ΕΝΑ ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ: Η "ΟΔΥΣΣΕΙΑ" ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΑΝΟΛΗ ΧΑΤΖΗΓΙΑΚΟΥΜΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Κατά συγκυρία, πριν ακριβώς 8 χρόνια, στις 4 Μαϊου 2008, έγραφα εδώ στην Ιδιωτική Οδό: 

Είχα την τύχη πριν δεκαπέντε χρόνια, τον Αύγουστο του 1993, να βρίσκομαι στην Κω με τον Μανόλη Χατζηγιακουμή. Παρακολουθούσα από κοντά τις εργασίες που έκανε στο Ασφενδιού, το παραδοσιακό χωριό που το έσωσε από τον αφανισμό. Πήρε τα ερείπια και τα αποκατέστησε στο πρότερον κάλλος. Με πολύ κόπο, γνώση και αυταπάρνηση. 

Τότε ο δάσκαλος Χατζηγιακουμής μου διάβασε την πέμπτη ραψωδία της Οδύσσειας, της οποίας μόλις είχε ολοκληρώσει την μετάφραση. Ήμουν πραγματικά ένας προνομιακός ακροατής! Μιλήσαμε πολύ για το εγχείρημά του, για τις ήδη υπάρχουσες μεταφράσεις του Ομηρικού έπους, για την βάσανό του να αποδώσει πιστά το πρωτότυπο με τρόπο ποιητικό. Χθες στην Αθήνα μου έδωσε με αφιέρωση το βιβλίο του που μόλις κυκλοφόρησε: ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ – Δοκιμές Μετάφρασης. Η χαρά μου απερίγραπτη. Εξέδωσε επιτέλους τα πρώτα του μεταφραστικά πονήματα πάνω στην Οδύσσεια (ε’ ραψωδία, αποσπάσματα από την ζ’ και την η’). 

Η μετάφραση του Χατζηγιακουμή είναι, κατά την άποψή μου, ό,τι πιο μοντέρνο και παραδοσιακό μαζί. Μένει απολύτως πιστός στο πρωτότυπο, ενώ η ποιητική του απόδοση αναδίνεται από παντού! Διαβάζοντας την μετάφραση του Χατζηγιακουμή βλέπεις και ακούς. Αισθάνεσαι ότι η Οδύσσεια είναι ποίημα αφηγηματικό και περιγραφικό, μα πάνω απ’ όλα ποίημα προφορικό. Στα εξαιρετικά σχόλια που συνοδεύουν τη μετάφραση ο Χ’’γιακουμής εξηγεί την άποψή του για πολλά μεταφραστικά προβλήματα. Δεν έχει ιδεολογικές παρωπίδες, δεν υποτάσσει το πρωτότυπο σ’ ένα δικό του σκεπτικό, αλλά αναδεικνύει το πρωτότυπο πραγματοποιώντας μια μετάφραση με ρυθμό! Με ήχο και εικόνα! Ο αναγνώστης προσέχει ότι ο μεταφραστής έχει αγωνιστεί να αποδώσει την νοηματική και ρυθμική ακρίβεια του πρωτοτύπου. Εργώδες εστίν το τοιούτον, αλλ’ εξαίσιον το αποτέλεσμα.

Ο Χατζηγιακουμής παρατηρεί ευστοχότατα: Μια μετάφραση αρχαίου ποιητικού κειμένου υπάρχει μόνο δίπλα στο πρωτότυπο. Όχι επειδή έτσι δοκιμάζεται η αντοχή της, αλλά και επειδή έτσι λειτουργεί ως πραγματική προέκτασή του. Ο αρχαίος ποιητικός λόγος δεν είναι μόνο διδακτικός, είναι πρωτίστως λογοτεχνικός. Και όπως σε κάθε καλλιτεχνικό αποτύπωμα η οποιαδήποτε μεταφορά ή αναδημιουργία δεν αναιρεί ούτε αντικαθιστά, και συνήθως δεν υπερβαίνει ποτέ την πρωτότυπη μορφή, έτσι κι εδώ. Όσο αποτελεσματική και είναι μια μετάφραση, το πρωτότυπο, το αρχαίο πρωτότυπο, παραμένει πάντοτε μοναδικό και αναντικατάστατο, στην ουσία δεν «μεταφράζεται».

Αυτά πριν 8 χρόνια.

Τώρα κρατώ στα χέρια μου ένα εκδοτικό γεγονός που μόλις κυκλοφόρησε. 

Ολόκληρη η Οδύσσεια του Ομήρου σε μετάφραση Μανόλη Χατζηγιακουμή, σε έναν τόμο 832 σελίδων! Μια έκδοση (Αθήνα 2015) του Κέντρου Ερευνών και Εκδόσεων που ίδρυσε και διευθύνει ο Μανόλης Χατζηγιακουμής. 

Στα εκτενή Προλεγόμενα γύρω από το θέμα "Πρωτότυπο και Μετάφραση", ο φιλόλογος μεταφραστής εξηγεί το εγχείρημά του και την πρωτότυπη προσέγγισή του στην μετάφραση της Οδύσσειας. 

Ακολουθούν οι 24 Ραψωδίες (πρωτότυπο κείμενο και δίπλα η μετάφραση), και η έκδοση ολοκληρώνεται με σπουδαία ερμηνευτικά σχόλια που αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής.
Αναμφισβήτητα η μετάφραση της Οδύσσειας από τον Μ. Χατζηγιακουμή είναι μια ποιητική πράξη και μια υπόθεση εθνικού περιεχομένου. Και γι' αυτό θα επανερχόμαστε συνέχεια.