Δημήτρης Μπαλτᾶς
V. Suvorov, Τό Μεγάλο Σχέδιο. Πῶς ὁ Στάλιν σχεδίασε τήν ἔναρξη τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μετ. Δημ. Β. Σταυρόπουλος, Eurobooks, Ἀθήνα 2016, σελ. 630
Στήν σημερινή κατάθεση θά παρουσιάσω ἕνα βιβλίο πού ἀφορᾶ ὁρισμένες πτυχές τῆς ἱστορίας τοῦ πολυσήμαντου ρόλου τῆς Σοβιετικῆς Ρωσσίας στόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Γιά τήν ἀκρίβεια, θά σημειώσω ὅτι τό ὄνομα τοῦ συγγραφέα Βίκτορ Σουβόροφ εἶναι ψευδώνυμο τοῦ Βλαδίμηρου Μπογκντάνοβιτς Ρεζούν ὁ ὁποῖος σπούδασε στήν Στρατιωτική Σχολή «Σουβόροφ» στήν πόλη Καλίνιν καί στήν συνέχεια στήν Στρατιωτική Σχολή τοῦ Κιέβου, ἐνῶ ἀπό τό 1978 ζεῖ στήν Ἀγγλία.
Ἐπίσης, θά πρέπει νά σημειώσω ἐξ ἀρχῆς ὅτι ὁ συγγραφέας δέν εἶναι ἱστορικός, ἀλλά πρώην ἀξιωματικός πληροφοριῶν τοῦ σοβιετικοῦ στρατοῦ: «Δέν εἶμαι κάποιος ἀρχαιολόγος ὁ ὁποῖος ἀπό τά πήλινα κομμάτια συναρμολογεῖ ἕνα ἀρχαῖο Αἰγυπτιακό ἀγγεῖο ... Οὔτε ἀνθρωπολόγος εἶμαι ὁ ὁποῖος ἀπό μικροσκοπικά κομμάτια ὀστῶν συναρμολογεῖ τόν σκελετό ἑνός μαμούθ. Εἶμαι ἕνας κατάσκοπος. Εἶμαι ἕνας ἀναλυτής τῆς Κύριας Διεύθυνσης Πληροφοριῶν τοῦ Γενικοῦ Ἐπιτελείου τῶν Σοβιετικῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων» (σ. 21). Ἐπιπροσθέτως ὁ Σουβόροφ ἰσχυρίζεται ὅτι «ὑπάρχουν πολλές ὁμοιότητες ἀνάμεσα στήν Ἱστορία καί στίς ὑπηρεσίες πληροφοριῶν ... Οἱ Σοβιετικοί ἡγέτες ἔχουν διαπράξει ἀμέτρητες πράξεις ὠμοτήτων σέ βάρος τοῦ ἴδιου τους τοῦ λαοῦ καί σέ βάρος γειτονικῶν ἐθνῶν. Γι’ αὐτό ἡ ἱστορία τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης θά ἔπρεπε κατά τήν γνώμη μου νά μελετᾶται χρησιμοποιώντας μεθόδους ἐγκληματολογίας καί πληροφοριῶν παρά μέ τήν κλασική ἐπιστημονική ἔρευνα» (σ. 34).
Tό ἀντιθετικό ὕφος (Στάλιν-Χίτλερ) τό ὁποῖο χαρακτηρίζει πολλές σελίδες τοῦ βιβλίου τοῦ Σουβόροφ θυμίζει τό ἀντίστοιχο ὕφος πού χρησιμοποίησε παλαιότερα ἡ γνωστή φιλόσοφος Χάννα Ἄρεντ (1906-1975) στό περίφημο ἔργο της Τό ὁλοκληρωτικό σύστημα (μετ. Γ. Λάμψας, Ἐκδόσεις Εὐρύαλος, Ἀθήνα, passim), στό ὁποῖο πάντως ὁ Σουβόροφ γενικότερα δέν παραπέμπει.
