ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ "ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ" ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΟΝΙΔΑΡΗ

«ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ». ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ (Γ΄) ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ κ. ΙΩΑΝΝΗ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ 

ΕΝΑ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΒΟΗΘΗΜΑ, ΑΝΑΦΟΡΙΚΩΣ ΜΕ ΤΙΣ ΕΝΝΟΜΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ, ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΟ ΜΕ ΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 

Του Χάρη Ανδρεόπουλου * 

Ο καθηγητής κ. Ιωάννης Μ. Κονιδάρης δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις καθώς είναι πολύ γνωστός όχι μόνο στον πανεπιστημιακό χώρο και ιδιαίτερα αυτόν της νομικής επιστήμης, αλλά και στο ευρύ κοινό χάρις στις συχνές, δημόσιες αρθογραφικές του παρεμβάσεις, κυρίως από των στηλών της εφημερίδος «Το Βήμα», της οποίας τυγχάνει τακτικός συνεργάτης. Πρόκειται για τον ακαδημαϊκό δάσκαλο ο οποίος με το πλούσιο επιστημονικό του έργο στη Νομική Σχολή του Eθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και τη συμμετοχή του στο δημόσιο διάλογο επί θεμάτων τα οποία εν γένει άπτονται των σχέσεων της Πολιτείας με την Εκκλησία και επί το ειδικότερον ρυθμίζουν τις έννομες σχέσεις της Εκκλησίας στην ελληνική επικράτεια, έχει συμβάλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη του ιδιαιτέρου περί των εν λόγω θεμάτων κλάδου της νομικής επιστήμης και συγκεκριμένα αυτού του Εκκλησιαστικού Δικαίου στο αντικείμενο του οποίου υπάγεται η εξέταση του δικαίου που διέπει τις σχέσεις της Πολιτείας και των θρησκευτικών κοινοτήτων, γενικώς, ιδίως δε της Πολιτείας και της επικρατούσης Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο ίδιος είναι και ο συγγραφέας του «Εγχειριδίου Εκκλησιαστικού Δικαίου», βιβλίου που είναι καθιερωμένο στον επιστημονικό χώρο ως βοήθημα των φοιτητών της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και κατατοπιστικό βοήθημα, γενικώς, για τους νομικούς τόσο της θεωρίας, όσο και της πράξεως, αλλά και τους θεολόγους που εξειδικεύονται σε νομοκανονικά ζητήματα, όπου το Κανονικό Δίκαιο συναντά το Εκκλησιαστικό και συμπορεύονται άλλοτε αρμονικά και άλλοτε με δυσχέρειες. 

Το βιβλίο αυτό του Καθηγητού κ. Κονιδάρη, το από μακρού – από 16ετίας (Α΄ έκδοση 2000, Β΄ έκδοση 2011) - καθιερωμένο ως «Εγχειρίδιο» στον επιστημονικό χώρο του Εκκλησιαστικού Δικαίου, προσφάτως εκυκλοφόρησε στην νέα του έκδοση. Η νέα αυτή (Γ΄) έκδοση – και πάλι από τις «Εκδόσεις Σάκκουλα» (http://www.sakkoulas.gr) - κατέστη επιβεβλημένη λόγω των πολλών νομοθετικών τροποποιήσεων που επήλθαν στη ύλη του κλάδου, μετά την έκδοση μάλιστα και του Ν. 4301/2014 με αντικείμενο την οργάνωση της νομικής μορφής των θρησκευτικών κοινοτήτων και των ενώσεών τους στην Ελλάδα, αλλά και εκ της θεσμοθετήσεως πληθώρας νέων Κανονισμών από την Εκκλησία της Ελλάδος, που τροποποιούν καίρια τμήματα του δικαίου της. Συνέπεια όλων αυτών ήταν να καταστεί αναγκαία η νέα (Γ΄) έκδοση του «Εγχειριδίου», με την ευκαιρία δε αυτή η ενημέρωσή του με τη νεώτερη νομολογία και ο εμπλουτισμός του με τη νεώτερη βιβλιογραφία. Προϋπόθεση της νέας συνολικής επεξεργασίας του «Εγχειριδίου» ήταν η ενημέρωση δύο ετέρων βασικών βοηθημάτων – έργων, επίσης, του καθηγητού κ. Κονιδάρη - στα οποία έχει συγκεντρωθεί κωδικοποιημένο το σύνολο των βασικών πηγών που αφορούν στο εκκλησιαστικό δίκαιο στην ελληνική επικράτεια. Προηγήθηκε, λοιπόν, η επανέκδοση τόσο των «Κανονισμών της Εκκλησίας της Ελλάδος» (Β΄ έκδ., 2015) όσο και των «Θεμελιωδών διατάξεων σχέσεων Κράτους και Θρησκευμάτων» (Γ΄ εκδ., 2016) που προλείαναν το έδαφος για την νέα (τρίτη) έκδοση του «Εγχειριδίου», η οποία πραγματοποιήθηκε με την συνεργασία του παλαιού μαθητού του συγγραφέα, ήδη δικηγόρου και διδάκτορος (PhD) Νομικής κ. Βασιλείου Μάρκου. 

