Η "ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ" ΤΟΥ ΜΠΑΚΟΥΝΙΝ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Michel Bakounine, Confession, Éditions Le passager clandestin, Neuvy-en Champagne, 2013, σελ. 211 

Οἱ ἐκδόσεις Le passager cladestin ἐπανεξέδωσαν τήν γαλλική μετάφραση (1932) τοῦ αὐτοβιογραφικοῦ ἔργου Ἐξομολόγηση τοῦ Μ. Μπακούνιν (1814-1876), μέ μία κατατοπιστική εἰσαγωγή (σελ. 9-27) τοῦ J.-Chr. Angaut. Παρενθετικά νά σημειώσω ὅτι στήν ἔκδοση πού παρουσιάζω σήμερα, δέν ὑπάρχουν τά πολύτιμα σχόλια τοῦ M. Nettlau τῆς δυσεύρετης πλέον ἔκδοσης τοῦ 1932. 

Ὁ Μπακούνιν συνέθεσε τήν Ἐξομολόγηση τό καλοκαίρι τοῦ 1851, ἐνῶ ἦταν φυλακισμένος στίς φυλακές τοῦ Πετροπαυλόφσκ, στήν Ἁγία Πετρούπολη. Ἔχει σημασία νά τονισθεῖ ὅτι «τήν ἐποχή πού ἔγραφε τήν Ἐξομολόγησή του, ὁ Μπακούνιν δέν ἦταν ἀναρχικός καί δέν εἶχε δημιουργηθεῖ τό ἀναρχικό κίνημα» (σ. 11). 

Τό κείμενο τῆς Ἐξομολόγησης καλύπτει ἕνα εὐρύ πλαίσιο θεμάτων πού ξεκινοῦν ἀπό τήν ἐποχή τῶν σπουδῶν τοῦ Μπακούνιν στήν Γερμανία, ὅπου μελετώντας προβλήματα τῆς μεταφυσικῆς κατέληξε στήν «ματαιότητα κάθε μεταφυσικῆς» (σ. 34). Tότε ἀκριβῶς ἄρχισε ὁ Μπακούνιν νά ἀσχολεῖται μέ πολιτικά ζητήματα (σ. 37). 

Παρά τό γεγονός ὅτι βρέθηκε ἐπί χρόνια στό ἐξωτερικό, ὁ Μπακούνιν ἰσχυρίζεται ὅτι διατηρεῖ τήν ρωσσική του συνείδηση (σ. 55), ἐνῶ παράλληλα ἐκφράζει τό «μίσος τῶν Σλάβων γιά τούς Γερμανούς» (σσ. 84-87, σ. 91). 

Ἄν καί ὁ Μπακούνιν ἔχει κατηγορηθεῖ κατά καιρούς, καί μάλιστα ἀπό τόν ἴδιο τόν Μάρξ, ὡς πράκτορας (!) τῆς ρωσσικῆς κυβέρνησης, στήν ἀνάγνωση τῆς Ἐξομολόγησης ὁ ἀναγνώστης θά διαπιστώσει ὅτι ὁ Μπακούνιν προχωρεῖ καί στήν ἐκτενέστατη κριτική τῶν πραγμάτων στήν Ρωσσία τῆς ἐποχῆς του (λ.χ. τῆς προβληματικῆς ἐκπαίδευσης τοῦ λαοῦ [σ. 103], τῆς ἐξαθλίωσης τῶν Ρώσσων ἀγροτῶν [σ. 106], τῆς διαφθορᾶς [σ. 105], τοῦ καθεστῶτος τῆς δουλείας καί τοῦ φόβου [σ. 109]), ἐνῶ μάλιστα ἀναδεικνύει «τήν πίστη στήν δυνατότητα, στήν ἀναπόφευκτη ἀναγκαιότητα τῆς ρωσσικῆς ἐπανάστασης» (σ. 101, σ. 114, σ. 163) καί «τό πάθος τῆς καταστροφῆς» (σ. 136). Γιά τήν ἱστορία θά σημειωθεῖ ὅτι ὁ διάδοχος τοῦ Νικολάου Α΄, ὁ Ἀλέξανδρος Β΄, ὑπέγραψε τήν ἐξορία τοῦ Μπακούνιν στήν Σιβηρία (1857).

Ἐκτός τῶν ἄλλων πολιτικῶν ἀναφορῶν (λ.χ. τῆς ἀμφισβήτησης τῆς κοινοβουλευτικῆς δημοκρατίας [σσ. 117-119]) θά σημειωθεῖ ὅτι στήν Ἐξομολόγηση ὁ Μπακούνιν ἀποτυπώνει ἐπιγραμματικά τό credo του: «Ἡ ἀναζήτηση τῆς εὐτυχίας μου στήν εὐτυχία τοῦ ἄλλου, τῆς προσωπικῆς μου ἀξιοπρέπειας στήν ἀξιοπρέπεια ὅλων ἐκείνων πού μέ περιβάλλουν, τῆς ἐλευθερίας στήν ἐλευθερία τῶν ἄλλων» (σ. 121). 

Σέ μία συνολική ἀποτίμηση, θά τονίσω ὅτι τό κείμενο τῆς Ἐξομολόγησης εἶναι σημαντικό τόσο ἀπό προσωπικῆς, ὅσο καί ἀπό ἱστορικῆς καί πολιτικῆς σκοπιᾶς. Ὁ ἀναγνώστης θά διακρίνει ὁπωσδήποτε τήν εἰλικρίνεια τῆς προσέγγισης τῶν ζητημάτων ἐκ μέρους τοῦ Μπακούνιν, γεγονός τό ὁποῖο φαίνεται νά ἐπιδοκιμάζει καί ὁ ἴδιος ὁ τσάρος Νικόλαος Α΄ σέ ὁρισμένα σχόλια πού ἔχει κάνει πάνω στό κείμενο τῆς Ἐξομολόγησης.