Ὁ συγγραφέας ἀρχίζει τήν ἀφήγησή του ἀπό τήν Ρωσική Ἐπανάσταση τοῦ 1917 καί τήν ἐπικράτηση τῶν Μπολσεβίκων: «Τό φθινόπωρο τοῦ 1917, ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ Λέον Τρότσκυ καί τοῦ Βλαντιμίρ Λένιν, οἱ κομμουνιστές ἔκαναν πραξικόπημα καί ἅρπαξαν τόν ἔλεγχο τῆς πρωτεύουσας τῆς Ρωσικῆς αὐτοκρατορίας, τοῦ Πέτρογκραντ» (σ. 40). Ἀσφαλῶς εἶναι ἀκριβές ὅτι στό κόμμα τοῦ Λένιν «μεταβιβάστηκαν Γερμανικά χρήματα –τόσο πρίν ὅσο καί μετά ἀπό τό πραξικόπημα» (σ. 40). Ἐκ τῶν ὑστέρων, βεβαίως, ὁ Σουβόροφ θεωρεῖ ὅτι ὁ ρωσσικός λαός «φέρει εὐθύνη γιά ὅλους τούς λαούς τοῦ κόσμου, ἀλλά ταυτόχρονα εἶναι τελείως ἀνεύθυνος ἔναντι τοῦ ἑαυτοῦ του» (σ. 244).
Ἄν καί μέ τήν συνθήκη τοῦ Μπρέστ-Λιτόφσκ (1918) οἱ Σοβιετικοί «παρέδωσαν ἕνα ἑκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα τοῦ δικοῦ τους ἐδάφους στούς Γερμανούς» (σ. 42), ἐντούτοις στό πλαίσιο τοῦ ὁράματος τῆς παγκόσμιας ἐπανάστασης, δηλαδή τῆς ἐγκαθίδρυσης τοῦ κομμουνισμοῦ στήν Εὐρώπη καί στήν Ἀσία, οἱ Σοβιετικοί ἐργάζονταν πάντοτε γιά τήν κατάληψη τῆς Γερμανίας. Ἔτσι, σύμφωνα πάντοτε μέ τόν Σουβόροφ, οἱ Σοβιετικοί ἐπιχείρησαν «νά χρησιμοποιήσουν τόν Χίτλερ καί τό κόμμα του γιά νά ἀποσταθεροποιήσουν τήν πολιτική κατάσταση στήν Γερμανία πολύ καιρό πρίν ὁ Χίτλερ ἔρθει στήν ἐξουσία» (σ. 67). Ἄλλωστε τό ἴδιο τό κόμμα τοῦ Χίτλερ εἶχε θέσει κομμουνιστικούς στόχους: «τήν κατάργηση τῆς ἰδιωτικῆς ἰδιοκτησίας γῆς, τόν ἔλεγχο τῆς διεύθυνσης τῶν ἐργοστασίων ἀπό τούς ἐργάτες καί τήν ἐθνικοποίηση τῆς βιομηχανίας» (σ. 76).
Ἀκολούθως, καί σέ ὅλο τό ὑπόλοιπο ὀγκωδέστατο βιβλίο του, ὁ Σουβόροφ ἀναφέρεται στόν ρόλο τοῦ Στάλιν στήν ἔναρξη τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ἡ θέση τοῦ συγγραφέα εἶναι ὅτι ὁ ἡγέτης τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης «ἑτοίμαζε τήν Γερμανία γιά ἕναν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο» (βλ. κυρίως σσ. 73-205, 253-399, 412-545, ὅπου δίδονται συγκεκριμένες πληροφορίες γιά τόν στρατό, τήν στρατιωτική τεχνολογία τῶν Σοβιετικῶν, τούς διοικητές τοῦ στρατοῦ, τίς ἐπιχειρήσεις ἐναντίον τῶν Φιλανδῶν, τῶν Ἰαπώνων καί τῶν Γερμανῶν). Ἐξ ἄλλου, ὁ Σουβόροφ ὑποστηρίζει ξεκάθαρα ὅτι «ὁ πόλεμος θά μποροῦσε νά ἀνατραπεῖ, ἄν ὁ Στάλιν ἤθελε νά τόν ἀποτρέψει» (σ. 309), δηλαδή ἄν «ὁ Στάλιν δέν εἶχε ὑπογράψει σύμφωνο μέ τόν Χίτλερ» (σ. 259). Ἀπό τήν ἑρμηνευτική σκοπιά τοῦ Σουβόροφ, ὁ Χίτλερ «κατάφερε μία αὐτοκτονική ἀλλά θανάσιμη ἐπίθεση κατά τοῦ κομμουνισμοῦ» (σ. 568). Παραδόξως λοιπόν αὐτήν τήν αὐτοκτονική ἀπόφαση τοῦ Χίτλερ «δέν τήν κατάλβε ὁ Στάλιν» (σ. 539). Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ Στάλιν στηριζόταν στό «σύστημα ἐπιστράτευσης» πού «λειτούργησε ἄψογα ... καί ἔπειτα ἀπό μία ἑβδομάδα πολέμου ὁ Κόκκινος Στρατός ἀποτελεῖτο ἀπό περισσότερα ἀπό 10 ἑκατομμύρια ἄτομα» (σ. 521). Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἐπισημαίνει ὁ Σουβόροφ «τήν ἔλλειψη γνώσης [ἐκ μέρους τῶν Γερμανικῶν ὑπηρεσιῶν πληροφοριῶν] σχετικά μέ τήν γενικότερη κατάσταση καί τήν ἀληθινή κλίμακα τῆς συγκέντρωσης τῶν Σοβιετικῶν στραττευμάτων» (σ. 483). Αὐτά, ὅπως καί ἡ συστηματική παραγωγή ὁπλικῶν συστημάτων ἐκ μέρους τῶν Σοβιετικῶν πρίν ἀπό τόν πόλεμο καί βεβαίως ὄχι τό ψῦχος τοῦ ρωσσικοῦ χειμώνα, ὅπως συνήθως ὑποστηρίζεται, ὁδήγησαν στήν τελική ἧττα τῶν Γερμανῶν (πβ. σσ. 570-575). Ὡστόσο, γιά τήν ἱστορική ἀκρίβεια, ὁ Σουβόροφ σημειώνει ὅτι κατά τήν διάρκεια τοῦ πολέμου «ὁ Κόκκινος Στρατός ὑπέστη πολλές ἧττες: γύρω ἀπό τό Κίεβο ... κοντά στό Σμολένσκ ... κοντά στό Χάρκοβο ... νοτίως τοῦ Λένινγκραντ» (σ. 559).
Μεταξύ τῶν ἐνδιαφερόντων σημείων τοῦ βιβλίου πού παρουσιάζω, θά σημειώσω τήν ἀναφορά τοῦ Σουβόροφ στόν ἱσπανικό ἐμφύλιο (σσ. 237-252) καί στήν δολοφονία τοῦ Τρότσκυ (σσ. 400- 412).
Ἀπό ἕνα βιβλίο πού ἀναφέρεται στόν ρόλο τοῦ Στάλιν στόν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δέν θά μποροῦσε νά ἀπουσιάζει καί μία, ἔστω ἁδρομερής, σκιαγράφηση τῆς προσωπικότητας τοῦ σοβιετικοῦ ἡγέτη. Ὁ Στάλιν, γιά τόν Σουβόροφ, «ἦταν μία ἰδιοφυΐα, ἤξερε πῶς νά παραμένει σιωπηλός. Αὐτό ὄχι μόνο ἦταν τό δυνατότερο στοιχεῖο τοῦ χαρακτήρα του, ἀλλά καί τό ἰσχυρότερο ὅπλο του» (σ. 459). Ἕνα ἄλλο στοιχεῖο τοῦ χαρακτήρα τοῦ Στάλιν εἶναι ὅτι «ἀπέδιδε ἀνέκαθεν τίς δικές του προθέσεις στούς ἐχθρούς του» (σ. 592). Ἡ διατύπωση ὅτι «οὔτε ἕνας δικτάτορας δέν μπορεῖ νά φθάσει τόν Στάλιν στήν ἱκανότητά του νά καλύπτει τά ἴχνη τῆς προσωπικῆς ἀνάμειξής του σέ ἐγκλήματα» (σ. 284) δέν εἶναι ὑπερβολική, ἐάν λάβει κανείς ὑπ’ ὄψιν τίς ἐκτελέσεις συγγραφέων, καλλιτεχνῶν, δημοσιογράφων κ.ἄ. καί προφανῶς ὄχι μόνον κομματικῶν ὀργάνων πού διαπράχθηκαν κατ’ ἐντολήν του, ἰδιαιτέρως στά 1936-1938 (βλ. ἐνδεικτικῶς Δημ. Μπαλτᾶς, Μαρτυρoλόγιο. Συγγραφεῖς καί καλλιτέχνες στό στόχαστρο τῆς σοβιετικῆς ἐξουσίας, Ἐναλλακτικές Ἐκδόσεις, Ἀθήνα 2014, passim).