Στο «Εγχειρίδιο» αναλύονται με πληρότητα, σαφήνεια και ακρίβεια όλες οι πτυχές του Εκκλησιαστικού Δικαίου, με ένθετες παραπομπές στη νεώτερη νομολογία. Συγκεκριμένα, στην Εισαγωγή εξετάζονται με κάθε δυνατή συντομία, η έννοια, το αντικείμενο και η φύση του Εκκλησιαστικού Δικαίου, οι πηγές και η ερμηνεία του. Στο Μέρος Α΄ του έργου αναλύεται η θρησκευτική ελευθερία, το περιεχόμενό της και οι φραγμοί στην άσκηση της λατρείας. Στο αυτό Μέρος αναλύεται, επίσης, και ο νεαρός Ν. 4301/2014 που αφορά στη ρύθμιση σειράς θεμάτων που αφορούν στη νομική οργάνωση των εν Ελλάδι θρησκευτικών κοινοτήτων πέραν εκείνων που έχουν οργανωθεί με ειδικές νομοθετικές διατάξεις ως ΝΠΔΔ. Το Μέρος Β΄ αφιερώνεται στην εξέταση των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας. Μετά από μια σύντομη έρευνα των επί μέρους συστημάτων σχέσεων, εξετάζονται διεξοδικώς οι σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας στη νεώτερη Ελλάδα τόσο ιστορικώς όσο και δογματικώς υπό το ισχύον Σύνταγμα. Στη συνέχεια η ύλη του Δικαίου της Εκκλησίας της Ελλάδος διαρθρώνεται σε τέσσερα μέρη, τα οποία αναφέρονται αντιστοίχως: το Μέρος Γ΄ στην οργάνωση της Εκκλησίας, με ενημέρωση επί προσφάτων νομοθετημάτων (Ν. 4301/2014, αρθ. 44 και Ν. 4386/2016, αρθ. 55) που αφορούν σε θέματα ιδιαίτερης νομοκανονικής σημασίας, όπως π.χ. η κατάργηση των τεσσάρων μη πληρωθεισών Μητροπόλεων (Νέων Λιοσίων, Φαρσάλων και Δομοκού, Αμαλιάδος, Μεγαλοπόλεως) και της μίας (Αγιάς και Συκουρίου) της οποίας ο Μητροπολίτης απεβίωσε, εκ των επτά, συνολικώς, αμφισβητουμένης κανονικότητος «προσωρινών και προσωποπαγών» Μητροπόλεων που είχαν ιδρυθεί βάσει του Ν. 1951/1991 (αρθ. 12) στο πλαίσιο της προσπάθειας επιλύσεως του προβλήματος των λεγομένων «ιερωνυμικών» Αρχιερέων που είχαν δικαιωθεί στο Σ.τ.Ε. και η παράλληλη διατήρηση, ως μονίμων, των δύο λοιπών «προσωρινών και προσωποπαγών» Μητροπόλεων (Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου και Σταγών και Μετεώρων) τις οποίες ποιμαίνουν μέχρι σήμερα αρχιερείς της ειδικής αυτής ρυθμίσεως του Ν. 1951/91. Το Μέρος Δ΄ του βιβλίου αναφέρεται στη διοίκηση της Εκκλησίας, την ιδιαίτερη νομική μεταχείριση κληρικών και μοναχών. Περιλαμβάνει, επίσης, εκτεταμένες αναφορές και νομικές αναλύσεις στα θέματα ταφής, καύσεως και αποτεφρώσεως νεκρών που εισάγουν οι νέοι Ν. 4277/2014 (αρθ. 48) και Ν. 4368/2016 (αρθ. 19 και 92). Το Μέρος Ε΄ ασχολείται με το εκκλησιαστικό ποινικό δίκαιο (εκκλησιαστικά αδικήματα, επιβαλλόμενες ποινές, κ.λ.π.) και το Μέρος ΣΤ΄ με τα εκκλησιαστικά δικαστήρια και τη δικονομία. Τέλος, σε Παράρτημα εξετάζονται συνοπτικώς τα ιδιαίτερα εκκλησιαστικά καθεστώτα στην ελληνική επικράτεια, δηλαδή η Εκκλησία της Κρήτης (με παράθεση των ρυθμίσεων που εισάγουν στη διοίκησή της οι νέοι Ν. 4301 και 4310/2014), το ΄Αγιον Όρος και οι εκκλησιαστικές επαρχίες της Δωδεκανήσου. Το έργο ολοκληρώνεται με αναλυτική παράθεση βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας, η οποία χωρίζεται σε τρία μέρη, το πρώτο με τα γενικά έργα (Ι), το δεύτερο με μονογραφίες - μελέτες - άρθρα (ΙΙ) και το τρίτο με τις πηγές και τα χρηστικά βοηθήματα (ΙΙΙ). 

Η νέα αυτή έκδοση δεν σκοπεύει μόνο να αποτελέσει το πιο ενημερωμένο και εύληπτο πανεπιστημιακό εγχειρίδιο για φοιτητές της νομικών και θεολογικών Τμημάτων των Πανεπιστημίων, σ΄ ότι αφορά στον κλάδο του Εκκλησιαστικού Δικαίου, αλλά να βοηθήσει τόσο τον νομικό της πράξεως, τον δικηγόρο και τον δικαστή, αλλά και τον θεολόγο του κανονικού δικαίου ή της εκκλησιαστικής ιστορίας να προσεγγίσουν με εγκυρότητα τα ζητήματα που τους απασχολούν, όσο και κάθε ενδιαφερόμενο να κατατοπιστεί στα εκκλησιαστικά θέματα με την ευρύτατη του όρου έννοια. 

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος (xaan@theo.auth.gr) είναι καθηγητής Θρησκευτικών (ΠΕ01) στη Β/θμια Εκπαίδευση, διδάκτωρ (PhD) Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ, μέλος της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου.