, την άτεγκτη στάση έναντι των ξιπασμένων και των μετρίων, την ελευθερία στην έκφραση αλλά και την απόλυτη πειθαρχία στην εργασία. Μου έμαθε ακόμη την απέχθεια προς την επιπολαιότητα και τα μεγάλα λόγια, την καχυποψία προς κάθε μορφής εξουσία. Μου έμαθε να μη δειλιάζω και να μη συμβιβάζομαι άνευ αποσαφηνίσεως των εκάστοτε συνθηκών. Να με ενδιαφέρει μόνο η γνώμη των ανθρώπων που με ενδιαφέρουν κι όχι των ασχέτων. Μου δίδαξε τον αυτοσαρκασμό και την αίσθηση τής μηδαμινότητας τού εαυτού, που αντικειμενικά είναι μια κουκίδα στο σύμπαν. Μου αποκάλυψε την φρίκη τού παθητικού φασισμού, μες στον οποίο κυριαρχεί ο φόβος για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Γιατί έτσι εδραιώνεται η πρόκληση. Με την ανοχή των πολλών. Καλλιέργησε την μουσική μου ευαισθησία δείχνοντάς μου τον δρόμο για ν’ αποφεύγω τις κακοτοπιές τού μουσικού λογιοτατισμού. Και τέλος αποκατέστησε πολύ καθαρά μέσα μου την έννοια τού «λαϊκού» και πως η αμαρτία είναι βυζαντινή κι ο έρωτας αρχαίος.
Πριν από μερικά χρόνια ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς έγραψε ένα άρθρο για τον «επικίνδυνο Ελύτη». Και διατύπωνε το ερώτημα: «Τι νόημα έχει να συναχθεί το φιλόλογο κοινό να τιμήσει την μνήμη τού Ελύτη ακούγοντας απαγγελίες στίχων του; Η σύναξη στην μνήμη αυτού τού μεγάλου Έλληνα μας θέλει πολίτες, όχι ποσοτικό άθροισμα από ιδιώτες καταναλωτές συγκινήσεων. Η «προοδευτική» μας διανόηση θαυμάζει ή αυθυποβάλλεται ότι θαυμάζει τον Ελύτη και δεν συμφωνεί σε τίποτα μαζί του».
Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για την περίπτωση τού Μάνου Χατζιδάκι. Όταν ο Χατζιδάκις εξέφραζε με παρρησία δημόσια τις απόψεις του και δεν δίσταζε να καταλογίσει ευθύνες ή να στιγματίσει την ανηθικότητα συγκεκριμένων ανθρώπων τού δημόσιου βίου, τον χαρακτήριζαν «εθνικό υβριστή». Όταν περιφρουρώντας την εργασία του και την ξεχωριστή μουσική του αντίληψη, διέκοπτε μια συναυλία ή αποχωρούσε διαμαρτυρόμενος για την συμπεριφορά ενός κοινού που πήγαινε για να καταναλώσει μουσική και να διασκεδάσει κατά πώς ήθελε, χαρακτηριζόταν ιδιότροπος, σνομπ, ελίτ.
Όταν έγραφε αληθινή μουσική που εξέφραζε μια πολύ υψηλή έννοια τού τραγουδιού, τον χαρακτήριζαν λυρικό, ερωτικό, αισθησιακό, θέλοντας ο καθένας να δικαιολογήσει και να προβάλλει τα δικά του φτηνά συγκινησιακά αισθήματα στην μουσική τού Χατζιδάκι. Ο ίδιος έλεγε: "Πιστεύω στο τραγούδι που μας αποκαλύπτει και μας εκφράζει εκ βαθέων, κι όχι σ' αυτό που κολακεύει τις επιπόλαιες και βιαίως αποκτηθείσες συνήθειές μας".
Όμως ο αληθινός Χατζιδάκις είναι αλλού. Βρίσκεται στα επικίνδυνα έργα του, που συμπυκνώνουν μια φιλοσοφία ζωής. Ενός βίου δημόσιου και ταυτόχρονα ιδιωτικού. Ο πραγματικός Χατζιδάκις μας αποκαλύπτεται στον «Μεγάλο Ερωτικό», στους «Παίδες επί Κολωνώ», στην «Εποχή τής Μελισσάνθης», στις «Μπαλλάντες τής οδού Αθηνάς», στον «Κύκλο του CNS», στην «Σκοτεινή Μητέρα», στους «Μύθους μιας γυναίκας», στα «Τραγούδια της αμαρτίας» και σε άλλα, άγνωστα στο ευρύ κοινό, έργα του. Θυμηθείτε την περίφημη φράση του: "Τα τραγούδια μου διδάσκουν την ανυπακοή και την ερωτική ανεξιθρησκία και παντοδυναμία στις πράξεις των νέων".
Στα έργα που αναφέραμε συναντούμε τον επικίνδυνο Χατζιδάκι, τον αναρχικό - γιατί όχι; - Χατζιδάκι, τού οποίου οι ουσιαστικές υποθήκες παραμένουν μεθοδικά αποσιωπημένες. Αλλά στην δική του «επικινδυνότητα», ψηλαφούμε την αλήθεια, για την μουσική και την ζωή. «Μ’ έναν φανατισμό που δεν είναι παρά σωφροσύνη στον κύβο». Για παράδειγμα, δείτε τι έλεγε για όλα αυτά που έχουμε επιτρέψει να μας εκπροσωπούν: «Μας εκπροσωπεί η καλοζωία ευτελούς αισθητικής και χωρίς περιεχόμενο. Μια καλοζωία που βασίζεται περισσότερο στη νευρωτική εκτόνωση παρά στην απόλαυση, στην ηδονή θα έλεγα "για καλώς προπαρασκευασμένες επιθυμίες". Καλοζωία που ικανοποιεί συμπλέγματα και προκαταλήψεις. Ακόμη: Ένας χείμαρρος αυτοσχεδιαστικών αντιδράσεων, σ' όλες τις περιοχές του δημόσιου βίου μας. Μια επιπόλαιη χάραξη προοπτικών και πολιτικής. Έλλειψη κοινού νου, και μια καταπιεστική παρουσία του εγώ μας, που τις περισσότερες φορές μας εμποδίζει να συνεννοηθούμε και να συνεργαστούμε πάνω στα τοπικά , αλλά και στα ευρωπαϊκά που άρχισαν ήδη να μας θίγουν και να μας απασχολούν. Τέλος: ένας ηθικοπλαστικός εθνικισμός που έχει τις ρίζες στην ανελεύθερη καταγωγή μας...».
Ο Χατζιδάκις εξακολουθεί να είναι επικίνδυνος μέσα από τα γραφτά του και τις μουσικές του. Όποιος κοινωνεί της τέχνης του, γίνεται σκληρός κι ευαίσθητος μαζί, μαχητικός κι άνθρωπος της παραίτησης ταυτόχρονα, παρεμβατικός και …φευγάτος την ίδια στιγμή. Ένα «συναμφότερον» που διέπει συνεχώς τον βίο. Που προϋποθέτει εσωτερική εγρήγορση και υψηλή συνειδητότητα. Ο Χατζιδάκις μας καλεί σε «μια αντιεξουσιαστική εκστρατεία: Έναν σιωπηλό πόλεμο που, αν συντελεστεί μ’ επιμονή, κάτι αληθινά καλό μπορεί να επιφέρει».
Ένα νέο βιβλίο που έρχεται να ρίξει φώς στις σχέσεις της διοικούσας Εκκλησίας και της Πολιτείας της περιόδου 1967 - 1974, όπως αυτές διαμορφώθηκαν υπό το κράτος της εγκαθιδρυθείσας την 21η Απριλίου 1967 επτάχρονης δικτατορίας, παρουσιάζουμε σήμερα στην Ιδιωτική Οδό.
Πρόκειται για το βιβλίο «Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967 – 1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση», το οποίο κυκλοφόρησε (Μαϊος 2017) από τις εκδόσεις «Επίκεντρο» της Θεσσαλονίκης.
Συγγραφέας ο θεολόγος καθηγητής Β/θμιας Εκπαίδευσης, Δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ κ. Χαράλαμπος (Χάρης) Ανδρεόπουλος, γνωστός στους αναγνώστες του ιστολογίου μας, αφού επανειλημμένως έχουμε φιλοξενήσει κείμενά του.
Ο συγγραφέας στις ηλεκτρονικές πηγές της έρευνάς του - αυτές που αφορούν στο διαδίκτυο - παραθέτει και αρκετές αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού, αλλά και του ιστολογίου Φως Φαναρίου, γεγονός το οποίο μας περιποιεί ιδιαίτερη τιμή.
Στη συνέχεια μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά για το περιεχόμενο του βιβλίου, το οποίο αποτελεί πλέον συμβολή στην μελέτη αυτής της περιόδου. Δείτε ένα σχετικό άρθρο του συγγραφέα εδώ.
Ευχόμαστε καλοτάξιδο το βιβλίο - πόνημα και είμαστε σίγουροι πως η γραφίδα του Χάρη Ανδρεόπουλου θα μας δίνει πάντοτε μιαν άλλη οπτική θέασης των πραγμάτων της σύγχρονης εκκλησιαστικής μας ιστορίας.