Τό βιβλίο τοῦ Σουβόροφ ἔχει καί ἑλληνικό ἐνδιαφέρον. Συγκεκριμένα, ὁ συγγραφέας ἀναφέρεται στήν αὐτοκτονία τοῦ πρωθυπουργοῦ Κορυζή (σ. 513), στήν μάχη τῆς Κρήτης (σ. 514), στούς λόγους κατάληψης τῆς Ἑλλάδας ἀπό τούς Γερμανούς (σ. 603) και στούς Σοβιετικούς πράκτορες στήν Ἑλλάδα (σ. 605).
Γιά τίς ἑρμηνευτικές προσεγγίσεις του ὁ Σουβόροφ ἔχει ὑπ’ ὄψιν του ἔγγραφα, δημοσιευμένα (λ.χ. σ. 262) ἤ ἀδημοσίευτα (λ.χ. σ. 231), τῆς σοβιετικῆς περιόδου. Γιά στοιχεῖα ὅπως τό γράμμα πού βρέθηκε στίς τσέπες τοῦ Γιακόβ Ἰωσήφοβιτς Ντζουγκασβίλι, γιοῦ τοῦ Στάλιν, ὅταν συνελήφθη ἀπό τούς Γερμανούς καί στό ὁποῖο γίνεται λόγος γιά «περίπατο [τῶν Σοβιετικῶν] πρός τό Βερολίνο» (σσ. 561-562), ἤ ὅπως ἡ ἀμφιλεγόμενη παρουσία τῆς ἠθοποιοῦ Ὄλγας Τσέχοβα στό Βερολίνο καί στήν Μόσχα (σ. 533), ἡ ἱστορική ἔρευνα ὁπωσδήποτε συνεχίζεται (βλ. προχείρως Α. Beevor, Τό μυστήριο τῆς Ὄλγας Τσέχοβα, μετ. Γ. Καστανάρας, Ἐκδόσεις Γκοβόστη, Ἀθήνα 2005). Ἐπίσης ὁ Σουβόροφ χρησιμοποιεῖ κατ’ ἐπιλογήν ρωσσόφωνη καί ἀγγλόφωνη βιβλιογραφία.
Εἶναι βέβαιο ὅτι σέ ὁρισμένες τουλάχιστον ἑρμηνευτικές προσεγγίσεις του ὁ Σουβόροφ θά συναντήσει τίς ἀντιρρήσεις τόσο τῆς μαρξιστικῆς ὅσο καί τῆς δυτικῆς ἱστοριογραφίας. Ἄν καί δέν εἶμαι σέ θέση νά ἐλέγξω πολλά ἀπό τά στοιχεῖα πού παρέχει τό βιβλίο, κυρίως τά ἀφορῶντα σέ συγκεκριμένα θέματα στρατιωτικῆς ἱστορίας, νομίζω ὅτι τό πλῆθος τῶν πληροφοριῶν, ἡ συναρπαστική σέ πολλά σημεῖα ἀφήγηση, τά ἄγνωστα ἀριθμητικά-στατιστικά στοιχεῖα καί πολλές ἀποτιμήσεις τοῦ Σουβόροφ, κυρίως πάνω σέ στρατιωτικά δεδομένα, θά προκαλέσουν τό ἐνδιαφέρον τόσο τῶν ἱστορικῶν ὅσο καί τοῦ εὐρύτερου ἀναγνωστικοῦ κοινοῦ.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου μας διηγείται ο αφηγητής μερικά βιογραφικά περιστατικά από τη ζωή του «συντρόφου» του, για να μας τοποθετήσει στο χωροχρόνο που συνέβαλε στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του, όπως αυτός θα αναπτυχθεί στο δεύτερο μέρος. Σ’ αυτό το μέρος, ο «σύντροφος» στέλνει στον αφηγητή μερικές επιστολές από τις οποίες μας δημοσιεύει αποσπάσματα για να μετάσχουμε κι εμείς στην κοινωνία της φιλίας, στην πρόσληψη των ιδεών του, και στη ζύμωση των ψυχών και καρδιών.
Το βιβλίο κλείνει με ένα σύντομο επίλογο ο οποίος είναι ταυτόχρονα επίλογος και οριστικό τέλος μιας φάσης της φιλίας του αφηγητή με τον «σύντροφο», η οποία τώρα ξεπερνάει την επικοινωνία με λέξεις και περνάει στο επίπεδο όπου οι αναμνήσεις αποτελούν πηγή νοερής συνομιλίας. 
